DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0034
24. Procesja siedmiu niewiast ze światłami, malowidło w kopule
kaplicy Exodusu w Bagawat (wg K. Wessel, Coptic Art, London
1965)
no niegdyś chrześcijańskimi Pompejami12S. W po-
równaniu tym jest z pewnością wiele przesady,
niemniej w odkopanym tam kompleksie znajdują
się obiekty niezwykle interesujące, jak choćby
tzw. kaplica Exodusu ze swoimi malowidłami w
kopule, datowanymi na początek w. V126. Wy-
stępują tu sceny odnoszące się do Starego i No-
wego Testamentu, przedstawienia inspirowane
apokryfami, a także malowidło ukazujące bez wąt-
pienia procesję (ryc. 24). Uczestniczy w niej sie-
dem niewiast, podążających z płonącymi świeca-
mi, jedna za drugą, ku świątyni, do której pro-
wadzą schody o wielu stopniach. Sama świąty-
nia — ledwie naszkicowana, podobnie jak zmie-
rzające ku niej niewiasty — jest budowlą w ty-
pie in antis.
Przedstawienie to powszechnie interpretuje się
jako procesję, nie wyjaśniono jednak jednozna-
cznie jej charakteru 121. Dla Bocka i Gougha są
to Panny mądre, mimo że niewiast jest siedem,
a nie pięć, i nie występują tu towarzyszące im
Panny głupie 128. Liczbę siedem próbowano łączyć
z tradycją antyczną bądź też tłumaczyć wzglę-
dami estetycznymi, ale takie próby rozwiązania
problemu wydają się niezadowalające129. Naj-
bardziej chyba prawdopodobną interpretację dał
Stern, którego zdaniem w procesji uczestniczą
dziewice poświęcone Eogu czy też niewiasty, któ-
re „odeszły od świata", obsługując jakieś marty-
rium 13n, za czym zdaje się przemawiać widnieją-
cy nad pochodem napis: IJAPOENOI.
Ze źródeł pisanych wiemy, jak wiele procesji
liturgicznych z zapalonymi świecami lub pochod-
niami urządzano w pierwszych wiekach Kościo-
ła 1S1. Istnieją zatem podstawy, aby scenę z Ba-
gawat zaliczyć do procesji kościelnych, gdyż nie-
wątpliwie jest przypomnieniem jakiejś odbytej
tam uroczystości. Nasuwa się porównanie z pro-
cesjami na święto Oczyszczenia Matki Boskiej
(Purijicatio), których uczestnicy kroczyli z po-
123 C. M. K a u f m a n n, Ein altchristliches Pompei
in der libyschen Wuste, Mainz 1902; C. R. Morey,
o.c, s. 85 i n.; H. Stern, Les peintures du mausolee
de l'Exode a El-Bagaouat (Cahiers Archeologiąues, 11,
1960, s. 93 i n.); J. Schwarz, Nouvelles etudes sur les
fresqv.es d'El-Bagawat (Cahiers Archeologiąues, 13, 1962,
s. 1 i n.); du Bourguet, I Copti, s. 116; A. Ba da wy,
Coptic Art and Archeologu, Cambridge (Mass.) 1978,
s. 243 i n.; H. Torę, Bagawat [w:] Enciclopedia de\V
arte antica classica e orientale, Supplemento, Roma 1973,
s. 132^133.
126 Datowanie: B a d a w y, o.c. — w. TV; p. du B o u r-
guet, Early Christian Painting, New York, s. 22 —
w. IV lub V; Schwarz, o.c. — przed 450; zob. też:
Torp, l.c.
127 Zob. Gra bar, Martyrium..., 2, s. 262; tenże,
La fresąue des saintes femmes au tcmbeau a Doura
(Cahiers Archeologiąues, 9, 1956, s. 9—126); Stern, o.c,
s. 105 i n.; Torp, l.c; B a d a w y, o.c, s. 243.
128 W. de Bock, Dura et Et-Ba aouat i(Ci.hie(rs Ar-
chśolog'qiui33 9, 1956, s. 1—8); M. Gough, The Orijins
oj Christian Art, London 1973, s. 99 i n.; podobnie F. van
der Me er, C. M o h r m a n n, Atlas of the Early Chri-
stian World, London 1959, ryc. 346.
129 Por. Wulff, o.c, s. 97.
130 Stern, o.c, s. 106.
"i Ibid., s. 106 n. — zob. też: Dix, o.c, s. 416 i n.
