DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0092
tywów i ich układów. Metodę tę wyjaśnił Her-
mann Weyl w publikacji Symetria stanowiącej
cykl wykładów wygłoszonych w r. 1951 na uni-
wersytecie w Princeton, wydanej w języku pol-
skim w r. 1960 2. Celem przebadania grupy ko-
bierców zwanych polskimi zgodnie z tą metodą
będzie otrzymanie dokładnie określonego zespołu
reguł obiektywnych, niezależnych od odbiorcy,
którym podporządkowana jest pozornie swobod-
na i kapryśna kompozycja.
W badaniach dziejów sztuki, których celem
jest jednoznaczne i obiektywne określenie bu-
dowy wewnętrznej dzieł sztuki, stwarzające pod-
stawy dla połączenia ich w grupy, historyk sztu-
ki może więc także opierać się na wiadomościach
dostarczonych przez nauki ścisłe, szczególnie ary-
tmetykę i geometrię. „Ars sine scientia nihil
est”. Tak 'sformułowany problem bliskiego związ-
ku sztuki i nauki powracał w pismach teorety-
ków. Cyceron w Księgach akademickich zazna-
czył, że „sztuka bez wiedzy istnieć nie może” i
dalej: „Czyż Zeuksis, Fidiasz. czy Poliklet ścier-
pieliby pogląd, że nic nie wiedzieli, skoro posia-
dali tak ogromną biegłość?” 3. Sformułowanie Cy-
cerona odnosi się do biegłości artysty, która jest
wynikiem stosowania w procesie tworzenia od-
powiedniej wiedzy koniecznej dla wykonania dzie-
ła sztuki, opartego na kanonie zgodnym z poczu-
ciem piękna ogólnie przyjętym we współczesnym
wymienionemu filozofowi świecie antycznym.
Autorem powiedzenia „sztuka bez nauki nic
nie znaczy” był Jean Mignot, architekt francu-
ski. To często powtarzane później zdanie wypo-
wiedział Mignot podczas dyskusji przy budowie
katedry w Mediolanie, kiedy to 25 stycznia 1400
stwierdził na podstawie obliczeń arytmetycznych
i rysunków geometrycznych, że wymieniona bu-
dowla pozbawiona jest wystarczającej wytrzyma-
łości 4. W celu skonstruowania więc budowli o
wartościach estetycznych artysta architekt powi-
nien posługiwać się obliczeniami dokonanymi na
podstawie znajomości zasad arytmetyki i geome-
trii.
2 H. Weyl, Symetria, Warszawa 1960. Tłum. S. Kul-
czycki
■3 Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od staro-
żytności do 1500 r. Wybór i oprać, tekstów J. Bia-
łostocki. Warszawa 1978, ,s. 157.
4 Relację ze sporu przy budowie katedry w Medio-
lanie przytacza J. Ackerman w aneksie do artyku-
łu Ars sine scientia nihil est (The Art Buletin ,1942, vol.
XXXI, nr 2), na podstawie Aninali della fabbrioa del
Duomo di Milano dairoirigiine fino al presente, Milano
1877 <1885, t. 1, is. 68 oraz 209 i 210; w języku polskim
We współczesnej teorii sztuki islamu to słyn-
ne zdanie zastosował Keith Critchlow w nieco
innym celu — dla stwierdzenia przypadkowego
podobieństwa budowy molekuły związku berylu
(BesAHSieOis) i motywu ornamentu z repertuaru
form sztuki islamu 5. Podobieństwo budowy jest
zaskakujące i gdyby nie informacja pod rysunka-
mi zamieszczonymi w publikacji Critchlowa, roz-
poznanie, który z przedstawionych schematów wy-
obraża budowę cząsteczki, a który budowę moty-
wu ornamentalnego, byłoby niemożliwe. Spostrze-
żenie to zawiera również informację o jednym z
celów abstrakcyjnej sztuki ornamentów, którym
jest — podobnie jak w sztuce naturalistycznej —
naśladowanie, lecz nie wyglądów rzeczy, ale na-
śladowanie doskonale harmonijnej budowy fizycz-
nej wszechświata. Przemawiają za tym informacje
przekazywane przez nauki ścisłe: fizykę, arytmety-
kę, geometrię i nauki filozoficzne, szczególnie za-
warte w pismach Platona i jego następców. Tak
też interpretuje współcześnie sztukę ornamentów
S. Kelmal Yetkin w artykule na temat filozofii
sztuki w świecie islamu6. Dlatego na podstawie
znajomości budowy natury określonej przez nauki
ścisłe można podjąć próbę analizy dzieła sztu-
ki poprzez wniknięcie w jego strukturę, której
konstrukcja oparta być musi na modułach, jaki-
mi posługują się nauki ścisłe w badaniach wszech-
świata.
