DOI Heft:
Recenzje i przeglądy
DOI Artikel:Węcławowicz, Tomasz: Paul Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kazimir the Great: Church Architecture in Lesser Poland 1320 - 1380
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20541#0182
ckie, gdzie podobne panamę pojawiają się przez
cały wiek XIV i mogą być traktowane niemalże
jako cecha regionalna 37.
Drobnego uzupełnienia wymaga też analiza ko-
ścioła augustianów p.w. Bożego Ciała w Wielu-
niu. Zostały tutaj omyłkowo połączone w jedną
całość wiadomości o dwu różnych kościołach (s.
149). Kościół fundacji kazimierzowskiej jednak
istnieje, a trzynastowieczna kolegiata, przebudo-
wana w następnych stuleciach, rzeczywiście zosta-
ła rozebrana w roku 1940. Tak samo wymaga roz-
dzielenia podana w przypisach literatura (s. 323,
przyp. 496; s. 324, przyp. 497). Również kościół
augustiański w Olkuszu został zidentyfikowany z
parafialnym (w streszczeniu, s. 424).
A oto inne drobne błędy, które koniecznie na-
leżałoby poprawić: Na s. 94 Autor pisze, iż „oko-
ło roku 1360 zaczęto wznosić kościół Mariacki”.
Z szerszego kontekstu wynika jednak, że zaczęto
go wznosić z końcem lat czterdziestych, a w r.
1360 budowę ukończono, a raczej przerwano. Po-
dobnie zmieniona jest data dokumentu refunda-
cyjnego kościoła Św. Katarzyny — z roku 1363
na 1353 (w streszczeniu, s. 416); w kościele Bo-
żego Ciała wezwanie Bractwa zmieniono z Naj-
świętszego Sakramentu na ŚŚ. Piotra i Pawła
(s. 154); kościół w Szydłowie pomylono ze znacz-
nie późniejszym kościołem w Szydłowcu (w stre-
szczeniu, s. 421). Skrót JCKK, rozwiązany jako
Jahrbuch der Central-Kommission (s. 466), w rze-
czywistości oznacza Józefa Czecha Kalendarz
Krakowski (tak to wynika z przyp, 3 na s. 269).
Jest rzeczą naturalną, że przy tak ogromnym
materiale zabytkowym nie dało się uniknąć tych
kilku drobnych pomyłek i nieścisłości. Mimo
przedstawionych uwag książkę Paula Crossleya
należy ocenić jako ogromny krok naprzód w ba-
daniach nad architekturą polskiego gotyku. Istot-
ną zasługą dla polskiej mediewistyki jest uporząd-
kowanie po raz pierwszy bogatego i różnorodnego
materiału zabytkowego. Z podziwu godną cierpli-
wością Autor przeanalizował całą polską litera-
turę przedmiotu, przewartościował te publikacje
i wyciągnął z nich konstruktywne wnioski oraz
przesłanki do swoich dalszych rozważań. Szczegól-
nie cenne jest wprowadzenie kryteriów systema-
37 Por. Kolmar, kościół franciszkański Sw. Mateusza,
chór, ok. r. 1290 (do r. 1355 korpus psieudobazytikowy);
Hagenau,, kościół Sw. Jerzego, chór, ok. 1254—1282; Stras-
burg, katedra, kaplica Św. Katarzyny, 1331—1349; Kol-
mar, kolegiata Sw. Marcina, chór, plon. przed r. 1350,
realizowany od lat 1350—4358 d0 ok. 1400; Selestat
(Schlettsitadt), katedra Sw. Jerzego,, chór, ok. r. 1414 (wg:
T. Se eg e r, Die Munster am Oberrhein, Berlin 1941, s.
36 07); H. Reinhardt, La cathedrale de Strasbourg,
Parts 1972, s. 89—90, 252; R e c h t, o.c., s. 54—69, 198 i n.;
Ch. Wolff, Eglise protestante Saint Mathieu de Colmar
Ly żujący CU, użycie po raz pierwszy w odniesieniu
do tej grupy zabytków terminów „rayonnant”,
„gotyk redukcyjny”, operowanie pojęciami „archi-
tektura zakonów żebraczych' i „wielkie kościo-
ły cysterskie”. Trwałym wkładem jest ustalenie
samodzielnych osiągnięć małopolskiej architektu-
ry gotyckiej w wieku XIV. Architektura warszta-
tu królewskiego nie stała się punktem wyjścia
do dalszej ewolucji, co jednak nie umniejsza jej
klasy artystycznej ani też, poprzez relacje po-
równawcze, jej roli w obrazie sztuki późnego go-
tyku w Europie Środkowo-Wschodniej. Badacze
polscy nie potrafili tej złożonej problematyki wła-
ściwie rozwinąć i być może dopiero spojrzenie z
zewnątrz pozwoliło Autorowi dostrzec odpowied-
nie proporcje.
Trzeba podkreślić także inną zaletę książki:
bardzo przejrzysty, niezwykle prosty styl narra-
cji i sugestywny sposób argumentacji.
