DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0118
re te motywy tworzą, są palmety „klasyczne
(ryc. 32a), „pierzaste” (ryc. 32b), „tarczowe” (ryc.
32c) w dwóch rodzajach, „kwiatowe” (ryc. 32d),
kwiaty w pięciu odmianach (ryc. 32e) i liście w
dwóch odmianach (ryc. 32f). Układ wymienio-
nych detali dyktują łodygi (gałęzie), które zamy-
kają elementy w formie medalionów. Gałęzie są
w tym przypadku cienkie, z małymi pączkami w
regularnych odstępach, zakończone mięsistymi
rozdwojonymi liśćmi. Łodygi przyjmują też for-
my „pierzastych węży” i(ryc. 32g); są one różnej
grubości i tworzą pozornie nieregularny układ,
który po dokładnym przeanalizowaniu okazuje się
przemyślanym wzorem symetrycznym. Niektóre
z gałęzi tworzą regularne arabeski (ryc. 32h).
W przypadku, kiedy taka kompozycja składa
się z więcej niż jednego raportu, powiększa się
ilość elementów wzoru o zróżnicowane w wiel-
kościach palmety, kwiaty, liście (ryc. 16, 17).
Kompozycja staje się wtedy bardziej zagęszczona.
Motywy, podobne do wyżej opisanych, wypełnia-
ją płyciny dekorowane mozaikami z glazurowanej
cegły w budowlach Samarkandy (w zespole Regi-
stanui złożonym z trzech medres, zbudowanym w
latach 16 4 7—16 6 0 89), Buchary (w meczecie Ab-
boTAzizchana z ,r. 1652 90), Isfahanu (w niszy mi-
hrabu meczetu Masdżid-e-Szejch Lotfollah z r.
1616 91).
Kiedy w opisanej kompozycji zastosowano trzy
rodzaje motywów (trzy rodzaje medalionów), to
tworzą je zróżnicowane elementy (ryc. 20, 21, 22,
23, 24). Są nimi palmety „pierzaste” (ryc. 33a),
„klasyczne” (ryc. 33b), „z kolistym środkiem” (ryc.
33c), „wachlarzowe” (ryc. 33d), „kwiatowe” (ryc.
33e), „tarczowe” o formach „mówiących drzew
waq-waq”92 (ryc. 33f), kwiaty pięciopłatkowe o
podwójnych środkach w kilku wielkościach (ryc.
34d), mięsiste liście łączone cienkimi gałązkami
członkowane, zawinięte (ryc. 33h), gałęzie cienkie
z drobnymi pączkami, gałęzie grubsze z mięsi-
stymi liśćmi oraz gałęźie w formie „węży pie-
rzastych" (ryc. 33i). Gałęzie przechodzą jedne w
drugie, przenikają się wzajemnie, tworzą trudno
czytelne formy wiciowe. Niektóre gałęzie oraz nie-
które liście zakreślają granice motywów, tworzą
ich kontury, a niektóre łączą poszczególne ele-
menty. Przebieg ich jest albo płynny z łagodny-
mi zakolami, albo też załamywane są pod ostry-
mi kątami. Gałęzie w formie „węży pierzastych”
wyobrażono w tej grupie kobierców jako niezależ-
89 J. Sourdel-Thomine, Spuler, o.c., s. 353.
90 Ibid.
91 Pope, A Survey..., t. IV, il. 485.
92 E. B a u e r, Sphinxes and Harpies in Medieval
ne motywy „węża pierzastego”, które akcentują
(podział pola środkowego kobierca (ryc. 33i); kon-
struowano je podobnie jak w innych grupach
przez dołączenie do łodygi form „piór” czy „liści”
rytmicznie odwracanych po każdej zmianie kie-
runku biegu łodygi. Część gałęzi tworzy, jak w
poprzednich grupach kompozycyjnych, regularne
arabeski (ryc. 33j).
Kobierzec o kompozycji typowej dla omówio-
nej grupy wyobrażono z dużą dokładnością na
ścianie medresy AbboTAzizchana w Bucharze,
zbudowanej w r. 1652 93. Pojedyncze elementy na-
tomiast są 'Często stosowaną dekoracją w siedem-
nastowiecznych budowlach innych miast per-
skich; w Sziraz w medresłe Il-Cham już w r.
1615 pojawiły się w dekoracji sklepienia arebeski,
palmety „klasyczne” i „tarczowe” 94.
