DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0093
W roku 1878 na wystawie światowej w „Sali
Polskiej” pałacu Trocadero książę Władysław
Czartoryski przedstawił kobierce perskie ze swo-
jej kolekcji, wiązane nićmi jedwabnymi, broszo-
wane złotem i srebrem,8. Niektóre z nich miały
w polach środkowych umieszczone herby rodzi-
ny Czartoryskich, toteż kobierce te uznano za
wyrób polskich manufaktur i nazwano polskimi
w stylu perskim. Wiązane miały być one, według
ówczesnej informacji, w manufakturze w Kra-
kowie lub Słucku kierowanej przez Leona Ma-
żarskiego 9. Od czasu wystawy paryskiej określe-
nie „kobierce polskie” zostało wprowadzone nie
tylko do handlu antykwarskiego, ale także do na-
ukowej literatury kobierniczej.
Termin ten różnie był jednak interpretowany
i używany niejednokrotnie w sposób niewłaściwy
dla określenia tkanin o cechach różnych od gru-
py kobierców tzw. polskich 10. Przyjęto bowiem za-
sadę, że kobierce tzw. polskie — czyli tkaniny
wiązane w Persji w okresie panowania dynastii
Safawidów (1502—1736), a szczególnie w Kasza-
nie i Isfahanie w czasach sprawowania władzy
przez szacha Abbasa Wielkiego (1587—1628),
przedstawiciela tej dynastii — wykonane są z jed-
wabiu, zwykle broszowane nićmi złotymi i srebr-
nymi i niekiedy w polach środkowych opatrzone
herbami polskich rodzin 11. Z dużej liczby kobier-
ców tzw. polskich, jaką zostawił u nas XVII wiek,
przetrwało do dziś zaledwie dziesięć. W kolek-
cjach światowych, według katalogu opracowanego
przez Friedricha Spuhlera, zachowało się ich około
dwustu 12.
Kompozycja
Badania nad kompozycją tkanin wiązanych
prowadziło kilku autorów. Opracowane przez nich
problemy w większości dotyczą kobierców innych
niż tzw. polskie. Ważkim dla omawianego zagad-
gia sarmatyzmu, Warszawa 1946; tenże, Orient w pol-
skiej kulturze artystycznej, Wrocław-Kraików 1959.
8 A. D a r c e 1, Les tapisseries decoratives du Garde-
-Meuble (Mobilier National), choix des plus beaux mo-
tifs, Pamis 1878—4881.
9 E. L i e v r e, Les collections celebres d’oeuvres d’art,
Parts 1866, ii. 60; Dar cel, o.c.; V. Robinson, Eastern
Carpets, t. I, London 18)82, t. II, London 1893, il. 11.
10 W. Bodę, Ein altpersischer Teppich im Besitz
der Kbniglichen Museen zu Berlin. Studien zur Geschi-
chte der westasiatischen Knilpjteppiche (Jahrbuch der
koniglich preussiischen Kunstsarnmluingen, XIII, 1892), s.
26—49 i s. 1108—1137; W. Bodę, E. Kiihnel, Vorderasi-
stische Kniipfteppiche, Leipzig 1922, s. 30,
nienia jest artykuł Kurta Erdmanna Zur For-
menwelt des Orientteppichs, opublikowany w r.
1944, który dotyczy analizy kompozycji pól środ-
kowych kobierców. Pola te bowiem —- jak pisał
autor — są „nosicielami wzoru”, a otaczające je
bordiury pełnią wyłącznie funkcję ramy ujmują-
cej właściwy wzór i oddzielającej go od zew-
nątrz13. Niektórzy badacze zajmowali się rozwa-
żaniami ogólnymi nad zasadami kompozycji sto-
sowanej w sztuce islamu, a wyniki ich pracy mo-
żna wykorzystać do studiów nad kobiercami, w
tym także nad kobiercami omawianej grupy.
W odniesieniu do tkanin wiązanych w Persji
pod koniec XVI i na początku XVII wieku, zwa-
nych w literaturze „wazowymi”, własne koncep-
cje na temat kompozycji przedstawił Herbert
Oestler. Autor w swoim artykule podzielił kobier-
ce na grupę o kompozycji ciągłej bez akcentu w
centralnym punkcie pola i na grupę z zaakcen-
towanym środkiem kompozycji. Grupę kobierców
o wzorze ciągłym dzielił dalej autor na podsta-
wie układu motywów na wypełnione rautami o-
graniczonymi lancetowatymi liśćmi z systemem
trzech wici oraz na wypełnione podobnie z syste-
mem dwóch wici, co stanowić ma uproszczony
układ pierwszego systemu. Autor ten zauważył
też, że kobierce „wazowe” ujęte są zwykle bar-
dzo wąską bordiurą i przypuszczał, że tkano je z
przeznaczeniem do układania obok siebie i zakry-
wania dużych powierzchni 14.
