DOI Artikel:
Szablowski, Jerzy: Adam Bochnak (1899 - 1974)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20360#0017
nym stiukatorze włoskim 2 ćwierci w. XVII, Ja-
nie Chrzcicielu Falconim, dekoratorze wielu na-
szych zamków, kościołów i kaplic, wydaną dru-
kiem w r. 1925, nadal jeszcze aktualną. W opu-
blikowanej równocześnie rozprawie o kolegiacie
klimontowskiej wydobył z zapomnienia ważny
zabytek sakralnej architektury z okresu kontr-
reformacji oraz związał go z barokiem rzymskim
i wpływami głośnego architekta włoskiego —
G. B. Vignoli, a także z architekturą wenecką.
Za tymi rozprawami poszły szybko dwie dalsze:
Warowny klasztor Karmelitów Bosych w Starym
Zagórzu (1925) i Kościół Świętego Stanisława
w Uhercach (1925), a także dwa studia o polskich
rzeźbach w. XVIII, z których pierwsze pt. Rzeź-
by wieku XVIII w Kielcach, Jędrzejowie i Zie-
lonkach (1930) zwróciło uwagę na jednego ze
zdolniejszych rzeźbiarzy polskich 1 połowy w.
XVIII, Antoniego Frączkiewicza, nawiązującego
w swych dziełach do twórczości Baltazara Fon-
tany, drugie Ze studiów nad rzeźbą lwowską
w epoce rokoka (1931) wydobyło po raz pierwszy
na jaw dużą grupę rzeźb z południowo-wschod-
nich obszarów dawnej Rzeczypospolitej, stojącą
na bardzo wysokim poziomie artystycznym i mi-
mo pewnych wpływów rzeźby bawarskiej wyka-
zującą odrębny charakter. Ostatnia z tych prac,
która ukazała się w formie pokaźnej książki, za-
początkowała badania nad tym pasjonującym te-
matem, kontynuowane przez historyków sztuki
lwowskich (Zbigniewa Hornunga i Tadeusza Mań-
kowskiego) i warszawskich (m.in. Władysława
Tatarkiewicza i Jerzego Kowalczyka). W dojrza-
łym okresie życia powrócił Bochnak jeszcze raz
do architektury barokowej w rozprawie Kościół
ŚS. Piotra i Pawła w Krakowie oraz jego rzym,-
ski pierwowzór i architekt królewski Jan Tre-
vano (1948). Naświetlił w niej w sposób nowy po-
czątki naszej architektury barokowej i scharakte-
ryzował w sposób pełniejszy sylwetę jednego
z najwybitniejszych u nas architektów owych
czasów. Prace Bochnaka poświęcone sztuce ba-
rokowej, posuwające znacznie naprzód naszą
wiedzę w tym zakresie, wpłynęły w znacznym
stopniu na ożywienie się badań nad polskim ba-
rokiem.
Drugą dziedzinę naukowych zainteresowań
Bochnaka, inspirowanych również przez jego nau-
czyciela, stanowiło rzemiosło artystyczne, przede
wszystkim złotnictwo. Po szeregu monograficz-
nych studiów opracowanych samodzielnie, takich
jak: Dwie puszki srebrne z herbami Wazów w ko-
legiacie łowickiej (1935), Grób biskupa Maura w
krypcie Św. Leonarda na Wawelu (1938), Zabytki
zlotnictwa późnogotyckiego związane z kardyna-
łem Fryderykiem Jagiellończykiem (1948), Les
insignes de VUniversite Jagellonne (1962 — na-
pisane z okazji 600-lecia Uniwersytetu Jagielloń-
skiego), oraz Groby królowej Jadwigi i królewi-
cza Kazimierza Jagiellończyka w katedrze wa-
welskiej (1968) lub opracowanych wspólnie z Ju-
lianem Pagaczewskim, jak: Zabytki przemysłu
artystycznego w kościele parafialnym w Lubo-
rzycy (1925), Dary złotnicze Kazimierza Wielkie-
go dla kościołów polskich (1934), Relikwiarz krzy-
ża świętego w katedrze sandomierskiej (1937) na-
stąpiły w latach powojennych ujęcia syntetycz-
ne: Eksport z miast pruskich w głąb Polski w
zakresie rzemiosła artystycznego (1957), Polskie
rzemiosło artystyczne wieków średnich (1959 —
wspólnie z Julianem Pagaczewskim), Mecenat
Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła arty-
stycznego (1960) i Tysiąc lat rzemiosła artystycz-
nego w Polsce (1971 — wspólnie z Kazimierzem
Buczkowskim). Gdy idzie o rzemiosło artystycz-
ne, a zwłaszcza złotnictwo, należał Bochnak bez
wątpienia do najlepszych u nas znawców przed-
miotu. Zajmował się z reguły obiektami czoło-
wymi, o poważnych walorach artystycznych i po-
siadających nierzadko wysoką rangę historyczną.
