DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Kobierce perskie tzw. polskie: Studium nad budową i znaczeniem ornamentu w sztuce islamu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0124
rzą drabinę, po której zstępują coraz to niższe
istoty przyjmujące coraz to wyższe wartości aryt-
metyczne. Równocześnie formy liczb w duszy
człowieka korespondują z formami, które egzy-
stują w materii 114. Na skutek szeroko rozpowsze-
chnionej wiedzy o zagadnieniach arytmetyki i ge-
ometrii w krajach Wschodu, propagowanej przez
traktaty teoretyczne, obie te dziedziny stanowi-
ły podstawowy rygor, jakiemu zgodnie podporząd-
kowywano różne gałęzie sztuki.
Wszystkie te przesłanki skłaniają do wysnu-
cia wniosku, że stosowanie zasad geometrii i
arytmetyki w islamie nie wynikało jedynie z
nieprzedstawieniowych tendencji tej sztuki, od-
rzucających konkret dla abstrakcji, lecz było spo-
sobem, w jaki materia krystalizowała się poprzez
odbicie świata archetypów. Każda więc forma wy-
rażona figurą geometryczną odnosiła się do ide-
alnego archetypu, którego była symbolem. For-
ma okręgu, ukryta w ornamentach kobierców, jest
symbolem Stwórcy, dla wyznawców religii isla-
mu -— symbolem Allacha.
Ornament kobierców, konstruowany na pod-
stawie okręgów, ogranicza forma prostokątnego
pola, która także jest wynikiem przekształceń fi-
gury centralnej. Jak bowiem wynika z porównań
boków poszczególnych prostokątów, kształty ich
oparto na kanonie, którego parametry otrzymano
z konstrukcji kwadratu. Tak więc prostokątne
formy pól ograniczające kompozycje kobierców
można wywieźć z konstrukcji kwadratu, który był
podstawową formą, jakby przyczyną powstawania
innych pochodnych form. Stosunki długości bo-
ków w poszczególnych kobiercach równe są sto-
sunkom wyrażonym za pomocą liczb ,,geometry-
cznych” 1:, "9, 1;]/3, I;] 4, l:/5.
Prostokąt o stosunku boków 1: j/2powstaje po
przekształceniu kwadratu o boku równym 1; prze-
kątna tego kwadratu jest zawsze równaj/2. Z bo-
ku kwadratu i jego przekątnej powstaje więc pro-
stokąt o wartości boków 1:1,414... Zgodnie z ta-
kim stosunkiem skonstruowano prostokątne pola
kobierców (dla przykładu: 200 cm X 140 cm
(1:1,428...), 192 cm X 134 cm (1:1,432...), 141
cm X 203 cm (1:1,439). Prostokąt, którego boki
wyrażono stosunkiem l:j 3, powstaje podobnie —
przez przekształcenie poprzednio omówionego pro-
stokąta o bokach równych stosunkowi 1: j/W. Prze-
114 Nasr, o.c., s. 77; L. Bakhtiar, Sufi. Expres-
sion of the Mystic Quest, London 1979.
110 Kanon iten odkryli amerykańscy badacze (por.
L. D. Caskey, Geometry of Greek Vases, Boston 1922)
w budowie waz greckich; problem omówił Ta tar-
kątna tego prostokąta jest zawsze równa 1/^ czy-
li 1,732... Zgodnie z taką zasadą utworzono pro-
stokątne poła kobierców o wymiarach no.: 525
cm X 305 cm (1:1,721), 264 cm X 147 cm
(1:1,795...). Podobnie, przekształcając ostatnio o-
mówiony prostokąt o stosunku boków l:j 3,otrzy-
mujemy prostokąt o stosunku boków 1: j/ 4 czyli
1:2. Kobierce o wymiarach wyrażonych takim
stosunkiem mają boki równe wartościom: 267
cm X 142 cm (1:1,949...), 299 cm X 147 cm
(1:2,034...) itd. Postępując podobnie otrzymujemy
wymiary ostatniego z prostokątów o stosunku bo-
ków 1: j/5, czyli 1:2,236... Kobierce o wymiarach
zgodnych z tym stosunkiem mają wydłużoną for-
mę. Są nimi, dla przykładu, tkaniny o bokach
równych: 399 cm X 170 cm (1:2,347...), 401 cm X
X 176 cm (1:2,278...) 115.
