DOI Artikel:
Kalinowska, Janina: Akwizgran: Przyczynek do poznania pierwotnego programu ikonograficznego dekoracji mozaikowej kaplicy pałacowej Karola Wielkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0022
10. Postać biblijna (?), isiinopia na sklepieniu dolnego obej-
ścia kaplicy (wg P. Clemena)
ściołach klasztornych, których opaci czy hegu-
meni mieli prawo noszenia insygniów biskupich
(Tabor pirzed r. 56'3?), Synaj, Cemltulla?), a w
epoce karolińskiej wprowadzono „Program Sal-
watora” także do mniejszych kościołów i kaplic,
nie pełniących funkcji katedry (bazylika SS. Ne-
reo ed Aehilieo oraz kaplica S. Zeno w Rzy-
mie).
Z czasem wzbogacono „Program Salwatora”
innymi przedstawieniami52, wśród których jed-
nym z ważniejszych był Primus Adventus. Po-
jawił się ten temat zapewne po soborze efeskim,
ipo r. 431, a przedstawiano go najczęściej umie-
szczając Dzieciątko na kolanach Mairiii (S. Apoł-
linare Nuomo w Rawennie, katedra w Pairemzo,
SS. Nereo ed Aehilieo oraz S. Zeno w Rzymie).
W wieku VI do „Programu Salwatora” wpro-
wadzono również postać Jana Chrzciciela (Paren-
zo, Synaj, a w w. IX S. Zeno w Rzymie).
Odtwarzając program dekoracji kaplicy pała-
cowej Karola Wielkiego, konfrontujemy go z te-
matami „Programu Salwatora” z katedry w Nea-
polu oraz z teoretycznie zrekonstruowanymi -w
bazylice laterańskiej. Dla wzmocnienia naszej hi-
potezy posłużymy się również dedykacjami dwiu
głównych ołtarzy alkwizigrańskiej świątyni: Sal-
watora w górnym i Matki Bożej w diołnym prez-
biterium, uimiaszczlonie bowiem w ich sąsiedztwie
przedstawienia powinny były nawiązywać do ich
wezwań.
Zaczynając od tematów najważniejszych wy-
mienimy na pierwszym miejscu ten, któremu
oddano miejsce najbardziej eksponowane, czyli
kopułę, symbolizującą sferę niebios. Było tam,
jak już wiadomo, wyobrażenie tematu Secundus
Adventus według Apokalipsy św. Jana (4, 2—5,
10), w typie ikonograficznym znanym nam już
z katedry w Neapolu i przypuszczalnie wcześ-
niej występujące na Luteranie. Chrystusa na tro-
nie, okolonym maindorlą składającą silę z pięciu
barwnych kręgów, otaczało siedmiu aniołów z
kandelabrami w rękach, a dwudziestu czterech
starców wręczało Mu swe korony (rye. 9).
W górnym obejściu, od strony wschodniej,
naprzeciwko tronu cesarskiego, stał ołtarz Sal-
watora w małym prostokątnym prezbiterium (lub
tuż przed nim), ozdobionym zapewne, jak cała
kaplica, mozaikami. Zgodnie z wezwaniem kościo-
ła, jak i „Programem Salwatora” było tam naj-
prawdopodobniej przedstawienie cudownego wy-
darzenia na górze Tabor.
W dolnym natomiast prezbiterium, zapewne
na osi pod ołtarzem Salwatora, stanął ołtarz de-
dykowany Matce Bożej („Mariae Aąuensis”), któ-
rej kult przyciągał w średniowieczu do tej świą-
tyni rzesze pielgrzymów53. Jej postać z Dzie-
ciątkiem na kolanach musiała widnieć tam wśród
mozaik zdobiących dolne prezbiterium kaplicy.
Była obrazem tematu Primus Adventus, a wpro-
wadzenie go do dekoracji tej świątyni nie może
nas dziwić. Od wieku VI był ważną częścią skła-
dową „Programu Salwatora”, ponadto jego obec-
ność uwarunkowana była wezwaniem klasztoru
czy kościoła. Nie można również wykluczyć wpły-
wezwanie Salwatora. Od w. IX daje się zauważyć pomija-
nie tematu Concordia z braku miejsca w mniejszych
budowlach sakralnych, gdyż od w. VIII nadawano tytuł
Salwatora nie tylko katedrom.
52 Np. postaciami: Baranka (Parenzo, Synaj, S. Zeno),
męczenników (S. Apollinare Nuovo, Parenzo, S. Zeno),
Chrystusa z aniołami ,(S. Apollinare Nuovo) :luib aposto-
łami (Sta Agata dei Go-ti w Rzymie, Parenzo). Dla obu
tych ostatnich tematów arhatypicznymi przedstawie-
niami ibyły zapewne oba rzeźbione wyobrażenia w iasti-
gium lateraneńskim, ufundowanym przez Konstantyna
Wielkiego i w w. V rekonstruowanym |(?) na zlecenie
Walentyniana III.