28
kaplicy Exodusu w Bagawat (wg K. Wessel, Coptic Art, London
1965)
no niegdyś chrześcijańskimi Pompejami12S. W po-
równaniu tym jest z pewnością wiele przesady,
niemniej w odkopanym tam kompleksie znajdują
się obiekty niezwykle interesujące, jak choćby
tzw. kaplica Exodusu ze swoimi malowidłami w
kopule, datowanymi na początek w. V126. Wy-
stępują tu sceny odnoszące się do Starego i No-
wego Testamentu, przedstawienia inspirowane
apokryfami, a także malowidło ukazujące bez wąt-
pienia procesję (ryc. 24). Uczestniczy w niej sie-
dem niewiast, podążających z płonącymi świeca-
mi, jedna za drugą, ku świątyni, do której pro-
wadzą schody o wielu stopniach. Sama świąty-
nia — ledwie naszkicowana, podobnie jak zmie-
rzające ku niej niewiasty — jest budowlą w ty-
pie in antis.
Przedstawienie to powszechnie interpretuje się
jako procesję, nie wyjaśniono jednak jednozna-
cznie jej charakteru 121. Dla Bocka i Gougha są
to Panny mądre, mimo że niewiast jest siedem,
a nie pięć, i nie występują tu towarzyszące im
Panny głupie 128. Liczbę siedem próbowano łączyć
z tradycją antyczną bądź też tłumaczyć wzglę-
dami estetycznymi, ale takie próby rozwiązania
problemu wydają się niezadowalające129. Naj-
bardziej chyba prawdopodobną interpretację dał
Stern, którego zdaniem w procesji uczestniczą
dziewice poświęcone Eogu czy też niewiasty, któ-
re „odeszły od świata", obsługując jakieś marty-
rium 13n, za czym zdaje się przemawiać widnieją-
cy nad pochodem napis: IJAPOENOI.
Ze źródeł pisanych wiemy, jak wiele procesji
liturgicznych z zapalonymi świecami lub pochod-
niami urządzano w pierwszych wiekach Kościo-
ła 1S1. Istnieją zatem podstawy, aby scenę z Ba-
gawat zaliczyć do procesji kościelnych, gdyż nie-
wątpliwie jest przypomnieniem jakiejś odbytej
tam uroczystości. Nasuwa się porównanie z pro-
cesjami na święto Oczyszczenia Matki Boskiej
(Purijicatio), których uczestnicy kroczyli z po-
123 C. M. K a u f m a n n, Ein altchristliches Pompei
in der libyschen Wuste, Mainz 1902; C. R. Morey,
o.c, s. 85 i n.; H. Stern, Les peintures du mausolee
de l'Exode a El-Bagaouat (Cahiers Archeologiąues, 11,
1960, s. 93 i n.); J. Schwarz, Nouvelles etudes sur les
fresqv.es d'El-Bagawat (Cahiers Archeologiąues, 13, 1962,
s. 1 i n.); du Bourguet, I Copti, s. 116; A. Ba da wy,
Coptic Art and Archeologu, Cambridge (Mass.) 1978,
s. 243 i n.; H. Torę, Bagawat [w:] Enciclopedia de\V
arte antica classica e orientale, Supplemento, Roma 1973,
s. 132^133.
126 Datowanie: B a d a w y, o.c. — w. TV; p. du B o u r-
guet, Early Christian Painting, New York, s. 22 —
w. IV lub V; Schwarz, o.c. — przed 450; zob. też:
Torp, l.c.
127 Zob. Gra bar, Martyrium..., 2, s. 262; tenże,
La fresąue des saintes femmes au tcmbeau a Doura
(Cahiers Archeologiąues, 9, 1956, s. 9—126); Stern, o.c,
s. 105 i n.; Torp, l.c; B a d a w y, o.c, s. 243.
128 W. de Bock, Dura et Et-Ba aouat i(Ci.hie(rs Ar-
chśolog'qiui33 9, 1956, s. 1—8); M. Gough, The Orijins
oj Christian Art, London 1973, s. 99 i n.; podobnie F. van
der Me er, C. M o h r m a n n, Atlas of the Early Chri-
stian World, London 1959, ryc. 346.
129 Por. Wulff, o.c, s. 97.
130 Stern, o.c, s. 106.
"i Ibid., s. 106 n. — zob. też: Dix, o.c, s. 416 i n.
28