Poszczególne prostokątne powierzchnie kobier-
ców były więc planowane; ograniczano je boka-
mi o stałych, konsekwentnie stosowalnych propor-
cjach. Konstrukcje wszystkich prostokątnych ko-
bierców wynikają z przekształceń, których pod-
stawą był kwadrat. Tak więc aluzja do osoby
Stwórcy, sugerowana przez centralną figurę, czy-
li kwadrat, zawarta jest w samym zamyśle artysty
dotyczącym powierzchni przeznaczonej do pokry-
cia motywami, zamkniętej bokami o odpowied-
nim stosunku liczbowym.
Z analizy ornamentów wpisanych w prosto-
kątne poiła kobierców wynika, że motywy podpo-
rządkowane są ściśle określonym zasadom syme-
trii i żadna zmiana dowolna nie jest możliwa w
ustalonej regule kompozycyjnej. Reguła ta jest
tak ścisła, jak reguła układu wartości liczbowych
w tzw. magicznych kwadratach. Nazwa „magicz-
ny kwadrat” oznacza zestaw liczb wpisanych w
pole kwadratu, których sumy w horyzontalnych
i wertykalnych rzędach oraz na obu osiach prze-
kątnych kwadratu mają taką samą wartość. W
krajach Wschodu, w Chinach i Indiach, często ry-
te w metalu lub kamieniach szlachetnych, mają
i miały od wieków zastosowanie jako amulety i
talizmany.
Do Europy zawędrowały na początku ery
chrześcijańskiej, a pierwszym, który o nich pisał,
był Emanuel Mcechopouiłos, Grek żyjący w Kon-
stantynopolu na przełomie XIII i XIV wieku. Je-
go manuskrypt przechowywany jest w Bibliotece
k i e w i c z, o.c., t. I, is. 72. O zastosowaniu tego kano-
nu w sztuce islamu pilsali El-Said Issam, Perman
A y s e, Geometrie Concepts in Islamie Art, London
il976; Rem piel, o.c., s. 168, rys. 20.
116
istoty przyjmujące coraz to wyższe wartości aryt-
metyczne. Równocześnie formy liczb w duszy
człowieka korespondują z formami, które egzy-
stują w materii 114. Na skutek szeroko rozpowsze-
chnionej wiedzy o zagadnieniach arytmetyki i ge-
ometrii w krajach Wschodu, propagowanej przez
traktaty teoretyczne, obie te dziedziny stanowi-
ły podstawowy rygor, jakiemu zgodnie podporząd-
kowywano różne gałęzie sztuki.
Wszystkie te przesłanki skłaniają do wysnu-
cia wniosku, że stosowanie zasad geometrii i
arytmetyki w islamie nie wynikało jedynie z
nieprzedstawieniowych tendencji tej sztuki, od-
rzucających konkret dla abstrakcji, lecz było spo-
sobem, w jaki materia krystalizowała się poprzez
odbicie świata archetypów. Każda więc forma wy-
rażona figurą geometryczną odnosiła się do ide-
alnego archetypu, którego była symbolem. For-
ma okręgu, ukryta w ornamentach kobierców, jest
symbolem Stwórcy, dla wyznawców religii isla-
mu -— symbolem Allacha.
Ornament kobierców, konstruowany na pod-
stawie okręgów, ogranicza forma prostokątnego
pola, która także jest wynikiem przekształceń fi-
gury centralnej. Jak bowiem wynika z porównań
boków poszczególnych prostokątów, kształty ich
oparto na kanonie, którego parametry otrzymano
z konstrukcji kwadratu. Tak więc prostokątne
formy pól ograniczające kompozycje kobierców
można wywieźć z konstrukcji kwadratu, który był
podstawową formą, jakby przyczyną powstawania
innych pochodnych form. Stosunki długości bo-
ków w poszczególnych kobiercach równe są sto-
sunkom wyrażonym za pomocą liczb ,,geometry-
cznych” 1:, "9, 1;]/3, I;] 4, l:/5.
