DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0035
25. Komunia apostołów, miniatura w Ewangeliarzu z Ross ano (wg
Komstedta)
chodniami lub świecami w rękach (znanymi na
Wschodzie już od w. IV) m. Hipotezy tej nie mo-
żemy jednak na razie poprzeć przekonującymi
dowodami.
Odbiciem w sztuce wczesnochrześcijańskiej
procesji komunijnych są przedstawienia Komunii
apostołów, będące — być może — jednym z
typów wyobrażeń Ostatniej Wieczerzy. Najwcze-
śniejsze z nich pochodzą z w. VI i znane są z
ilustracji kodeksów i scen na przedmiotach li-
turgicznych 133. Jedno z nich ozdabia wspomnia-
ny już Ewangeliarz z Rossano i jest ukazane na
dwóch osobnych kartach (ryc. 25). Na pierwszej
widzimy stojącego Chrystusa, ku któremu pod-
chodzi pięciu apostołów — ustawionych w sze-
regu jeden za drugim z pochylonymi głowami —
by przyjąć chleb eucharystyczny. Szósty apostoł
już przyjął komunię i stojąc obok Jezusa wznosi
do góry ręce w geście dziękczynienia. Na dru-
giej karcie w ten sam sposób przedstawiono przyj-
mowanie wina z kielicha, Pomimo niewielkich
rozmiarów tych ilustracji można w nich odna-
leźć cechy sztuki monumentalnej i prawdopodob-
nie mają rację ci badacze, którzy sądzą, że na-
śladowano tu malowidła ścienne we wnętrzach
kościołów 134.
Ewangeliarz Rabuli z r. 586 ukazuje Komu-
nię apostołów w innym układzie 13S, występuje
tu bowiem tylko jedno przedstawienie, w któ-
rym jedeinastoosobowa grupa apostołów zbliża się
ku Chrystusowi, podającemu pierwszemu z nich
chleb eucharystyczny. Na dwu patenach pocho-
dzących '(podobnie jak Ewangeliarz Rabuli) ró-
wnież z Syrii —: jednej 'odnalezionej w Stuma
(obecnie w Muzeum Archeologicznym w Stambu-
le), drugiej z Riha (dziś w Dumbarton Oaks —
ryc. 26) 136 — występują niemal identyczne (nie
licząc drobnych, nieistotnych szczegółów) sceny
Komunii apostołów: Pośrodku ustawiony jest stół,
iza którym stoi dwukrotnie wyobrażony Chrystus;
z lewej strony w stłoczonej grupie podchodzi ku
Niemu sześciu apostołów, by przyjąć wino, z
132 W i e r u s z - K o w a 1 s k i, o.c., s. 192 n.
133 Zarówno późnoantyczne, jak i średniowieczne
przedstawienia tego tematu omówił K. Wessel, Abend-
rnahl und Apostelkommunion, Recklinghausen 1964 —
zob. też G. Schiller, Ikonographie der christlichen
Kunst, II, Gutersloh 1968, ryc. 56—64 do tekstu na
s. 33 i n.
134 W. Loerke, The Monumental Miniaturę [w:]
The Place oj Book Illumination in Byzantine Art, Prin-
ceton 1975, s. 61--97 (zwł. 78 i n.) oraz ryc. 12 i 13 na
s. 80 i 81. Wg Loerke przedstawienia Komunii aposto-
łów pojawiły się najpierw w malarstwie monumental-
nym, a potem dopiero w ilustrowanych kodeksach i na
wyrobach rzemiosła artystycznego. Por. G r a b a r, Chri-
stian Iconography..., ryc. 226 do tekstu na s. 89; t e n ż e,
Byzantium..., ryc. 229.
135 D. V. A i n a 1 o v, The Helleni;tic Orijines oj By-
zantine Art, New Yersey 1.961, s. 114 i n.; Wessel,
Abendmahl..., ryc. na s. 17.
13G J. Ebersolt, Le tresor de Stuma au Musee de
Constantinople (Revue Archeologiąue, 18, 1911, s. 410 i n.);
Beckwith, The Art oj Constantinople, ryc. 58 i 59 do
tekstu na s. 46 i n.; G r a b a r, Byzantium..., ryc. 362,
365 do tekstu na s. 316; Age oj Spirituality. Katalog,
nr 547 — zob. też Loerke, o.c, ryc. 14 i 15 do tekstu
na s. 82 i n.
