DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0091
Folia Historiae Artium, T. XXIII (1987)
PL ISSN 0071-672(3
BEATA BIEDROŃSKA-SŁOTOWA
KOBIERCE PERSKIE TZW. POLSKIE
STUDIUM NAD BUDOWĄ I ZNACZENIEM ORNAMENTU W SZTUCE ISLAMU *
WSTĘP
Kobierce, podobnie jak i inne dzieła sztuki
orientalnej, cieszyły się w Polsce przez kilka wie-
ków dużą popularnością; dlatego też poświęcona
im nieco miejsca w naszej literaturze przedmiotu.
Wśród wypowiedzi związanych z tematem orien-
talnych tkanin na szczególną uwagę zasługuje nie-
konwencjonalna interpretacja znaczenia kobier-
ców, zamieszczona w szkicu Mariana Sokołowskie-
go poświęconym wystawie zabytków z czasów Ja-
na III Sobieskiego w Sukiennicach krakowskich w
r. 1883, w którym autor talk pisze: ,,Wszystkie
uczucia i instynkty, z religijnymi pojęciami i za-
leżnymi od nich subtelnościami spekulatywnej i
mistycznej filozofii, odbijają się w ornamentacyj-
nych wzorach kobierców, przedłożonych myślącym
i wiernym do kontemplacji. Sama nazwa części
składowych kobierca oznacza zawartą w jego po-
myśle i przedstawieniu treść. Tło nazywa się z e-
min, przestrzeń, a deseń zeman, czas. Z s-
min i zeman, przestrzeń i czas, składają się
w ten sposób na świat dywanu. Tak jak w prze-
strzeni niezmiennej Stwórca wysnuwa, według
tych wyobrażeń, całą tak barwną w swej rozma-
itości i tak przemienną szatę czasu, która razem
z przestrzenią tworzy byt i w istocie swoich obja-
wów przez mędrca zrozumiałą być może, tak sa-
mo myśliciel i poeta, co jest tkaczem zarazem,
z jednego i tegoż samego tła swej tkaniny wy-
dobywa najrozmaitsze wzory, które wypowiadają
* Opracowanie niniejsze stanowi zasadniczą część
rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof.
dra Lecha Kalinowskiego, któremu pragnę złożyć po-
dziękowania za, opiekę nad pracą w ciągu łat jej pow-
stawania. Dziękuję również recenzentom, prof. Zdzisławo-
wi Żygulskiemu i doc. drowi hab. Adamowi Małkiewiczo-
wi, za istotne uwagi dotyczące tej pracy; dr Marii Ta-
zmienne jego uczucia i myśli i streszczają w so-
bie jego mądrość. Stąd symboliczne znaczenie
form i barw orientalnych, służących do wyraże-
nia tak głębszych i religijnych pojęć, jak uczuć
miłosnych w tak zwanym s e 1 a m i e, zastępu-
jącym bukietem kwiatów, lub dekoracyjnym
kształtów i barw układem, sonet czy erotyczny
madrygał” 1. Przytoczona charakterystyka, w któ-
rej historyk sztuki w sposób intuicyjny interpre-
tował treści zawarte w dziełach sztuki kobierni-
czej, sformułowana pod koniec XIX wieku, zaska-
kuje dziś trafnością. Problemy przedstawione
przez Sokołowskiego są wciąż aktualne, wyma-
gają jednakże przeprowadzenia dokładnych ba-
dań.
Za przedmiot rozważań w niniejszej pracy
obrano grupę kobierców perskich zwanych pol-
skimi, które — jak wskazuje nazwa — w sposób
szczególny łączą się z naszą kulturą i tradycją.
Ponieważ w pracy historyka sztuki najbardziej
miarodajna jest analiza samego dzieła sztuki,
która — w zależności od zastosowanej metody —
daje możliwie najwięcej informacji o omawianym
dziele, dla dokładnego opisania zabytków wymie-
nionej grupy zastosowano metodę wykorzystującą
wiadomości z dziedziny arytmetyki i geometrii,
do tej pory nie stosowaną w historii sztuki. Po-
lega ona na rozpatrywaniu kompozycji, w przy-
padku omawianych tkanin kompozycji ornamen-
tów, na po^dstawie badania struktury budowy mo-
szyckiej za pomoc przy rozwiązywaniu problemów z
dziedziny historii sztuki tkanin oraz drowi Władysła-
wowi Dulębie za wskazówki dotyczące transkrypcji nazw.
i m. Sokołowski,, Wystawa zabytków z czasów
Jana III Sobieskiego w Sukiennicach krakowskich w
1883 roku, Kraków 1884, s. 41—42.
