DOI article:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0047
środku drzwi, symbolizujące bramę Raju, dzie-
lą kompozycję na dwie części. Z lewej strony
podchodzą, pukając do nich, przybyłe za późno
panny głupie, do których przemawia stojący po
prawej — rajskiej — stronie Chrystus; za nim
pięcioosobowa girupa panien mądrych w białych
szatach podąża z pochodniami w rękach ku czte-
rem rajskim rzekom. Pochód panien mądrych,
kroczących uroczyście z płonącymi pochodniami
(a nie lampkami, jak podaje Mateusz) niewątpli-
wie ma charakter procesji. Można wysunąć hipo-
tezę, że przedstawienie to jest odzwierciedleniem
w sztuce ceremonialnego pochodu neofitek, odzia-
nych w białe szaty i ze światłami w rękach, uda-
39. Niewiasty u Grobu Chrystusa, malowidło z bapty-
sterium w Dura Europos, Yale, University Art Gallery
(wg Grabar, Le premier...)
jących się po chrzcie na mszę Św., o jakich m.
in. pisał Cyryl Jerozolimski w swych Kateche-
zach Mistagogicznych 185.
III. WZORY WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKICH
PRZEDSTAWIEŃ PROCESJI
Chociaż problem powstania sztuki wczesno-
chrześcijańskiej jest wciąż dyskutowany, to jed-
nak kwestia jej zależności od antycznej sztuki
pogańskiej nie budzi dziś wątpliwości186. Wiado-
mo obecnie powszechnie, że ukształtowana w ra-
mach grecko-rzymskiej sztuki późno antycznej
sztuka pierwszych chrześcijan przejęła z niej o-
siągnięcia zarówno w dziedzinie stylu i ikonogra-
fii, jak również techniki, stając się jednym z jej
odgałęzień 187. Od pierwszych przejawów tej sztu-
ki — około r. 200 — artyści chrześcijańscy opie-
rali swą działalność na wzorach czerpanych z
wszelkich możliwych źródeł, przejmując nie tyl-
ko typy i formuły ikonograficzne oraz układy i
motywy formalne, ale także tematy, i nadając
im nową, chrześcijańską treść 188. Szczególną rolę
odegrała w tworzeniu sztuki chrześcijan niezwy-
kle rozwinięta sztuka triumfalna Imperium. Jej
oddziaływanie miało przemożny wpływ na po-
wstanie wielu typów przedstawień, które na trwa-
łe weszły do repertuaru sztuki kościelnej. Jak
zobaczymy, wielki udział miały te wzory również
w powstaniu przedstawień procesji.
Już na pierwszy rzut oka można zauważyć,
że twórca mozaiki ukazującej proces<ję pod Je-
185 Zob. przyplis 71 w Min. pracy.
186 przec[ laty poglądy o niezależności sztuki wcze-
snochrześcijańskiej od sztuki antycznej głosił M. D v o-
f a k w artykule Die Anjange der christlichen Kunst,
opublikowanym w: Kunstgeschichte ais Geistesgeschichte,
Miinchen 1924 (przekład polski w: Max Dvofdk i je-
go teoria dziejów sztuki. Wyboru dokonał i posłowiem
opatrzył L. Kalinowski, Warszawa 1974, s. 5—42).
Na temat powstania .sztuki chrześcijańskiej m. in.: Th.
K 1 a u s e r, Studien zur Entstehungsgeschichte der chri-
stlichen Kunst (Jahrbuch fur Antike und Christentum,
1—X, 1958—1967); H. Brandenburg, Vberlegungen
zum Ursprung der fruhchristlichen Bildkunst [w:] IX
Congresso Internazionale di Archeologia Cristiana, Ro-
ma 1975, s. 3 i n.; B. Przybyszewski, Początki
starochrześcijańskiej sztuki obrazowej (Folia Historiae
Artium, XV, 1979, s. 5—24).
187 Gra bar, Christian Iconography..., s. XLI—L;
L. Kalinowski, Sztuka starochrześcijańska [w:] En-
cyklopedia Sztuki Starożytnej, Warszawa 1974, s, 424 —
z°b. też: Late Antiąue and Early Christian Art [w:]
Encyclopedia of World's Art, szp. 60—161.
188 Na temat przejmowania motywów, tematów i
reinterpretacji zob. m. in.: J. von Schlosser, Heidni-
sche Elemente in der christlichen Kunst des Altertums
(Praeludien, Berlin 1927, s. 9—43); G r a b a r, L'empe-
reur...; tenże, Christian Iconography..., s. 31—54; K.
Weitzmann, The Survival of Mythological Repre-
sentations in Early Christian and Byzantine Art and
Their Impact on Christian Iconography (Dumbarton
Oaks Papers, 14, 1960, s. 45—68); Ainalov, l.c; Swift,
l.c; M. Lawrence, Three Pagan Themes in Chri-
stian Art [w:] De artibus opuscula XL. Essays in Ho-
nor of E. Panofsky, New York 1961, s. 321—334; J.
Huskinson, Some Pagan Mythological Figures and
Their Significance in Early Christian Art (Papers of
the British School at Rome, 42, 1974, s. 68—79) (tamże
omówienie literatury przedmiotu do lat siedemdziesią-
tych); G o u g h, o.a, s. Il8 i n. Por. też artykuły zamr-
szczone w Age of Spirituality. A Symposium. Th?
Metropolitan Museum of Art, New York l&S'1. a zwł.
B. B r e n k, The Imperial Heritage of Early Christian
Art, s. 39 i n.; G. M. A. Ha nf mann, The Continuity
of Classical Art: Culture, Myth and Faith, s. 75 i n.