Tę grupę tkanin przeanalizowała May Beattie
w artykule Vase-Techniąue Carpets and Kirman.
Autorka wyodrębniła siedem zasadniczych typów
kompozycji, określając je terminami: 1) ogrodo-
wy, 2) centralny, 3) z kilkoma rodzajami meda-
lionów, 4) kierunkowy, 5) z sierpowatymi liśćmi,
6) arabeskowy, 7) kratownicowy15. W r. 1980 w
czasie obrad sesji zorganizowanej w Waszyngto-
nie, poświęconej sztuce kobierniczej, Christine
Kłose przedstawiła referat pt. Interpreting Pat-
11 Dla [przykładu Tladeus;z Mańkowski, wybitny zna-
wca siztuki 'orientalnej, określił kobierce tzw. polskie ja-
ko te, które broszowane >,są złotą i srebrną niciią i wią-
zane z jedwabiu (T. Mańkowski, Orient w polskiej
kulturze artystycznej, Wrocław-Kraków 1959, s. 154).
12 F. Spuhler, Seidene Reprasentationsteppiche der
mittleren bis spaten Safawidenzeit, Phil. Diss. Frede
U niw., B er Lim 1968.
13 K. Erdmann, Zur Formenwelt des Orienttep-
pichs (Forschungen und Fortschritte, 20, 1944); tenże,
Musteranalyse l(Blilcik in die Wdssenschafł, 1, 1948).
14 H. Oestler, Ein seltener Typ der Vasen-Teppi-
che (Pantbeoin, XXXVI, II, 1978), s. 127—431.
15 M. H. Beattie, J. Housego, A. H. Mor ton,
Vase-Techniąue Carpets and Kirman, Sheffield 1976.
87
Polskiej” pałacu Trocadero książę Władysław
Czartoryski przedstawił kobierce perskie ze swo-
jej kolekcji, wiązane nićmi jedwabnymi, broszo-
wane złotem i srebrem,8. Niektóre z nich miały
w polach środkowych umieszczone herby rodzi-
ny Czartoryskich, toteż kobierce te uznano za
wyrób polskich manufaktur i nazwano polskimi
w stylu perskim. Wiązane miały być one, według
ówczesnej informacji, w manufakturze w Kra-
kowie lub Słucku kierowanej przez Leona Ma-
żarskiego 9. Od czasu wystawy paryskiej określe-
nie „kobierce polskie” zostało wprowadzone nie
tylko do handlu antykwarskiego, ale także do na-
ukowej literatury kobierniczej.
Termin ten różnie był jednak interpretowany
i używany niejednokrotnie w sposób niewłaściwy
dla określenia tkanin o cechach różnych od gru-
py kobierców tzw. polskich 10. Przyjęto bowiem za-
sadę, że kobierce tzw. polskie — czyli tkaniny
wiązane w Persji w okresie panowania dynastii
Safawidów (1502—1736), a szczególnie w Kasza-
nie i Isfahanie w czasach sprawowania władzy
przez szacha Abbasa Wielkiego (1587—1628),
przedstawiciela tej dynastii — wykonane są z jed-
wabiu, zwykle broszowane nićmi złotymi i srebr-
nymi i niekiedy w polach środkowych opatrzone
herbami polskich rodzin 11. Z dużej liczby kobier-
ców tzw. polskich, jaką zostawił u nas XVII wiek,
przetrwało do dziś zaledwie dziesięć. W kolek-
cjach światowych, według katalogu opracowanego
przez Friedricha Spuhlera, zachowało się ich około
dwustu 12.
Kompozycja
Badania nad kompozycją tkanin wiązanych
prowadziło kilku autorów. Opracowane przez nich
problemy w większości dotyczą kobierców innych
niż tzw. polskie. Ważkim dla omawianego zagad-
gia sarmatyzmu, Warszawa 1946; tenże, Orient w pol-
skiej kulturze artystycznej, Wrocław-Kraików 1959.
