DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0113
27. Kobierzec ze zbiorów Metropolitan Museum of Art
nie listy opisanych ornamentów, stosowanych w
sztuce Wschodu i Zachodu; efekt tego ornamen-
tu polega bowiem 'także ma sprowokowaniu wra-
żenia optycznego, wynikającego z integralnego
połączenia ze sobą równorzędnych motywów i
braku możliwości 'odróżnienia tła od motywu 70.
W bordiurze omawianej tkaniny występuje or-
nament stanowiący klasyczną ilustrację wspom-
nianego układu form; jest nim, znany w literatu-
rze pod nazwą medaehylu, ciągły motyw dwu-
barwny, utworzony z zazębiających się trójliści.
Ornamenty o tzw. dwuwarstwowej budowie pod-
dał wyczerpującej analizie Lech Kalinowski 71. Po-
dobnie zbudowane ornamenty występują w sztu-
ce islamu równie często, jak w sztuce europej-
skiej. Prześledzić je można w budowlach Samar-
kamdy, Buch ary, Kairu, Ktezyfonu 72.
70 K a 1 i -n o w s k i, o.c., s. Oj lii.
71 Ibid., ,s. 108—109.
72 Ornamenty takie, z okresu od VI do XII w.,
przedstawia i analizuje L. I. Rem piel, Iskusstvo Sred-
nego Vostoka, Mo.slkva 1978, rys. 93.
73 C. Humbert, Islamie Ornamental Design, Fnii-
bourg 1990, rys. 4112).
74 N. Berk, Quelques aspects des calligraphies pic-
tographiąues dans les anciennes ecritures turąues [w:]
Ciekawym elementem jest usztywniona wić
tworząca klamry, która wyglądem przypomina
tzw. ornament kufiezny, występujący niekiedy w
dekoracji fryzów, czego przykładem może być
między innymi marmurowy fryz z Egiptu dato-
wany na XIV wiek 73. W niektórych przypadkach
jednakże fryzy kuficzne są rzeczywistym zapisem
słownym, którego forma! wynika z przestylizo-
wania znaków pisma kuficznego w motywy orna-
mentu; pozostaje to w ścisłym związku z antro-
pomorficznym charakterem pisma wschodniego,
w którym wiele spółgłosek jest równocześnie sym-
bolami różnych części ciała ludzkiego 74. Zastoso-
wanie ornamentów opartych na powtarzaniu sło-
wa Allach i lam-alif przedstawiła Ireme A. Bier-
man w interesującym artykule na temat znacze-
nia arabskiego pisma w sztuce kobierniczej. Wśród
wymienionych przez autorkę przykładów jeden,
którego konstrukcję oparto na słowie ,,Allach”,
jest identyczny z ornamentem występującym w
tkaninie z Metropolitan Museum of Art w Nowym
Jorku 75, przedstawionej na ryc. 2.
W sztuce perskiej zarówno pojedyncze moty-
wy palmet „tarczowych”, jak i złączone w orna-
ment najczęściej pojawiały się w XVII i na po-
czątku XVIII wieku w Isfahanie, np. w dekoracji
kopuły meczetu Szacha 76.
W drugiej grupie kobierców o kompozycji o-
twartej z zastosowaniem, zasad symetrii zwiercia-
dlanej i symetrii translacyjnej w przypadku, kie-
dy osie symetrii zwierciadlanej przecinają się w
centralnym punkcie kompozycji (pierwsza pod-
grupa drugiej grupy), motywami są kartusze
utworzone z detali o zróżnicowanej budowie i sty-
lizacji (ryc. 4, 5). Kontury kartuszy wyznaczone
są przez formę, która może być odczytana w spo-
sób dwojaki: jako gałąź z drobnymi liśćmi uło-
żonymi obok siebie i jako tzw. „wąż pierzasty”
(ryc. 29a).
Motyw „węża pierzastego” należy do repertu-
aru sztuki chińskiej, skąd przedostał się do sztu-
ki muzułmańskiej 77. W zabytkach kobiernictwa
pojawia się często wyobrażony w sposób jedno-
znaczny, jako dosłowne zapożyczenie motywu z
zasobu sztuki chińskiej; niekiedy także pewne
Fifth International Congress..., s. 167—11:70; Y. M. Ghu-
1 a m, The Art of Arabie Calligraphy, New York 1982.
75 I. A. B i e r m a n, The Significance of Arabie
Script on Carpets (HALI. The Internationa! Magazine of
Anitiiąue Carpets and Textilles, V, nr 1, 11982), s. 18—22.
76 A. Go dard, L’art de ITran, Parts 1962, tabl.
barwna V.
