DOI Heft:
Recenzje i przeglądy
DOI Artikel:Węcławowicz, Tomasz: Paul Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kazimir the Great: Church Architecture in Lesser Poland 1320 - 1380
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0176
1290 6 (ryc. 1 i 2). Poza tym właśnie w środowisku
alzackim (w Strasburgu, Wissemburgu, Nieder-
haslach, Thann) pojawiają się na początku
wieku XIV piętrowe elewacje oparte na schema-
cie burgundzko-cysterskim, do których elewacja
wnętrza katedry wawelskiej nawiązuje wyraźnie
charakterystycznymi ciężkimi proporcjami, a na-
wet detalem7 (ryc. 3 i 4). Podkreślony przez
Autora podział okna środkowego triady poziomą
szczebliną i zamurowanie części dolnej (s. 74) są
już po roku 1300 spotykane w różnych regionach
artystycznych8. Natomiast autentyczność trzech
arkadek maswerkowych umieszczonych w powsta-
łej w ten sposób podłużnej płycinie •— które od-
najdujemy także w Salem (ibid.) — nie jest pe-
wna. Nie dostrzegamy ich bowiem w widokach
wnętrza katedry sprzed połowy wieku XIX, a
więc przed dodaniem elementów neogotyckich 9.
Wpływ elewacji katedry na bazyliki miejskie
Krakowa i Kazimierza jest oczywisty i był od da-
wna zauważony przez badaczy. Jednakże propono-
wana kolejność realizacji i ewolucja form nie jest
jednoznaczna, zwłaszcza że Autor raz datuje kor-
pus dominikański na pierwszą połowę wieku XV
(s. 90, przyp. 529), a w innym miejscu na ostatnią
ćwierć wieku XIV (s. 147). Zagadnienie to wy-
maga dalszych badań porównawczych nad war-
sztatami i stylem, które utrudnia brak wystar-
czającej dokumentacji wyglądu kościoła domini-
kańśkiego przed pożarem w r. 1850, a kościół ten
jest na pewno kluczowym ogniwem pośrednim
tych przemian formalnych.
Jednym z istotnych wyróżników tzw. „szko-
ły krakowskiej” jest system filarowo-przyporo-
fl Por. H. E. Kubach, Drilingsbogen [w:] Realle-
■rikon zur deutsche Kunstgeschichte, t. IV, Stuttgart
1958, is. 901—566. Tżw. rysunek „D” znajduje się w Mu-
zeum Katedralnym w Strasburgu. Paul Groisisiley sugeruje
natomiast (s. 75) pośredni wpływ tzw. rysunku ,,B”, łą-
czonego również z warsztatem katedralnym stnasburskim,
na rozwiązanie rozety zachodniej katedry wawelskiej,
która jednakże okazała isiię neogotycka. (Por. J. Banach,
Ikonografia Wawelu, t. 2, Kraków 1977, s. 20—28,, 40—43.
Publikacja ta ukazała się już po opracowaniu przez Au-
tora części tekstowej recenzowanej książki). Wyszczegól-
niony tu „strasburski” motyw maswerkowy dwudzielnej
arkadki zachował się w Krakowie w kościele Mariac-
kim, we wnętrzu prezbiterium w płycinie na ścianie pół-
nocnej i w jednym z okien wieży wyższej od strony
północnej.
Kościoły: SS. Piotra i Pawła w Wissembux'gu (kor-
pus ok. r. 1300), St. Pierre-le-Jeune w Strasburgu (korpus
przed r. 1320), Sw. Teobalda w Thann (korpus z pier-
wszej połowy w. XIV), a zwłaszcza kolegiata Sw. Floren-
ta w Niederhaslach (korpus od r. 1330 do lat przed r.
1250). Por.: G. D e h i o, Handbuch der deutschen Kunst-
denkmaler, t. IV: Siidwestdeutschland, wyd. 1, Berlin
wy, zapoczątkowany w prezbiterium katedralnym
i kontynuowany — a nawet według niektórych
badaczy rozwijany — w bazylikach miejskich.
Autor wnikliwie analizuje jego schemat konstruk-
cyjny, zwracając uwagę na arkady łączące przy-
pory, ustawione wzdłuż przy arkadach między-
nawowych i pogłębiające je w ten sposób („coun-
ter arches” — s. 54). Poprzednio jedynie Woj-
ciechowski i Menel 10 opisali ten ważny element
odróżniający kościoły krakowskie od innych roz-
wiązań f i 1 aro wo - przyp o r o w y ch (np. prezbiterium
w Salem). Pogłębiona arkada nie tylko określa
charakter przestrzenny wnętrz korpusów, ale też
wskazuje na ich genezę typologiczną, której Autor
słusznie doszukuje się w cysterskich kościołach w
Fonitenay i Silvaoane (s. 54 i przyp. 261 na s.