W przypadku kompozycji zamkniętej (kobier-
ce trzeciej grupy) ilość odmian elementów ulega
zmniejszeniu, a budowa motywów (jednego mo-
tywu) staje się mniej skomplikowana. W omawia-
nej grupie jednakże każdy z kobierców charak-
teryzuje się indywidualnym doborem elementów
oraz sposobem połączenia ich w motywy. Dla tka-
nin przechowywanych w zbiorach Moskwy i Le-
ningradu charakterystyczne są palmety „tarczo-
we” (ryc. 34a), „klasyczne” (ryc. 34b) i „pierza-
ste” (ryc. 34c), pięciopłatkowe kwiaty (ryc. 34d)
i liście lancetowate oraz rozdwojone (ryc. 34e).
W formę motywu zamykają je łodygi, które, złą-
czone z liśćmi, zataczają okręgi przenikające się
z formarńi medalionów (ryc. 34f). W kobiercu
przechowywanym w zbiorach w Nowym Jorku
(ryc. 27) motyw, który zajmuje całe pole środko-
we, tworzą elementy: palmety ,,klasyczne” (ryc.
34b), „wachlarzowe” (ryc. 34g), „pierzaste” (ryc.
34c), „z kolistym środkiem” (ryc. 34h), „kwiato-
we” (ryc. 341), drobne pięciopłatkowe kwiaty (ryc.
34d), mięsiste liście łączone cienkimi gałązkami
z drobnymi pączkami i lancetowatymi liśćmi oraz
grubsze gałęzie z rozdwojonymi liśćmi i mięsi-
stymi przewijającymi się liśćmi, które przenika-
ją się wzajemnie w symetrycznym układzie. Tak
połączone elementy zamykają optycznie formę
rozdwojonego liścia umieszczonego na łodydze,
który wybiega z naroży, czterokrotnie powtórzę^
ny. Podobne elementy łatwo można odnaleźć w
repertuarze form sztuki perskiej, szczególnie w
dekoracji architektonicznej z drugiej połowy
XVII wieku i początku XVIII wieku. Regularne
Islamie Art (The Israel Oniental Sooiety), Jerusalem 1965,
il. 82, 84.
B Sourdel-Thomine, Spuler, o.c., s. 353.
94 Pope, A Survey..., t. IV, il. 490.
110
(ryc. 32a), „pierzaste” (ryc. 32b), „tarczowe” (ryc.
32c) w dwóch rodzajach, „kwiatowe” (ryc. 32d),
kwiaty w pięciu odmianach (ryc. 32e) i liście w
dwóch odmianach (ryc. 32f). Układ wymienio-
nych detali dyktują łodygi (gałęzie), które zamy-
kają elementy w formie medalionów. Gałęzie są
w tym przypadku cienkie, z małymi pączkami w
regularnych odstępach, zakończone mięsistymi
rozdwojonymi liśćmi. Łodygi przyjmują też for-
my „pierzastych węży” i(ryc. 32g); są one różnej
grubości i tworzą pozornie nieregularny układ,
który po dokładnym przeanalizowaniu okazuje się
przemyślanym wzorem symetrycznym. Niektóre
z gałęzi tworzą regularne arabeski (ryc. 32h).
W przypadku, kiedy taka kompozycja składa
się z więcej niż jednego raportu, powiększa się
ilość elementów wzoru o zróżnicowane w wiel-
kościach palmety, kwiaty, liście (ryc. 16, 17).
Kompozycja staje się wtedy bardziej zagęszczona.
Motywy, podobne do wyżej opisanych, wypełnia-
ją płyciny dekorowane mozaikami z glazurowanej
cegły w budowlach Samarkandy (w zespole Regi-
stanui złożonym z trzech medres, zbudowanym w
latach 16 4 7—16 6 0 89), Buchary (w meczecie Ab-
boTAzizchana z ,r. 1652 90), Isfahanu (w niszy mi-
hrabu meczetu Masdżid-e-Szejch Lotfollah z r.
1616 91).
Kiedy w opisanej kompozycji zastosowano trzy
rodzaje motywów (trzy rodzaje medalionów), to
tworzą je zróżnicowane elementy (ryc. 20, 21, 22,
23, 24). Są nimi palmety „pierzaste” (ryc. 33a),
„klasyczne” (ryc. 33b), „z kolistym środkiem” (ryc.
33c), „wachlarzowe” (ryc. 33d), „kwiatowe” (ryc.