Prostokąt o stosunku boków 1: j/2powstaje po
przekształceniu kwadratu o boku równym 1; prze-
kątna tego kwadratu jest zawsze równaj/2. Z bo-
ku kwadratu i jego przekątnej powstaje więc pro-
stokąt o wartości boków 1:1,414... Zgodnie z ta-
kim stosunkiem skonstruowano prostokątne pola
kobierców (dla przykładu: 200 cm X 140 cm
(1:1,428...), 192 cm X 134 cm (1:1,432...), 141
cm X 203 cm (1:1,439). Prostokąt, którego boki
wyrażono stosunkiem l:j 3, powstaje podobnie —
przez przekształcenie poprzednio omówionego pro-
stokąta o bokach równych stosunkowi 1: j/W. Prze-
114 Nasr, o.c., s. 77; L. Bakhtiar, Sufi. Expres-
sion of the Mystic Quest, London 1979.
110 Kanon iten odkryli amerykańscy badacze (por.
L. D. Caskey, Geometry of Greek Vases, Boston 1922)
w budowie waz greckich; problem omówił Ta tar-
kątna tego prostokąta jest zawsze równa 1/^ czy-
li 1,732... Zgodnie z taką zasadą utworzono pro-
stokątne poła kobierców o wymiarach no.: 525
cm X 305 cm (1:1,721), 264 cm X 147 cm
(1:1,795...). Podobnie, przekształcając ostatnio o-
mówiony prostokąt o stosunku boków l:j 3,otrzy-
mujemy prostokąt o stosunku boków 1: j/ 4 czyli
1:2. Kobierce o wymiarach wyrażonych takim
stosunkiem mają boki równe wartościom: 267
cm X 142 cm (1:1,949...), 299 cm X 147 cm
(1:2,034...) itd. Postępując podobnie otrzymujemy
wymiary ostatniego z prostokątów o stosunku bo-
ków 1: j/5, czyli 1:2,236... Kobierce o wymiarach
zgodnych z tym stosunkiem mają wydłużoną for-
mę. Są nimi, dla przykładu, tkaniny o bokach
równych: 399 cm X 170 cm (1:2,347...), 401 cm X
X 176 cm (1:2,278...) 115.
Poszczególne prostokątne powierzchnie kobier-
ców były więc planowane; ograniczano je boka-
mi o stałych, konsekwentnie stosowalnych propor-
cjach. Konstrukcje wszystkich prostokątnych ko-
bierców wynikają z przekształceń, których pod-
stawą był kwadrat. Tak więc aluzja do osoby
Stwórcy, sugerowana przez centralną figurę, czy-
li kwadrat, zawarta jest w samym zamyśle artysty
dotyczącym powierzchni przeznaczonej do pokry-
cia motywami, zamkniętej bokami o odpowied-
nim stosunku liczbowym.
Z analizy ornamentów wpisanych w prosto-
kątne poiła kobierców wynika, że motywy podpo-
rządkowane są ściśle określonym zasadom syme-
trii i żadna zmiana dowolna nie jest możliwa w
ustalonej regule kompozycyjnej. Reguła ta jest
tak ścisła, jak reguła układu wartości liczbowych
w tzw. magicznych kwadratach. Nazwa „magicz-
ny kwadrat” oznacza zestaw liczb wpisanych w
pole kwadratu, których sumy w horyzontalnych
i wertykalnych rzędach oraz na obu osiach prze-
kątnych kwadratu mają taką samą wartość. W
krajach Wschodu, w Chinach i Indiach, często ry-
te w metalu lub kamieniach szlachetnych, mają
i miały od wieków zastosowanie jako amulety i
talizmany.
Do Europy zawędrowały na początku ery
chrześcijańskiej, a pierwszym, który o nich pisał,
był Emanuel Mcechopouiłos, Grek żyjący w Kon-
stantynopolu na przełomie XIII i XIV wieku. Je-
go manuskrypt przechowywany jest w Bibliotece
k i e w i c z, o.c., t. I, is. 72. O zastosowaniu tego kano-
nu w sztuce islamu pilsali El-Said Issam, Perman
A y s e, Geometrie Concepts in Islamie Art, London
il976; Rem piel, o.c., s. 168, rys. 20.
116