77 Por. Ja co by, o.c., s. 45.
105
nie listy opisanych ornamentów, stosowanych w
sztuce Wschodu i Zachodu; efekt tego ornamen-
tu polega bowiem 'także ma sprowokowaniu wra-
żenia optycznego, wynikającego z integralnego
połączenia ze sobą równorzędnych motywów i
braku możliwości 'odróżnienia tła od motywu 70.
W bordiurze omawianej tkaniny występuje or-
nament stanowiący klasyczną ilustrację wspom-
nianego układu form; jest nim, znany w literatu-
rze pod nazwą medaehylu, ciągły motyw dwu-
barwny, utworzony z zazębiających się trójliści.
Ornamenty o tzw. dwuwarstwowej budowie pod-
dał wyczerpującej analizie Lech Kalinowski 71. Po-
dobnie zbudowane ornamenty występują w sztu-
ce islamu równie często, jak w sztuce europej-
skiej. Prześledzić je można w budowlach Samar-
kamdy, Buch ary, Kairu, Ktezyfonu 72.
70 K a 1 i -n o w s k i, o.c., s. Oj lii.
71 Ibid., ,s. 108—109.
72 Ornamenty takie, z okresu od VI do XII w.,
przedstawia i analizuje L. I. Rem piel, Iskusstvo Sred-
nego Vostoka, Mo.slkva 1978, rys. 93.
73 C. Humbert, Islamie Ornamental Design, Fnii-
bourg 1990, rys. 4112).
74 N. Berk, Quelques aspects des calligraphies pic-
tographiąues dans les anciennes ecritures turąues [w:]
Ciekawym elementem jest usztywniona wić
tworząca klamry, która wyglądem przypomina
tzw. ornament kufiezny, występujący niekiedy w
dekoracji fryzów, czego przykładem może być
między innymi marmurowy fryz z Egiptu dato-
wany na XIV wiek 73. W niektórych przypadkach
jednakże fryzy kuficzne są rzeczywistym zapisem
słownym, którego forma! wynika z przestylizo-
wania znaków pisma kuficznego w motywy orna-
mentu; pozostaje to w ścisłym związku z antro-
pomorficznym charakterem pisma wschodniego,
w którym wiele spółgłosek jest równocześnie sym-
bolami różnych części ciała ludzkiego 74. Zastoso-
wanie ornamentów opartych na powtarzaniu sło-
wa Allach i lam-alif przedstawiła Ireme A. Bier-
man w interesującym artykule na temat znacze-
nia arabskiego pisma w sztuce kobierniczej. Wśród
wymienionych przez autorkę przykładów jeden,
którego konstrukcję oparto na słowie ,,Allach”,
jest identyczny z ornamentem występującym w
tkaninie z Metropolitan Museum of Art w Nowym
Jorku 75, przedstawionej na ryc. 2.
W sztuce perskiej zarówno pojedyncze moty-
wy palmet „tarczowych”, jak i złączone w orna-
ment najczęściej pojawiały się w XVII i na po-
czątku XVIII wieku w Isfahanie, np. w dekoracji
kopuły meczetu Szacha 76.
W drugiej grupie kobierców o kompozycji o-
twartej z zastosowaniem, zasad symetrii zwiercia-
dlanej i symetrii translacyjnej w przypadku, kie-
dy osie symetrii zwierciadlanej przecinają się w
centralnym punkcie kompozycji (pierwsza pod-
grupa drugiej grupy), motywami są kartusze
utworzone z detali o zróżnicowanej budowie i sty-
lizacji (ryc. 4, 5). Kontury kartuszy wyznaczone
są przez formę, która może być odczytana w spo-
sób dwojaki: jako gałąź z drobnymi liśćmi uło-
żonymi obok siebie i jako tzw. „wąż pierzasty”
(ryc. 29a).
Motyw „węża pierzastego” należy do repertu-
aru sztuki chińskiej, skąd przedostał się do sztu-
ki muzułmańskiej 77. W zabytkach kobiernictwa
pojawia się często wyobrażony w sposób jedno-
znaczny, jako dosłowne zapożyczenie motywu z
zasobu sztuki chińskiej; niekiedy także pewne
Fifth International Congress..., s. 167—11:70; Y. M. Ghu-
1 a m, The Art of Arabie Calligraphy, New York 1982.
75 I. A. B i e r m a n, The Significance of Arabie
Script on Carpets (HALI. The Internationa! Magazine of
Anitiiąue Carpets and Textilles, V, nr 1, 11982), s. 18—22.
76 A. Go dard, L’art de ITran, Parts 1962, tabl.
barwna V.
77 Por. Ja co by, o.c., s. 45.
105