DOI Artikel:
Dreścik, Jan: Kwiatki Świętey Pustynie B. Salomei Panny, na Skale S. Maryey: Treści ideowe barokowej pustelni Bł. Salomei w Grodzisku koło Skały
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0070
chnego wstawiennictwo, obrona i przykład Marii
utrzymuje w łasce i doskonałości.115. Oczywiście
Ryszard nie pomija w swych rozważaniach czy-
stości słonia i jego wrogości wobec smoka 116.
Podobne symboliczne zestawienie prezentuje
wspomniany już Jan David w dziele Pancarpium
Marianum..., omawiając odnoszące się do Marii
słowa: „Collum tuum sicut turris eburnea” (Cant.
7, 5). Ilustracja eksponuje głównie walkę ze smo-
kie m-s za tanem (ryc. 33). Jak wynika z komenta-
rza, przypominającego poza tym wywody w De
laudibus..., oprócz deptania smoka nogami, według
słów: ,,Ipsa conteret caput tuum” (Gen. 3, 15),
słoń oślepiać ma smoka strumieniem wody wy-
rzuconym z trąby. Ten drugi sposób walki uzna-
ny został za odpowiednik ,przechytrzenia” sza-
tana przez fakt narodzenia Zbawiciela z Marii —
zamężnej dziewicy 117.
Niemal wszystkie wspomniane wyżej treści
wiązane ze słoniem, wzbogacone o nowe jeszcze
warianty interpretacyjne, znajdujemy oczywiście
w kompendiach emblematycznych. W dziele Pici-
nellego wśród emblematów wykorzystujących w
,,obrazie” słonia, obok wyżej wspomnianego, znaj-
dują się i inne, mogące rzucić pewne światło na
grodziski monument. Słoń z lemmą „Semel et
115 Ibid., col. 550 „[Elephas]: Turrem ldgneam cum
mildltłibuis portal et arima turiniis1. Siicut legitur I Maeha-
beorum 6 et totem Cathoticiaie Eccleisiiae aedificium, per
proces Mardiae, patroeimia et exempla isuisteintatur in gra-
tia et vdrtute”. Na De laudibus... jako klucz do wyja-
śnienia ^miniatury z Godzinek Adelajdy Sabaudzkiej (M.
S. Chantilly XIV B.9. fol. 108 recito) zwrócił uwagę
M. V lob erg. La Mierge notre Mediatrice, Grenoble
[b.-r.], s. 78. Zob. też Baum u. Arndt, o.c., sizp. 1238,
gdzie także wspomniany Antyfonarz z Zadairu.
116 Rti c h a r d u s a San eto La u renta, o o.c.,
col. 549 „{Elephas]: Castdisisimum est aniimal et siigniificat
triplicem casititatem; cooiugalem, quila tem;>erate vtdtur
sua coniiuge; yiiduailem, ąuiai ad moduim turturis, post
mor tero sui oomparis, dicitur se nunquam aillij copulare;
virginalem, ąuanftuim ad ossa candida et frigida quae
si comburairatur vel pulueri zenit ur, palilorem oculorum
exterminajnit; ąuoniam hepar iuuant. Catndor sdgnalt vir-
gumiltatem incensdio charitatem, pulueai:zalt)iio humilitatem:
et talie virginitas purgat ©oulois interiores, vt regem glo-
riae in decotre suo valeant intueiri” (por. pirizyp. 72).
„[Elephas]: Draconi inimicus, et beata virgo serpeinti amltl-
quo(, quii sedux)it Euam. Unde in figura Mairiae dictum
est eisdem serpent! Genes. 3 Inimicitiae ponam inter
■te et muliierum etc.”