85
PL ISSN 0071-672(3
BEATA BIEDROŃSKA-SŁOTOWA
KOBIERCE PERSKIE TZW. POLSKIE
STUDIUM NAD BUDOWĄ I ZNACZENIEM ORNAMENTU W SZTUCE ISLAMU *
WSTĘP
Kobierce, podobnie jak i inne dzieła sztuki
orientalnej, cieszyły się w Polsce przez kilka wie-
ków dużą popularnością; dlatego też poświęcona
im nieco miejsca w naszej literaturze przedmiotu.
Wśród wypowiedzi związanych z tematem orien-
talnych tkanin na szczególną uwagę zasługuje nie-
konwencjonalna interpretacja znaczenia kobier-
ców, zamieszczona w szkicu Mariana Sokołowskie-
go poświęconym wystawie zabytków z czasów Ja-
na III Sobieskiego w Sukiennicach krakowskich w
r. 1883, w którym autor talk pisze: ,,Wszystkie
uczucia i instynkty, z religijnymi pojęciami i za-
leżnymi od nich subtelnościami spekulatywnej i
mistycznej filozofii, odbijają się w ornamentacyj-
nych wzorach kobierców, przedłożonych myślącym
i wiernym do kontemplacji. Sama nazwa części
składowych kobierca oznacza zawartą w jego po-
myśle i przedstawieniu treść. Tło nazywa się z e-
min, przestrzeń, a deseń zeman, czas. Z s-
min i zeman, przestrzeń i czas, składają się
w ten sposób na świat dywanu. Tak jak w prze-
strzeni niezmiennej Stwórca wysnuwa, według
tych wyobrażeń, całą tak barwną w swej rozma-
itości i tak przemienną szatę czasu, która razem
z przestrzenią tworzy byt i w istocie swoich obja-
wów przez mędrca zrozumiałą być może, tak sa-
mo myśliciel i poeta, co jest tkaczem zarazem,
z jednego i tegoż samego tła swej tkaniny wy-
dobywa najrozmaitsze wzory, które wypowiadają
* Opracowanie niniejsze stanowi zasadniczą część
rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof.
dra Lecha Kalinowskiego, któremu pragnę złożyć po-
dziękowania za, opiekę nad pracą w ciągu łat jej pow-
stawania. Dziękuję również recenzentom, prof. Zdzisławo-
wi Żygulskiemu i doc. drowi hab. Adamowi Małkiewiczo-
wi, za istotne uwagi dotyczące tej pracy; dr Marii Ta-
zmienne jego uczucia i myśli i streszczają w so-
bie jego mądrość. Stąd symboliczne znaczenie
form i barw orientalnych, służących do wyraże-
nia tak głębszych i religijnych pojęć, jak uczuć
miłosnych w tak zwanym s e 1 a m i e, zastępu-
jącym bukietem kwiatów, lub dekoracyjnym
kształtów i barw układem, sonet czy erotyczny
madrygał” 1. Przytoczona charakterystyka, w któ-
rej historyk sztuki w sposób intuicyjny interpre-
tował treści zawarte w dziełach sztuki kobierni-
czej, sformułowana pod koniec XIX wieku, zaska-
kuje dziś trafnością. Problemy przedstawione
przez Sokołowskiego są wciąż aktualne, wyma-
gają jednakże przeprowadzenia dokładnych ba-
dań.
Za przedmiot rozważań w niniejszej pracy
obrano grupę kobierców perskich zwanych pol-
skimi, które — jak wskazuje nazwa — w sposób
szczególny łączą się z naszą kulturą i tradycją.
Ponieważ w pracy historyka sztuki najbardziej
miarodajna jest analiza samego dzieła sztuki,
która — w zależności od zastosowanej metody —
daje możliwie najwięcej informacji o omawianym
dziele, dla dokładnego opisania zabytków wymie-
nionej grupy zastosowano metodę wykorzystującą
wiadomości z dziedziny arytmetyki i geometrii,
do tej pory nie stosowaną w historii sztuki. Po-
lega ona na rozpatrywaniu kompozycji, w przy-
padku omawianych tkanin kompozycji ornamen-
tów, na po^dstawie badania struktury budowy mo-
szyckiej za pomoc przy rozwiązywaniu problemów z
dziedziny historii sztuki tkanin oraz drowi Władysła-
wowi Dulębie za wskazówki dotyczące transkrypcji nazw.
i m. Sokołowski,, Wystawa zabytków z czasów
Jana III Sobieskiego w Sukiennicach krakowskich w
1883 roku, Kraków 1884, s. 41—42.
85