53 E. Stephany, Aachen im Land zwischen Rhein
und Maas fw:] Rhein und Maas, Kunst und Kultur
800—1400, Koln l'»3, (S. i!26.
18
ścia kaplicy (wg P. Clemena)
ściołach klasztornych, których opaci czy hegu-
meni mieli prawo noszenia insygniów biskupich
(Tabor pirzed r. 56'3?), Synaj, Cemltulla?), a w
epoce karolińskiej wprowadzono „Program Sal-
watora” także do mniejszych kościołów i kaplic,
nie pełniących funkcji katedry (bazylika SS. Ne-
reo ed Aehilieo oraz kaplica S. Zeno w Rzy-
mie).
Z czasem wzbogacono „Program Salwatora”
innymi przedstawieniami52, wśród których jed-
nym z ważniejszych był Primus Adventus. Po-
jawił się ten temat zapewne po soborze efeskim,
ipo r. 431, a przedstawiano go najczęściej umie-
szczając Dzieciątko na kolanach Mairiii (S. Apoł-
linare Nuomo w Rawennie, katedra w Pairemzo,
SS. Nereo ed Aehilieo oraz S. Zeno w Rzymie).
W wieku VI do „Programu Salwatora” wpro-
wadzono również postać Jana Chrzciciela (Paren-
zo, Synaj, a w w. IX S. Zeno w Rzymie).
Odtwarzając program dekoracji kaplicy pała-
cowej Karola Wielkiego, konfrontujemy go z te-
matami „Programu Salwatora” z katedry w Nea-
polu oraz z teoretycznie zrekonstruowanymi -w
bazylice laterańskiej. Dla wzmocnienia naszej hi-
potezy posłużymy się również dedykacjami dwiu
głównych ołtarzy alkwizigrańskiej świątyni: Sal-
watora w górnym i Matki Bożej w diołnym prez-
biterium, uimiaszczlonie bowiem w ich sąsiedztwie
przedstawienia powinny były nawiązywać do ich
wezwań.
Zaczynając od tematów najważniejszych wy-
mienimy na pierwszym miejscu ten, któremu
oddano miejsce najbardziej eksponowane, czyli
kopułę, symbolizującą sferę niebios. Było tam,
jak już wiadomo, wyobrażenie tematu Secundus
Adventus według Apokalipsy św. Jana (4, 2—5,
10), w typie ikonograficznym znanym nam już
z katedry w Neapolu i przypuszczalnie wcześ-
niej występujące na Luteranie. Chrystusa na tro-
nie, okolonym maindorlą składającą silę z pięciu
barwnych kręgów, otaczało siedmiu aniołów z
kandelabrami w rękach, a dwudziestu czterech
starców wręczało Mu swe korony (rye. 9).
W górnym obejściu, od strony wschodniej,
naprzeciwko tronu cesarskiego, stał ołtarz Sal-
watora w małym prostokątnym prezbiterium (lub
tuż przed nim), ozdobionym zapewne, jak cała
kaplica, mozaikami. Zgodnie z wezwaniem kościo-
ła, jak i „Programem Salwatora” było tam naj-
prawdopodobniej przedstawienie cudownego wy-
darzenia na górze Tabor.
W dolnym natomiast prezbiterium, zapewne
na osi pod ołtarzem Salwatora, stanął ołtarz de-
dykowany Matce Bożej („Mariae Aąuensis”), któ-
rej kult przyciągał w średniowieczu do tej świą-
tyni rzesze pielgrzymów53. Jej postać z Dzie-
ciątkiem na kolanach musiała widnieć tam wśród
mozaik zdobiących dolne prezbiterium kaplicy.
Była obrazem tematu Primus Adventus, a wpro-
wadzenie go do dekoracji tej świątyni nie może
nas dziwić. Od wieku VI był ważną częścią skła-
dową „Programu Salwatora”, ponadto jego obec-
ność uwarunkowana była wezwaniem klasztoru
czy kościoła. Nie można również wykluczyć wpły-
wezwanie Salwatora. Od w. IX daje się zauważyć pomija-
nie tematu Concordia z braku miejsca w mniejszych
budowlach sakralnych, gdyż od w. VIII nadawano tytuł
Salwatora nie tylko katedrom.
52 Np. postaciami: Baranka (Parenzo, Synaj, S. Zeno),
męczenników (S. Apollinare Nuovo, Parenzo, S. Zeno),
Chrystusa z aniołami ,(S. Apollinare Nuovo) :luib aposto-
łami (Sta Agata dei Go-ti w Rzymie, Parenzo). Dla obu
tych ostatnich tematów arhatypicznymi przedstawie-
niami ibyły zapewne oba rzeźbione wyobrażenia w iasti-
gium lateraneńskim, ufundowanym przez Konstantyna
Wielkiego i w w. V rekonstruowanym |(?) na zlecenie
Walentyniana III.
53 E. Stephany, Aachen im Land zwischen Rhein
und Maas fw:] Rhein und Maas, Kunst und Kultur
800—1400, Koln l'»3, (S. i!26.
18