1. STUDIUM NAD BUDOWĄ ORNAMENTU W SZTUCE
ISLAMU NA PRZYKŁADZIE GRUPY KOBIERCÓW
ZWANYCH POLSKIMI
Spośród tkanin orientalnych największe zain-
teresowanie w Polsce budziły i budzą kobierce
zwane polskimi. Chociaż należą one do historii
sztuki Wschodu, to na skutek splotu wielu przy-
czyn związały się ściśle z naszą kulturą i sztuką
już od początku XVII wieku, czyli od czasu, kie-
dy licznie napływały do naszego kraju7. Nato-
miast dzieje samej nazwy są znacznie krótsze.
omówiła historię sipoiru M. Łodyńsk a-K osińska,
Architektoniczna „scientia” gotyku, Warszarwa 1964, s.
54i—66. Dokumenty w tłum. S. Tyszkiewicza ukazały się
w jęz. polskim w wyd. Myśliciele, kronikarze..., s. 312
—<316.
5 K. Critchlow, Islamie Patterns: an Analytical
and Cosmological Approach, London 1976.
6 S. K. Yetkin, La philosophie de l’art turc [w:]
Fifth International Congress of Turkish Art, Budapest
1978, s. 921—922.
7 Szerzej na ten temat poir.: T. Mańkowski,
Sztuka islamu w Polsce, Kraków 1936; tenże, Genealo-
86
mann Weyl w publikacji Symetria stanowiącej
cykl wykładów wygłoszonych w r. 1951 na uni-
wersytecie w Princeton, wydanej w języku pol-
skim w r. 1960 2. Celem przebadania grupy ko-
bierców zwanych polskimi zgodnie z tą metodą
będzie otrzymanie dokładnie określonego zespołu
reguł obiektywnych, niezależnych od odbiorcy,
którym podporządkowana jest pozornie swobod-
na i kapryśna kompozycja.
W badaniach dziejów sztuki, których celem
jest jednoznaczne i obiektywne określenie bu-
dowy wewnętrznej dzieł sztuki, stwarzające pod-
stawy dla połączenia ich w grupy, historyk sztu-
ki może więc także opierać się na wiadomościach
dostarczonych przez nauki ścisłe, szczególnie ary-
tmetykę i geometrię. „Ars sine scientia nihil
est”. Tak 'sformułowany problem bliskiego związ-
ku sztuki i nauki powracał w pismach teorety-
ków. Cyceron w Księgach akademickich zazna-
czył, że „sztuka bez wiedzy istnieć nie może” i
dalej: „Czyż Zeuksis, Fidiasz. czy Poliklet ścier-
pieliby pogląd, że nic nie wiedzieli, skoro posia-
dali tak ogromną biegłość?” 3. Sformułowanie Cy-
cerona odnosi się do biegłości artysty, która jest
wynikiem stosowania w procesie tworzenia od-
powiedniej wiedzy koniecznej dla wykonania dzie-
ła sztuki, opartego na kanonie zgodnym z poczu-
ciem piękna ogólnie przyjętym we współczesnym
wymienionemu filozofowi świecie antycznym.