Można wymienić przykładowo złote diademy
wiązane z Bolesławem Wstydliwym i bł. Kingą,
kielichy i relikwiarze z fundacji Kazimierza Wiel-
kiego, relikwiarz zdobyty na Krzyżakach w r.
1410 i przekazany przez Władysława Jagiełłę do
kolegiaty w Sandomierzu, puszkę na głowę św.
Stanisława z daru królowej Elżbiety, wdowy po
Kazimierzu Jagiellończyku, wykonaną przez zło-
tnika krakowskiego Marcina Marcińca, gotyckie
berła rektorskie, z których jedno, pochodzące
z czasu odnowienia Uniwersytetu przez Jagiełłę
w r. 1400, jest najstarszym berłem uniwersytec-
kim w ogóle, czy przedmioty należące do kaplicy
Zygmuntowskiej, zamówione przez Zygmunta I
w pracowniach złotniczych i odlewniczych w No-
rymberdze. Ma również Bochnak w swej biblio-
grafii trzy pozycje dotyczące tkactwa artystycz-
nego i hafciarstwa: wspomnianą już rozprawę ha-
bilitacyjną o francuskich makatach haftowanych
według projektów Karola Le Bruna w 4 ćwierci
w. XVII, dalej rozprawę pt. Gobeliny katedry
wawelskiej z Historią Jakuba (1952), która pró-
buje „ustalić miejsce wymienionej serii w dzie-
jach tej gałęzi artystycznego tkactwa”, oraz nie-
wielki, lecz ważny artykuł Mitra biskupa To-
masza Strzempińskiego i Stanisław Samostrzel-
nik (1966), udowadniający, iż haft, którym po-
kryto w w. XVI to cenne dzieło sztuki gotyckiej,
został zaprojektowany przez wybitnego malarza
krakowskiego Stanisława Samostrzelnika, zwią-
9
nie Chrzcicielu Falconim, dekoratorze wielu na-
szych zamków, kościołów i kaplic, wydaną dru-
kiem w r. 1925, nadal jeszcze aktualną. W opu-
blikowanej równocześnie rozprawie o kolegiacie
klimontowskiej wydobył z zapomnienia ważny
zabytek sakralnej architektury z okresu kontr-
reformacji oraz związał go z barokiem rzymskim
i wpływami głośnego architekta włoskiego —
G. B. Vignoli, a także z architekturą wenecką.
Za tymi rozprawami poszły szybko dwie dalsze:
Warowny klasztor Karmelitów Bosych w Starym
Zagórzu (1925) i Kościół Świętego Stanisława
w Uhercach (1925), a także dwa studia o polskich
rzeźbach w. XVIII, z których pierwsze pt. Rzeź-
by wieku XVIII w Kielcach, Jędrzejowie i Zie-
lonkach (1930) zwróciło uwagę na jednego ze
zdolniejszych rzeźbiarzy polskich 1 połowy w.
XVIII, Antoniego Frączkiewicza, nawiązującego
w swych dziełach do twórczości Baltazara Fon-
tany, drugie Ze studiów nad rzeźbą lwowską
w epoce rokoka (1931) wydobyło po raz pierwszy
na jaw dużą grupę rzeźb z południowo-wschod-
nich obszarów dawnej Rzeczypospolitej, stojącą
na bardzo wysokim poziomie artystycznym i mi-
mo pewnych wpływów rzeźby bawarskiej wyka-
zującą odrębny charakter. Ostatnia z tych prac,
która ukazała się w formie pokaźnej książki, za-
początkowała badania nad tym pasjonującym te-
matem, kontynuowane przez historyków sztuki
lwowskich (Zbigniewa Hornunga i Tadeusza Mań-
kowskiego) i warszawskich (m.in. Władysława
Tatarkiewicza i Jerzego Kowalczyka). W dojrza-
łym okresie życia powrócił Bochnak jeszcze raz
do architektury barokowej w rozprawie Kościół
ŚS. Piotra i Pawła w Krakowie oraz jego rzym,-
ski pierwowzór i architekt królewski Jan Tre-
vano (1948). Naświetlił w niej w sposób nowy po-
czątki naszej architektury barokowej i scharakte-
ryzował w sposób pełniejszy sylwetę jednego
z najwybitniejszych u nas architektów owych
czasów. Prace Bochnaka poświęcone sztuce ba-
rokowej, posuwające znacznie naprzód naszą
wiedzę w tym zakresie, wpłynęły w znacznym
stopniu na ożywienie się badań nad polskim ba-
rokiem.