8 A. D a r c e 1, Les tapisseries decoratives du Garde-
-Meuble (Mobilier National), choix des plus beaux mo-
tifs, Pamis 1878—4881.
9 E. L i e v r e, Les collections celebres d’oeuvres d’art,
Parts 1866, ii. 60; Dar cel, o.c.; V. Robinson, Eastern
Carpets, t. I, London 18)82, t. II, London 1893, il. 11.
10 W. Bodę, Ein altpersischer Teppich im Besitz
der Kbniglichen Museen zu Berlin. Studien zur Geschi-
chte der westasiatischen Knilpjteppiche (Jahrbuch der
koniglich preussiischen Kunstsarnmluingen, XIII, 1892), s.
26—49 i s. 1108—1137; W. Bodę, E. Kiihnel, Vorderasi-
stische Kniipfteppiche, Leipzig 1922, s. 30,
nienia jest artykuł Kurta Erdmanna Zur For-
menwelt des Orientteppichs, opublikowany w r.
1944, który dotyczy analizy kompozycji pól środ-
kowych kobierców. Pola te bowiem —- jak pisał
autor — są „nosicielami wzoru”, a otaczające je
bordiury pełnią wyłącznie funkcję ramy ujmują-
cej właściwy wzór i oddzielającej go od zew-
nątrz13. Niektórzy badacze zajmowali się rozwa-
żaniami ogólnymi nad zasadami kompozycji sto-
sowanej w sztuce islamu, a wyniki ich pracy mo-
żna wykorzystać do studiów nad kobiercami, w
tym także nad kobiercami omawianej grupy.
W odniesieniu do tkanin wiązanych w Persji
pod koniec XVI i na początku XVII wieku, zwa-
nych w literaturze „wazowymi”, własne koncep-
cje na temat kompozycji przedstawił Herbert
Oestler. Autor w swoim artykule podzielił kobier-
ce na grupę o kompozycji ciągłej bez akcentu w
centralnym punkcie pola i na grupę z zaakcen-
towanym środkiem kompozycji. Grupę kobierców
o wzorze ciągłym dzielił dalej autor na podsta-
wie układu motywów na wypełnione rautami o-
graniczonymi lancetowatymi liśćmi z systemem
trzech wici oraz na wypełnione podobnie z syste-
mem dwóch wici, co stanowić ma uproszczony
układ pierwszego systemu. Autor ten zauważył
też, że kobierce „wazowe” ujęte są zwykle bar-
dzo wąską bordiurą i przypuszczał, że tkano je z
przeznaczeniem do układania obok siebie i zakry-
wania dużych powierzchni 14.
Tę grupę tkanin przeanalizowała May Beattie
w artykule Vase-Techniąue Carpets and Kirman.
Autorka wyodrębniła siedem zasadniczych typów
kompozycji, określając je terminami: 1) ogrodo-
wy, 2) centralny, 3) z kilkoma rodzajami meda-
lionów, 4) kierunkowy, 5) z sierpowatymi liśćmi,
6) arabeskowy, 7) kratownicowy15. W r. 1980 w
czasie obrad sesji zorganizowanej w Waszyngto-
nie, poświęconej sztuce kobierniczej, Christine
Kłose przedstawiła referat pt. Interpreting Pat-
11 Dla [przykładu Tladeus;z Mańkowski, wybitny zna-
wca siztuki 'orientalnej, określił kobierce tzw. polskie ja-
ko te, które broszowane >,są złotą i srebrną niciią i wią-
zane z jedwabiu (T. Mańkowski, Orient w polskiej
kulturze artystycznej, Wrocław-Kraków 1959, s. 154).
12 F. Spuhler, Seidene Reprasentationsteppiche der
mittleren bis spaten Safawidenzeit, Phil. Diss. Frede
U niw., B er Lim 1968.
13 K. Erdmann, Zur Formenwelt des Orienttep-
pichs (Forschungen und Fortschritte, 20, 1944); tenże,
Musteranalyse l(Blilcik in die Wdssenschafł, 1, 1948).
14 H. Oestler, Ein seltener Typ der Vasen-Teppi-
che (Pantbeoin, XXXVI, II, 1978), s. 127—431.
15 M. H. Beattie, J. Housego, A. H. Mor ton,
Vase-Techniąue Carpets and Kirman, Sheffield 1976.
87