29
Komstedta)
chodniami lub świecami w rękach (znanymi na
Wschodzie już od w. IV) m. Hipotezy tej nie mo-
żemy jednak na razie poprzeć przekonującymi
dowodami.
Odbiciem w sztuce wczesnochrześcijańskiej
procesji komunijnych są przedstawienia Komunii
apostołów, będące — być może — jednym z
typów wyobrażeń Ostatniej Wieczerzy. Najwcze-
śniejsze z nich pochodzą z w. VI i znane są z
ilustracji kodeksów i scen na przedmiotach li-
turgicznych 133. Jedno z nich ozdabia wspomnia-
ny już Ewangeliarz z Rossano i jest ukazane na
dwóch osobnych kartach (ryc. 25). Na pierwszej
widzimy stojącego Chrystusa, ku któremu pod-
chodzi pięciu apostołów — ustawionych w sze-
regu jeden za drugim z pochylonymi głowami —
by przyjąć chleb eucharystyczny. Szósty apostoł
już przyjął komunię i stojąc obok Jezusa wznosi
do góry ręce w geście dziękczynienia. Na dru-
giej karcie w ten sam sposób przedstawiono przyj-
mowanie wina z kielicha, Pomimo niewielkich
rozmiarów tych ilustracji można w nich odna-
leźć cechy sztuki monumentalnej i prawdopodob-
nie mają rację ci badacze, którzy sądzą, że na-
śladowano tu malowidła ścienne we wnętrzach
kościołów 134.
Ewangeliarz Rabuli z r. 586 ukazuje Komu-
nię apostołów w innym układzie 13S, występuje
tu bowiem tylko jedno przedstawienie, w któ-
rym jedeinastoosobowa grupa apostołów zbliża się
ku Chrystusowi, podającemu pierwszemu z nich
chleb eucharystyczny. Na dwu patenach pocho-
dzących '(podobnie jak Ewangeliarz Rabuli) ró-
wnież z Syrii —: jednej 'odnalezionej w Stuma
(obecnie w Muzeum Archeologicznym w Stambu-
le), drugiej z Riha (dziś w Dumbarton Oaks —
ryc. 26) 136 — występują niemal identyczne (nie
licząc drobnych, nieistotnych szczegółów) sceny
Komunii apostołów: Pośrodku ustawiony jest stół,
iza którym stoi dwukrotnie wyobrażony Chrystus;
z lewej strony w stłoczonej grupie podchodzi ku
Niemu sześciu apostołów, by przyjąć wino, z
132 W i e r u s z - K o w a 1 s k i, o.c., s. 192 n.
133 Zarówno późnoantyczne, jak i średniowieczne
przedstawienia tego tematu omówił K. Wessel, Abend-
rnahl und Apostelkommunion, Recklinghausen 1964 —
zob. też G. Schiller, Ikonographie der christlichen
Kunst, II, Gutersloh 1968, ryc. 56—64 do tekstu na
s. 33 i n.
134 W. Loerke, The Monumental Miniaturę [w:]
The Place oj Book Illumination in Byzantine Art, Prin-
ceton 1975, s. 61--97 (zwł. 78 i n.) oraz ryc. 12 i 13 na
s. 80 i 81. Wg Loerke przedstawienia Komunii aposto-
łów pojawiły się najpierw w malarstwie monumental-
nym, a potem dopiero w ilustrowanych kodeksach i na
wyrobach rzemiosła artystycznego. Por. G r a b a r, Chri-
stian Iconography..., ryc. 226 do tekstu na s. 89; t e n ż e,
Byzantium..., ryc. 229.
135 D. V. A i n a 1 o v, The Helleni;tic Orijines oj By-
zantine Art, New Yersey 1.961, s. 114 i n.; Wessel,
Abendmahl..., ryc. na s. 17.
13G J. Ebersolt, Le tresor de Stuma au Musee de
Constantinople (Revue Archeologiąue, 18, 1911, s. 410 i n.);
Beckwith, The Art oj Constantinople, ryc. 58 i 59 do
tekstu na s. 46 i n.; G r a b a r, Byzantium..., ryc. 362,
365 do tekstu na s. 316; Age oj Spirituality. Katalog,
nr 547 — zob. też Loerke, o.c, ryc. 14 i 15 do tekstu
na s. 82 i n.
29