41
lą kompozycję na dwie części. Z lewej strony
podchodzą, pukając do nich, przybyłe za późno
panny głupie, do których przemawia stojący po
prawej — rajskiej — stronie Chrystus; za nim
pięcioosobowa girupa panien mądrych w białych
szatach podąża z pochodniami w rękach ku czte-
rem rajskim rzekom. Pochód panien mądrych,
kroczących uroczyście z płonącymi pochodniami
(a nie lampkami, jak podaje Mateusz) niewątpli-
wie ma charakter procesji. Można wysunąć hipo-
tezę, że przedstawienie to jest odzwierciedleniem
w sztuce ceremonialnego pochodu neofitek, odzia-
nych w białe szaty i ze światłami w rękach, uda-
39. Niewiasty u Grobu Chrystusa, malowidło z bapty-
sterium w Dura Europos, Yale, University Art Gallery
(wg Grabar, Le premier...)
jących się po chrzcie na mszę Św., o jakich m.
in. pisał Cyryl Jerozolimski w swych Kateche-
zach Mistagogicznych 185.
III. WZORY WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKICH
PRZEDSTAWIEŃ PROCESJI
Chociaż problem powstania sztuki wczesno-
chrześcijańskiej jest wciąż dyskutowany, to jed-
nak kwestia jej zależności od antycznej sztuki
pogańskiej nie budzi dziś wątpliwości186. Wiado-
mo obecnie powszechnie, że ukształtowana w ra-
mach grecko-rzymskiej sztuki późno antycznej
sztuka pierwszych chrześcijan przejęła z niej o-
siągnięcia zarówno w dziedzinie stylu i ikonogra-
fii, jak również techniki, stając się jednym z jej
odgałęzień 187. Od pierwszych przejawów tej sztu-
ki — około r. 200 — artyści chrześcijańscy opie-
rali swą działalność na wzorach czerpanych z
wszelkich możliwych źródeł, przejmując nie tyl-
ko typy i formuły ikonograficzne oraz układy i
motywy formalne, ale także tematy, i nadając
im nową, chrześcijańską treść 188. Szczególną rolę
odegrała w tworzeniu sztuki chrześcijan niezwy-
kle rozwinięta sztuka triumfalna Imperium. Jej
oddziaływanie miało przemożny wpływ na po-
wstanie wielu typów przedstawień, które na trwa-
łe weszły do repertuaru sztuki kościelnej. Jak
zobaczymy, wielki udział miały te wzory również
w powstaniu przedstawień procesji.
Już na pierwszy rzut oka można zauważyć,
że twórca mozaiki ukazującej proces<ję pod Je-
185 Zob. przyplis 71 w Min. pracy.
186 przec[ laty poglądy o niezależności sztuki wcze-
snochrześcijańskiej od sztuki antycznej głosił M. D v o-
f a k w artykule Die Anjange der christlichen Kunst,
opublikowanym w: Kunstgeschichte ais Geistesgeschichte,
Miinchen 1924 (przekład polski w: Max Dvofdk i je-
go teoria dziejów sztuki. Wyboru dokonał i posłowiem
opatrzył L. Kalinowski, Warszawa 1974, s. 5—42).
Na temat powstania .sztuki chrześcijańskiej m. in.: Th.
K 1 a u s e r, Studien zur Entstehungsgeschichte der chri-
stlichen Kunst (Jahrbuch fur Antike und Christentum,
1—X, 1958—1967); H. Brandenburg, Vberlegungen
zum Ursprung der fruhchristlichen Bildkunst [w:] IX
Congresso Internazionale di Archeologia Cristiana, Ro-
ma 1975, s. 3 i n.; B. Przybyszewski, Początki
starochrześcijańskiej sztuki obrazowej (Folia Historiae
Artium, XV, 1979, s. 5—24).
187 Gra bar, Christian Iconography..., s. XLI—L;
L. Kalinowski, Sztuka starochrześcijańska [w:] En-
cyklopedia Sztuki Starożytnej, Warszawa 1974, s, 424 —
z°b. też: Late Antiąue and Early Christian Art [w:]
Encyclopedia of World's Art, szp. 60—161.
188 Na temat przejmowania motywów, tematów i
reinterpretacji zob. m. in.: J. von Schlosser, Heidni-
sche Elemente in der christlichen Kunst des Altertums
(Praeludien, Berlin 1927, s. 9—43); G r a b a r, L'empe-
reur...; tenże, Christian Iconography..., s. 31—54; K.
Weitzmann, The Survival of Mythological Repre-
sentations in Early Christian and Byzantine Art and
Their Impact on Christian Iconography (Dumbarton
Oaks Papers, 14, 1960, s. 45—68); Ainalov, l.c; Swift,
l.c; M. Lawrence, Three Pagan Themes in Chri-
stian Art [w:] De artibus opuscula XL. Essays in Ho-
nor of E. Panofsky, New York 1961, s. 321—334; J.
Huskinson, Some Pagan Mythological Figures and
Their Significance in Early Christian Art (Papers of
the British School at Rome, 42, 1974, s. 68—79) (tamże
omówienie literatury przedmiotu do lat siedemdziesią-
tych); G o u g h, o.a, s. Il8 i n. Por. też artykuły zamr-
szczone w Age of Spirituality. A Symposium. Th?
Metropolitan Museum of Art, New York l&S'1. a zwł.
B. B r e n k, The Imperial Heritage of Early Christian
Art, s. 39 i n.; G. M. A. Ha nf mann, The Continuity
of Classical Art: Culture, Myth and Faith, s. 75 i n.
41