117 J. D a v 1 d, Pancarpium Marianum, septemplici
titulorum serie distinctum: vt in B. Virginis odorem cur-
ramus, et Christus formetur in nobis, Aotverpiae
MDCXVIII, ®. IiIO—111: „Sed quonsum haec omnia, de
elephantis natura tam fuse relata? Tum vt sumimam in
beatisisiima Virgine casititatdjs excelilentiam, integritatem,
camdorem, humanitatem, miansuetudimem, benignitatem
unum” — wyobrażać ma Marię w połogu, gdyż,
jak sądzono, słonica rodzi jedynie jednego po-
tomka; z inskrypcją „Reparat unda partum” —
przedstawia chrzest, słonica bowiem, według ów-
czesnych poglądów, rodzić miała w wodzie 118. Ro-
lę Marii-pośredniczki ilustruje słoń uspokajany
przez kobietę z lemmą „lam alius ecce”. Oznacza
Matkę Boską mitygującą gniew Chrystusa; we-
dług Aeliana rozzłoszczony słoń uspokajał się na-
tychmiast, gdy ujrzał piękną kobietę.
Emblem ten znajdujemy też w zbiorze autor-
stwa Sebastiana a Matre Dei, wydanym w r. 1652
w Lublinie 119. Bezpośrednią inspiracją dla osa-
dzenia rzymskiego wzoru w ściśle maryjnym kon-
tekście i dodania tak istotnego elementu, jakim
była tryskająca z trąby słonia woda, mógł stać
się dla ks. Piskorskiego jeden z emblematów w
Speculo... Maseniusa, w którym słoń, czczący księ-
życ zgodnie z przekazami starożytnych, z lem-
mą „Sic ardua pęto”, „Deiparae Virginis cultus
prodest” 12°. Być może oddziałała tu też niezna-
cznie zmodyfikowana wersja tego emblematu, za-
warta jako Emblema II w V Dziesiątce w dziele
Ofjicina Emblematum... Ambrożego Nieszporko-
wiicza, wydanym w r. 1680 w Krakowie121. Sa-
lutanda Maria wyobrażona została przez słonie
et iin moirtalium genus linnatam miseriooirdiaim in hoc
admiiiriabili lainimalii adumbraremus, et nobis >iin exem-
pluim sitatuaremus: vt non immerifo, neque v,nam ob
causam turri eburineae vel ebori ipsi seiremus compa-
ratam. )[...] Dupliicii dracoineim viicitoiriia superat elephas,
typo quodam vdioto(riiae, qua Mairlia diaibolum itriumphauit.
Pnimum, caput eius obtereindof...] Deimde aquam in eiuis
vultum prodiciendo,, quam prioiboscide hauserat [...] Num-
quiid quasii fluctus liiniiectu oiceaecaitus deo0ptuisque fuit
diabolus, expectans quando Virgo esset panituina, quod
soriiiptum iseiebat; dum interim Maria diiuino eonsilio vi-
rum aeeepit”. Zob. V 1 o b e r g, l.c.; Baum u. Arndt,
o.c., is;zp. 1243.
118 Pdcinelli, o.c., lib. V„ cap. XIX, nr 282, 283.
119 Zob. Sebastiianus a Matre Dei, Fir-
mamentum Symbolicum in quo Deiparae elogia, ąuibus,
velut firmamentum stellis, est exornata, symbolice de-
pinguntur, LubMni MDCLII, Stella XVIII, s. 89: ,,Nar-
ralt Aelianus L.I de Animal. oaip. 38 Elephantum dum
furii sli forimosam aspexerit muliierum mansiueiscere iram-
que depanerie. Quadaiat Deiparae: D©saevit ira Dei, sed
ubi objecerit ise oanspectui ejus Deipara, supplicando
ooinquieiS'cit, ut de Deo łiceriet Iaim alius ecce exclama-
re”. Zob. też. Pdcinelli, o.c., lib. V, cap. XIX, nr 294.
120 Masen.iu.Si, o.c., :s. 510.
121 A. Ni es z por ko w i t z, Ofjicina emblematun
quae praecipuos Virginis et Matris Dei Mariae titulos
et elogia complectuntur, CraeovAae 1680, Decas V, Emble-
ma II, is. 181: „In Exortu Suo Pulchna ut Luna Maria
salutanda ©sit. Non pudeait ab Elephantibus dooeri, qui
ut munidiiores nowilunium suis exciipiant aspectibus, in
flumiine priuis lustrantuir. Rite coles si mundus es, ortum
64
utrzymuje w łasce i doskonałości.115. Oczywiście
Ryszard nie pomija w swych rozważaniach czy-
stości słonia i jego wrogości wobec smoka 116.