281) 11. W tych poszukiwaniach należy jednak
sięgnąć jeszcze dalej, do katalońskich kościołów
kaplicowych, których oddziaływanie widać wy-
raźnie w wymienionych przykładach cysterskich.
Z czasem, w początkach wieku XIV, zwłaszcza w
południowej Francji, kaplice boczne w tego typu
kościołach łączono przejściami, tworząc układy
przestrzenne pseudotrzynawowe. Korpusy filaro-
wo-przyporowe bazylik krakowskich, jako koń-
cowe ogniwo tych przemian, można by zatem na-
zwać pseudokaplicowymi.
W podsumowaniu Autor słusznie podkreśla
stopniową redukcję przypory względem filara ar-
kadowego w ostatnich realizacjach, tj. w kościo-
łach Bożego Ciała i Św. Katarzyny (s. 92, 93).
Problem ten wydaje się jednak bardziej złożony,
ponieważ w obu tych kościołach przypory znacz-
nie poszerzają się wspornikowo na strychu, po-
wyżej naw bocznych, i dopiero dalsze badania po-
1.911. s. 229, 404—405, 416—417, 448—450; W. Friedrich,
Stiftskirche Niederhaslach, Munchen-Zurieh 1966, s. 4 i
n.; R. Recht, L’Alsac gothiąue de 1300 a 1360, Colmar
1974, s. 148, 155, 179. Wspomniany wyżej rysunek ,,D”
z triadą okienną można łączyć ,ze strasburskim warszta-
tem katedralnym Mistrza Erwina, a kolegiata w Nie-
derhaslach jest przypisywana jednemu z jego synów
(Dehio, o.c., s. 290).
8 Jedno z pierwszych rozwiązań — w kościele Naj-
świętszej Panny Marii w Lubece, na co zwrócił uwagę
już W. Gross (Die Hochgotik im deutschen Kirchenbau.
Der Stilwandel um das Jahr 1250 (Marburger Jahrbuch
fur Kunstwissenschaft, t. VII, 1933), s. 316—318), nazy-
wając to iluzjoniiisityczne przedłużenie cukna nadarkado-
wego w dół cechą manierystyczną.
9 J. Banach, l.c.
10 T. Wojciechowski, Kościół katedralny w
Krakowie, Kraków 19010, s. 225 i n.; V. Menel, Ceskd
architektura doby lucemburske, Praha 1948. s. 67.
11 Omyłkowo utożsamiono tutaj dwa kościoły cy-
sterskie w Silvames i w Silvacane (s. 28il, 475), jednakże
kontekstu wynika, że Autor proponuje przykład w
Silvacane.
168
alzackim (w Strasburgu, Wissemburgu, Nieder-
haslach, Thann) pojawiają się na początku
wieku XIV piętrowe elewacje oparte na schema-
cie burgundzko-cysterskim, do których elewacja
wnętrza katedry wawelskiej nawiązuje wyraźnie
charakterystycznymi ciężkimi proporcjami, a na-
wet detalem7 (ryc. 3 i 4). Podkreślony przez
Autora podział okna środkowego triady poziomą
szczebliną i zamurowanie części dolnej (s. 74) są
już po roku 1300 spotykane w różnych regionach
artystycznych8. Natomiast autentyczność trzech
arkadek maswerkowych umieszczonych w powsta-
łej w ten sposób podłużnej płycinie •— które od-
najdujemy także w Salem (ibid.) — nie jest pe-
wna. Nie dostrzegamy ich bowiem w widokach
wnętrza katedry sprzed połowy wieku XIX, a
więc przed dodaniem elementów neogotyckich 9.
Wpływ elewacji katedry na bazyliki miejskie
Krakowa i Kazimierza jest oczywisty i był od da-
wna zauważony przez badaczy. Jednakże propono-
wana kolejność realizacji i ewolucja form nie jest
jednoznaczna, zwłaszcza że Autor raz datuje kor-
pus dominikański na pierwszą połowę wieku XV
(s. 90, przyp. 529), a w innym miejscu na ostatnią
ćwierć wieku XIV (s. 147). Zagadnienie to wy-
maga dalszych badań porównawczych nad war-
sztatami i stylem, które utrudnia brak wystar-
czającej dokumentacji wyglądu kościoła domini-
kańśkiego przed pożarem w r. 1850, a kościół ten
jest na pewno kluczowym ogniwem pośrednim
tych przemian formalnych.
Jednym z istotnych wyróżników tzw. „szko-
ły krakowskiej” jest system filarowo-przyporo-
fl Por. H. E. Kubach, Drilingsbogen [w:] Realle-
■rikon zur deutsche Kunstgeschichte, t. IV, Stuttgart
1958, is. 901—566. Tżw. rysunek „D” znajduje się w Mu-
zeum Katedralnym w Strasburgu. Paul Groisisiley sugeruje
natomiast (s. 75) pośredni wpływ tzw. rysunku ,,B”, łą-
czonego również z warsztatem katedralnym stnasburskim,
na rozwiązanie rozety zachodniej katedry wawelskiej,
która jednakże okazała isiię neogotycka. (Por. J. Banach,
Ikonografia Wawelu, t. 2, Kraków 1977, s. 20—28,, 40—43.