33e), „tarczowe” o formach „mówiących drzew
waq-waq”92 (ryc. 33f), kwiaty pięciopłatkowe o
podwójnych środkach w kilku wielkościach (ryc.
34d), mięsiste liście łączone cienkimi gałązkami
członkowane, zawinięte (ryc. 33h), gałęzie cienkie
z drobnymi pączkami, gałęzie grubsze z mięsi-
stymi liśćmi oraz gałęźie w formie „węży pie-
rzastych" (ryc. 33i). Gałęzie przechodzą jedne w
drugie, przenikają się wzajemnie, tworzą trudno
czytelne formy wiciowe. Niektóre gałęzie oraz nie-
które liście zakreślają granice motywów, tworzą
ich kontury, a niektóre łączą poszczególne ele-
menty. Przebieg ich jest albo płynny z łagodny-
mi zakolami, albo też załamywane są pod ostry-
mi kątami. Gałęzie w formie „węży pierzastych”
wyobrażono w tej grupie kobierców jako niezależ-
89 J. Sourdel-Thomine, Spuler, o.c., s. 353.
90 Ibid.
91 Pope, A Survey..., t. IV, il. 485.
92 E. B a u e r, Sphinxes and Harpies in Medieval
ne motywy „węża pierzastego”, które akcentują
(podział pola środkowego kobierca (ryc. 33i); kon-
struowano je podobnie jak w innych grupach
przez dołączenie do łodygi form „piór” czy „liści”
rytmicznie odwracanych po każdej zmianie kie-
runku biegu łodygi. Część gałęzi tworzy, jak w
poprzednich grupach kompozycyjnych, regularne
arabeski (ryc. 33j).
Kobierzec o kompozycji typowej dla omówio-
nej grupy wyobrażono z dużą dokładnością na
ścianie medresy AbboTAzizchana w Bucharze,
zbudowanej w r. 1652 93. Pojedyncze elementy na-
tomiast są 'Często stosowaną dekoracją w siedem-
nastowiecznych budowlach innych miast per-
skich; w Sziraz w medresłe Il-Cham już w r.
1615 pojawiły się w dekoracji sklepienia arebeski,
palmety „klasyczne” i „tarczowe” 94.
W przypadku kompozycji zamkniętej (kobier-
ce trzeciej grupy) ilość odmian elementów ulega
zmniejszeniu, a budowa motywów (jednego mo-
tywu) staje się mniej skomplikowana. W omawia-
nej grupie jednakże każdy z kobierców charak-
teryzuje się indywidualnym doborem elementów
oraz sposobem połączenia ich w motywy. Dla tka-
nin przechowywanych w zbiorach Moskwy i Le-
ningradu charakterystyczne są palmety „tarczo-
we” (ryc. 34a), „klasyczne” (ryc. 34b) i „pierza-
ste” (ryc. 34c), pięciopłatkowe kwiaty (ryc. 34d)
i liście lancetowate oraz rozdwojone (ryc. 34e).
W formę motywu zamykają je łodygi, które, złą-
czone z liśćmi, zataczają okręgi przenikające się
z formarńi medalionów (ryc. 34f). W kobiercu
przechowywanym w zbiorach w Nowym Jorku
(ryc. 27) motyw, który zajmuje całe pole środko-
we, tworzą elementy: palmety ,,klasyczne” (ryc.
34b), „wachlarzowe” (ryc. 34g), „pierzaste” (ryc.
34c), „z kolistym środkiem” (ryc. 34h), „kwiato-
we” (ryc. 341), drobne pięciopłatkowe kwiaty (ryc.
34d), mięsiste liście łączone cienkimi gałązkami
z drobnymi pączkami i lancetowatymi liśćmi oraz
grubsze gałęzie z rozdwojonymi liśćmi i mięsi-
stymi przewijającymi się liśćmi, które przenika-
ją się wzajemnie w symetrycznym układzie. Tak
połączone elementy zamykają optycznie formę
rozdwojonego liścia umieszczonego na łodydze,
który wybiega z naroży, czterokrotnie powtórzę^
ny. Podobne elementy łatwo można odnaleźć w
repertuarze form sztuki perskiej, szczególnie w
dekoracji architektonicznej z drugiej połowy
XVII wieku i początku XVIII wieku. Regularne
Islamie Art (The Israel Oniental Sooiety), Jerusalem 1965,
il. 82, 84.
B Sourdel-Thomine, Spuler, o.c., s. 353.
94 Pope, A Survey..., t. IV, il. 490.
110