Podobne symboliczne zestawienie prezentuje
wspomniany już Jan David w dziele Pancarpium
Marianum..., omawiając odnoszące się do Marii
słowa: „Collum tuum sicut turris eburnea” (Cant.
7, 5). Ilustracja eksponuje głównie walkę ze smo-
kie m-s za tanem (ryc. 33). Jak wynika z komenta-
rza, przypominającego poza tym wywody w De
laudibus..., oprócz deptania smoka nogami, według
słów: ,,Ipsa conteret caput tuum” (Gen. 3, 15),
słoń oślepiać ma smoka strumieniem wody wy-
rzuconym z trąby. Ten drugi sposób walki uzna-
ny został za odpowiednik ,przechytrzenia” sza-
tana przez fakt narodzenia Zbawiciela z Marii —
zamężnej dziewicy 117.
Niemal wszystkie wspomniane wyżej treści
wiązane ze słoniem, wzbogacone o nowe jeszcze
warianty interpretacyjne, znajdujemy oczywiście
w kompendiach emblematycznych. W dziele Pici-
nellego wśród emblematów wykorzystujących w
,,obrazie” słonia, obok wyżej wspomnianego, znaj-
dują się i inne, mogące rzucić pewne światło na
grodziski monument. Słoń z lemmą „Semel et
115 Ibid., col. 550 „[Elephas]: Turrem ldgneam cum
mildltłibuis portal et arima turiniis1. Siicut legitur I Maeha-
beorum 6 et totem Cathoticiaie Eccleisiiae aedificium, per
proces Mardiae, patroeimia et exempla isuisteintatur in gra-
tia et vdrtute”. Na De laudibus... jako klucz do wyja-
śnienia ^miniatury z Godzinek Adelajdy Sabaudzkiej (M.
S. Chantilly XIV B.9. fol. 108 recito) zwrócił uwagę
M. V lob erg. La Mierge notre Mediatrice, Grenoble
[b.-r.], s. 78. Zob. też Baum u. Arndt, o.c., sizp. 1238,
gdzie także wspomniany Antyfonarz z Zadairu.
116 Rti c h a r d u s a San eto La u renta, o o.c.,
col. 549 „{Elephas]: Castdisisimum est aniimal et siigniificat
triplicem casititatem; cooiugalem, quila tem;>erate vtdtur
sua coniiuge; yiiduailem, ąuiai ad moduim turturis, post
mor tero sui oomparis, dicitur se nunquam aillij copulare;
virginalem, ąuanftuim ad ossa candida et frigida quae
si comburairatur vel pulueri zenit ur, palilorem oculorum
exterminajnit; ąuoniam hepar iuuant. Catndor sdgnalt vir-
gumiltatem incensdio charitatem, pulueai:zalt)iio humilitatem:
et talie virginitas purgat ©oulois interiores, vt regem glo-
riae in decotre suo valeant intueiri” (por. pirizyp. 72).
„[Elephas]: Draconi inimicus, et beata virgo serpeinti amltl-
quo(, quii sedux)it Euam. Unde in figura Mairiae dictum
est eisdem serpent! Genes. 3 Inimicitiae ponam inter
■te et muliierum etc.”