Drugą dziedzinę naukowych zainteresowań
Bochnaka, inspirowanych również przez jego nau-
czyciela, stanowiło rzemiosło artystyczne, przede
wszystkim złotnictwo. Po szeregu monograficz-
nych studiów opracowanych samodzielnie, takich
jak: Dwie puszki srebrne z herbami Wazów w ko-
legiacie łowickiej (1935), Grób biskupa Maura w
krypcie Św. Leonarda na Wawelu (1938), Zabytki
zlotnictwa późnogotyckiego związane z kardyna-
łem Fryderykiem Jagiellończykiem (1948), Les
insignes de VUniversite Jagellonne (1962 — na-
pisane z okazji 600-lecia Uniwersytetu Jagielloń-
skiego), oraz Groby królowej Jadwigi i królewi-
cza Kazimierza Jagiellończyka w katedrze wa-
welskiej (1968) lub opracowanych wspólnie z Ju-
lianem Pagaczewskim, jak: Zabytki przemysłu
artystycznego w kościele parafialnym w Lubo-
rzycy (1925), Dary złotnicze Kazimierza Wielkie-
go dla kościołów polskich (1934), Relikwiarz krzy-
ża świętego w katedrze sandomierskiej (1937) na-
stąpiły w latach powojennych ujęcia syntetycz-
ne: Eksport z miast pruskich w głąb Polski w
zakresie rzemiosła artystycznego (1957), Polskie
rzemiosło artystyczne wieków średnich (1959 —
wspólnie z Julianem Pagaczewskim), Mecenat
Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła arty-
stycznego (1960) i Tysiąc lat rzemiosła artystycz-
nego w Polsce (1971 — wspólnie z Kazimierzem
Buczkowskim). Gdy idzie o rzemiosło artystycz-
ne, a zwłaszcza złotnictwo, należał Bochnak bez
wątpienia do najlepszych u nas znawców przed-
miotu. Zajmował się z reguły obiektami czoło-
wymi, o poważnych walorach artystycznych i po-
siadających nierzadko wysoką rangę historyczną.
Można wymienić przykładowo złote diademy
wiązane z Bolesławem Wstydliwym i bł. Kingą,
kielichy i relikwiarze z fundacji Kazimierza Wiel-
kiego, relikwiarz zdobyty na Krzyżakach w r.
1410 i przekazany przez Władysława Jagiełłę do
kolegiaty w Sandomierzu, puszkę na głowę św.
Stanisława z daru królowej Elżbiety, wdowy po
Kazimierzu Jagiellończyku, wykonaną przez zło-
tnika krakowskiego Marcina Marcińca, gotyckie
berła rektorskie, z których jedno, pochodzące
z czasu odnowienia Uniwersytetu przez Jagiełłę
w r. 1400, jest najstarszym berłem uniwersytec-
kim w ogóle, czy przedmioty należące do kaplicy
Zygmuntowskiej, zamówione przez Zygmunta I
w pracowniach złotniczych i odlewniczych w No-
rymberdze. Ma również Bochnak w swej biblio-
grafii trzy pozycje dotyczące tkactwa artystycz-
nego i hafciarstwa: wspomnianą już rozprawę ha-
bilitacyjną o francuskich makatach haftowanych
według projektów Karola Le Bruna w 4 ćwierci
w. XVII, dalej rozprawę pt. Gobeliny katedry
wawelskiej z Historią Jakuba (1952), która pró-
buje „ustalić miejsce wymienionej serii w dzie-
jach tej gałęzi artystycznego tkactwa”, oraz nie-
wielki, lecz ważny artykuł Mitra biskupa To-
masza Strzempińskiego i Stanisław Samostrzel-
nik (1966), udowadniający, iż haft, którym po-
kryto w w. XVI to cenne dzieło sztuki gotyckiej,
został zaprojektowany przez wybitnego malarza
krakowskiego Stanisława Samostrzelnika, zwią-
9