Autorem powiedzenia „sztuka bez nauki nic
nie znaczy” był Jean Mignot, architekt francu-
ski. To często powtarzane później zdanie wypo-
wiedział Mignot podczas dyskusji przy budowie
katedry w Mediolanie, kiedy to 25 stycznia 1400
stwierdził na podstawie obliczeń arytmetycznych
i rysunków geometrycznych, że wymieniona bu-
dowla pozbawiona jest wystarczającej wytrzyma-
łości 4. W celu skonstruowania więc budowli o
wartościach estetycznych artysta architekt powi-
nien posługiwać się obliczeniami dokonanymi na
podstawie znajomości zasad arytmetyki i geome-
trii.
2 H. Weyl, Symetria, Warszawa 1960. Tłum. S. Kul-
czycki
■3 Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od staro-
żytności do 1500 r. Wybór i oprać, tekstów J. Bia-
łostocki. Warszawa 1978, ,s. 157.
4 Relację ze sporu przy budowie katedry w Medio-
lanie przytacza J. Ackerman w aneksie do artyku-
łu Ars sine scientia nihil est (The Art Buletin ,1942, vol.
XXXI, nr 2), na podstawie Aninali della fabbrioa del
Duomo di Milano dairoirigiine fino al presente, Milano
1877 <1885, t. 1, is. 68 oraz 209 i 210; w języku polskim
We współczesnej teorii sztuki islamu to słyn-
ne zdanie zastosował Keith Critchlow w nieco
innym celu — dla stwierdzenia przypadkowego
podobieństwa budowy molekuły związku berylu
(BesAHSieOis) i motywu ornamentu z repertuaru
form sztuki islamu 5. Podobieństwo budowy jest
zaskakujące i gdyby nie informacja pod rysunka-
mi zamieszczonymi w publikacji Critchlowa, roz-
poznanie, który z przedstawionych schematów wy-
obraża budowę cząsteczki, a który budowę moty-
wu ornamentalnego, byłoby niemożliwe. Spostrze-
żenie to zawiera również informację o jednym z
celów abstrakcyjnej sztuki ornamentów, którym
jest — podobnie jak w sztuce naturalistycznej —
naśladowanie, lecz nie wyglądów rzeczy, ale na-
śladowanie doskonale harmonijnej budowy fizycz-
nej wszechświata. Przemawiają za tym informacje
przekazywane przez nauki ścisłe: fizykę, arytmety-
kę, geometrię i nauki filozoficzne, szczególnie za-
warte w pismach Platona i jego następców. Tak
też interpretuje współcześnie sztukę ornamentów
S. Kelmal Yetkin w artykule na temat filozofii
sztuki w świecie islamu6. Dlatego na podstawie
znajomości budowy natury określonej przez nauki
ścisłe można podjąć próbę analizy dzieła sztu-
ki poprzez wniknięcie w jego strukturę, której
konstrukcja oparta być musi na modułach, jaki-
mi posługują się nauki ścisłe w badaniach wszech-
świata.
1. STUDIUM NAD BUDOWĄ ORNAMENTU W SZTUCE
ISLAMU NA PRZYKŁADZIE GRUPY KOBIERCÓW
ZWANYCH POLSKIMI
Spośród tkanin orientalnych największe zain-
teresowanie w Polsce budziły i budzą kobierce
zwane polskimi. Chociaż należą one do historii
sztuki Wschodu, to na skutek splotu wielu przy-
czyn związały się ściśle z naszą kulturą i sztuką
już od początku XVII wieku, czyli od czasu, kie-
dy licznie napływały do naszego kraju7. Nato-
miast dzieje samej nazwy są znacznie krótsze.
omówiła historię sipoiru M. Łodyńsk a-K osińska,
Architektoniczna „scientia” gotyku, Warszarwa 1964, s.
54i—66. Dokumenty w tłum. S. Tyszkiewicza ukazały się
w jęz. polskim w wyd. Myśliciele, kronikarze..., s. 312
—<316.
5 K. Critchlow, Islamie Patterns: an Analytical
and Cosmological Approach, London 1976.
6 S. K. Yetkin, La philosophie de l’art turc [w:]
Fifth International Congress of Turkish Art, Budapest
1978, s. 921—922.
7 Szerzej na ten temat poir.: T. Mańkowski,
Sztuka islamu w Polsce, Kraków 1936; tenże, Genealo-
86