117 J. D a v 1 d, Pancarpium Marianum, septemplici
titulorum serie distinctum: vt in B. Virginis odorem cur-
ramus, et Christus formetur in nobis, Aotverpiae
MDCXVIII, ®. IiIO—111: „Sed quonsum haec omnia, de
elephantis natura tam fuse relata? Tum vt sumimam in
beatisisiima Virgine casititatdjs excelilentiam, integritatem,
camdorem, humanitatem, miansuetudimem, benignitatem
unum” — wyobrażać ma Marię w połogu, gdyż,
jak sądzono, słonica rodzi jedynie jednego po-
tomka; z inskrypcją „Reparat unda partum” —
przedstawia chrzest, słonica bowiem, według ów-
czesnych poglądów, rodzić miała w wodzie 118. Ro-
lę Marii-pośredniczki ilustruje słoń uspokajany
przez kobietę z lemmą „lam alius ecce”. Oznacza
Matkę Boską mitygującą gniew Chrystusa; we-
dług Aeliana rozzłoszczony słoń uspokajał się na-
tychmiast, gdy ujrzał piękną kobietę.
Emblem ten znajdujemy też w zbiorze autor-
stwa Sebastiana a Matre Dei, wydanym w r. 1652
w Lublinie 119. Bezpośrednią inspiracją dla osa-
dzenia rzymskiego wzoru w ściśle maryjnym kon-
tekście i dodania tak istotnego elementu, jakim
była tryskająca z trąby słonia woda, mógł stać
się dla ks. Piskorskiego jeden z emblematów w
Speculo... Maseniusa, w którym słoń, czczący księ-
życ zgodnie z przekazami starożytnych, z lem-
mą „Sic ardua pęto”, „Deiparae Virginis cultus
prodest” 12°. Być może oddziałała tu też niezna-
cznie zmodyfikowana wersja tego emblematu, za-
warta jako Emblema II w V Dziesiątce w dziele
Ofjicina Emblematum... Ambrożego Nieszporko-
wiicza, wydanym w r. 1680 w Krakowie121. Sa-
lutanda Maria wyobrażona została przez słonie
et iin moirtalium genus linnatam miseriooirdiaim in hoc
admiiiriabili lainimalii adumbraremus, et nobis >iin exem-
pluim sitatuaremus: vt non immerifo, neque v,nam ob
causam turri eburineae vel ebori ipsi seiremus compa-
ratam. )[...] Dupliicii dracoineim viicitoiriia superat elephas,
typo quodam vdioto(riiae, qua Mairlia diaibolum itriumphauit.
Pnimum, caput eius obtereindof...] Deimde aquam in eiuis
vultum prodiciendo,, quam prioiboscide hauserat [...] Num-
quiid quasii fluctus liiniiectu oiceaecaitus deo0ptuisque fuit
diabolus, expectans quando Virgo esset panituina, quod
soriiiptum iseiebat; dum interim Maria diiuino eonsilio vi-
rum aeeepit”. Zob. V 1 o b e r g, l.c.; Baum u. Arndt,
o.c., is;zp. 1243.
118 Pdcinelli, o.c., lib. V„ cap. XIX, nr 282, 283.
119 Zob. Sebastiianus a Matre Dei, Fir-
mamentum Symbolicum in quo Deiparae elogia, ąuibus,
velut firmamentum stellis, est exornata, symbolice de-
pinguntur, LubMni MDCLII, Stella XVIII, s. 89: ,,Nar-
ralt Aelianus L.I de Animal. oaip. 38 Elephantum dum
furii sli forimosam aspexerit muliierum mansiueiscere iram-
que depanerie. Quadaiat Deiparae: D©saevit ira Dei, sed
ubi objecerit ise oanspectui ejus Deipara, supplicando
ooinquieiS'cit, ut de Deo łiceriet Iaim alius ecce exclama-
re”. Zob. też. Pdcinelli, o.c., lib. V, cap. XIX, nr 294.
120 Masen.iu.Si, o.c., :s. 510.
121 A. Ni es z por ko w i t z, Ofjicina emblematun
quae praecipuos Virginis et Matris Dei Mariae titulos
et elogia complectuntur, CraeovAae 1680, Decas V, Emble-
ma II, is. 181: „In Exortu Suo Pulchna ut Luna Maria
salutanda ©sit. Non pudeait ab Elephantibus dooeri, qui
ut munidiiores nowilunium suis exciipiant aspectibus, in
flumiine priuis lustrantuir. Rite coles si mundus es, ortum
64