Publikacja ta ukazała się już po opracowaniu przez Au-
tora części tekstowej recenzowanej książki). Wyszczegól-
niony tu „strasburski” motyw maswerkowy dwudzielnej
arkadki zachował się w Krakowie w kościele Mariac-
kim, we wnętrzu prezbiterium w płycinie na ścianie pół-
nocnej i w jednym z okien wieży wyższej od strony
północnej.
Kościoły: SS. Piotra i Pawła w Wissembux'gu (kor-
pus ok. r. 1300), St. Pierre-le-Jeune w Strasburgu (korpus
przed r. 1320), Sw. Teobalda w Thann (korpus z pier-
wszej połowy w. XIV), a zwłaszcza kolegiata Sw. Floren-
ta w Niederhaslach (korpus od r. 1330 do lat przed r.
1250). Por.: G. D e h i o, Handbuch der deutschen Kunst-
denkmaler, t. IV: Siidwestdeutschland, wyd. 1, Berlin
wy, zapoczątkowany w prezbiterium katedralnym
i kontynuowany — a nawet według niektórych
badaczy rozwijany — w bazylikach miejskich.
Autor wnikliwie analizuje jego schemat konstruk-
cyjny, zwracając uwagę na arkady łączące przy-
pory, ustawione wzdłuż przy arkadach między-
nawowych i pogłębiające je w ten sposób („coun-
ter arches” — s. 54). Poprzednio jedynie Woj-
ciechowski i Menel 10 opisali ten ważny element
odróżniający kościoły krakowskie od innych roz-
wiązań f i 1 aro wo - przyp o r o w y ch (np. prezbiterium
w Salem). Pogłębiona arkada nie tylko określa
charakter przestrzenny wnętrz korpusów, ale też
wskazuje na ich genezę typologiczną, której Autor
słusznie doszukuje się w cysterskich kościołach w
Fonitenay i Silvaoane (s. 54 i przyp. 261 na s.
281) 11. W tych poszukiwaniach należy jednak
sięgnąć jeszcze dalej, do katalońskich kościołów
kaplicowych, których oddziaływanie widać wy-
raźnie w wymienionych przykładach cysterskich.
Z czasem, w początkach wieku XIV, zwłaszcza w
południowej Francji, kaplice boczne w tego typu
kościołach łączono przejściami, tworząc układy
przestrzenne pseudotrzynawowe. Korpusy filaro-
wo-przyporowe bazylik krakowskich, jako koń-
cowe ogniwo tych przemian, można by zatem na-
zwać pseudokaplicowymi.
W podsumowaniu Autor słusznie podkreśla
stopniową redukcję przypory względem filara ar-
kadowego w ostatnich realizacjach, tj. w kościo-
łach Bożego Ciała i Św. Katarzyny (s. 92, 93).
Problem ten wydaje się jednak bardziej złożony,
ponieważ w obu tych kościołach przypory znacz-
nie poszerzają się wspornikowo na strychu, po-
wyżej naw bocznych, i dopiero dalsze badania po-
1.911. s. 229, 404—405, 416—417, 448—450; W. Friedrich,
Stiftskirche Niederhaslach, Munchen-Zurieh 1966, s. 4 i
n.; R. Recht, L’Alsac gothiąue de 1300 a 1360, Colmar
1974, s. 148, 155, 179. Wspomniany wyżej rysunek ,,D”
z triadą okienną można łączyć ,ze strasburskim warszta-
tem katedralnym Mistrza Erwina, a kolegiata w Nie-
derhaslach jest przypisywana jednemu z jego synów
(Dehio, o.c., s. 290).
8 Jedno z pierwszych rozwiązań — w kościele Naj-
świętszej Panny Marii w Lubece, na co zwrócił uwagę
już W. Gross (Die Hochgotik im deutschen Kirchenbau.
Der Stilwandel um das Jahr 1250 (Marburger Jahrbuch
fur Kunstwissenschaft, t. VII, 1933), s. 316—318), nazy-
wając to iluzjoniiisityczne przedłużenie cukna nadarkado-
wego w dół cechą manierystyczną.
9 J. Banach, l.c.
10 T. Wojciechowski, Kościół katedralny w
Krakowie, Kraków 19010, s. 225 i n.; V. Menel, Ceskd
architektura doby lucemburske, Praha 1948. s. 67.
11 Omyłkowo utożsamiono tutaj dwa kościoły cy-
sterskie w Silvames i w Silvacane (s. 28il, 475), jednakże
kontekstu wynika, że Autor proponuje przykład w
Silvacane.
168