Praca Crossleya ułatwia wytyczenie głównych
kierunków w dalszych badaniach nad historią go-
tyku w Małopolsce — tak monograficznych, jak
i syntetycznych. Odważna, sugestywnie podana
koncepcja ikonograficzna chóru Wierzynkowe-
go wymaga jeszcze dalszych studiów, także źród-
łowych. Wzajemne relacje wielkich prezbiteriów
kościołów Krakowa i Kazimierza będzie można
określić dopiero po przeprowadzeniu dokład-
nych badań architektonicznych. Powiązania war-
sztatowe tych zabytków można również po-
szerzyć o środowiska nadreńskie i alzackie. Dawne
sugestie Jana Ptaśnika, dotyczące działalności w
Krakowie przez cały wiek XIV kamieniarzy po-
chodzących z Francji względnie z pogranicza
franeusko-niemieckiego, nadal czekają na uzupeł-
nienie materiałem porównawczym 38.
Jest wielką zasługą wydawniczą zgromadze-
nie, po raz pierwszy w polskiej literaturze przed-
miotu, tak bogatego materiału ilustracyjnego ze
szczególnie cennymi przykładami porównawczymi.
Właściwym uzupełnieniem części tekstowej byłby,
niestety nie opracowany dotychczas, korpus ar-
chitektury gotyckiej w Małopolsce, z ujednoliconą
skalą planów, z tablicami zbiorczymi detalu, a
przede wszystkim w większym formacie.
Tomasz Węcławowicz
[w:] Congres Archeologiąue de France, z. 136, Parts 1982,
s. 25—32; B. Mon net, G. May w er,, La Collegiale
Saint Martin de Colmar, ibid., s. 3l3—51.
38 J. Ptaśnik, Cracoria Artificum, Kraków 1917,
s. 17—23 (Wstęp). Początek wielu inwestycji kazimie-
rzowskich zbiega isię w czaisie ze śmiercią przybyłego
z A winianu Macieja z Arras (1352) i z rozpadem jego
warsztatu w Pradze. Cechy tego warsztatu nie były do-
tychczas roizważane jako kontekst porównawczy dla ko-
ściołów Małopolski drugiej połowy wieku XIV.
174
cały wiek XIV i mogą być traktowane niemalże
jako cecha regionalna 37.
Drobnego uzupełnienia wymaga też analiza ko-
ścioła augustianów p.w. Bożego Ciała w Wielu-
niu. Zostały tutaj omyłkowo połączone w jedną
całość wiadomości o dwu różnych kościołach (s.
149). Kościół fundacji kazimierzowskiej jednak
istnieje, a trzynastowieczna kolegiata, przebudo-
wana w następnych stuleciach, rzeczywiście zosta-
ła rozebrana w roku 1940. Tak samo wymaga roz-
dzielenia podana w przypisach literatura (s. 323,
przyp. 496; s. 324, przyp. 497). Również kościół
augustiański w Olkuszu został zidentyfikowany z
parafialnym (w streszczeniu, s. 424).
A oto inne drobne błędy, które koniecznie na-
leżałoby poprawić: Na s. 94 Autor pisze, iż „oko-
ło roku 1360 zaczęto wznosić kościół Mariacki”.
Z szerszego kontekstu wynika jednak, że zaczęto
go wznosić z końcem lat czterdziestych, a w r.
1360 budowę ukończono, a raczej przerwano. Po-
dobnie zmieniona jest data dokumentu refunda-
cyjnego kościoła Św. Katarzyny — z roku 1363
na 1353 (w streszczeniu, s. 416); w kościele Bo-
żego Ciała wezwanie Bractwa zmieniono z Naj-
świętszego Sakramentu na ŚŚ. Piotra i Pawła
(s. 154); kościół w Szydłowie pomylono ze znacz-
nie późniejszym kościołem w Szydłowcu (w stre-
szczeniu, s. 421). Skrót JCKK, rozwiązany jako
Jahrbuch der Central-Kommission (s. 466), w rze-
czywistości oznacza Józefa Czecha Kalendarz
Krakowski (tak to wynika z przyp, 3 na s. 269).
Jest rzeczą naturalną, że przy tak ogromnym
materiale zabytkowym nie dało się uniknąć tych
kilku drobnych pomyłek i nieścisłości. Mimo
przedstawionych uwag książkę Paula Crossleya
należy ocenić jako ogromny krok naprzód w ba-
daniach nad architekturą polskiego gotyku. Istot-
ną zasługą dla polskiej mediewistyki jest uporząd-
kowanie po raz pierwszy bogatego i różnorodnego
materiału zabytkowego. Z podziwu godną cierpli-
wością Autor przeanalizował całą polską litera-
turę przedmiotu, przewartościował te publikacje
i wyciągnął z nich konstruktywne wnioski oraz
przesłanki do swoich dalszych rozważań. Szczegól-
nie cenne jest wprowadzenie kryteriów systema-
37 Por. Kolmar, kościół franciszkański Sw. Mateusza,
chór, ok. r. 1290 (do r. 1355 korpus psieudobazytikowy);
Hagenau,, kościół Sw. Jerzego, chór, ok. 1254—1282; Stras-
burg, katedra, kaplica Św. Katarzyny, 1331—1349; Kol-
mar, kolegiata Sw. Marcina, chór, plon. przed r. 1350,
realizowany od lat 1350—4358 d0 ok. 1400; Selestat
(Schlettsitadt), katedra Sw. Jerzego,, chór, ok. r. 1414 (wg:
T. Se eg e r, Die Munster am Oberrhein, Berlin 1941, s.
36 07); H. Reinhardt, La cathedrale de Strasbourg,
Parts 1972, s. 89—90, 252; R e c h t, o.c., s. 54—69, 198 i n.;
Ch. Wolff, Eglise protestante Saint Mathieu de Colmar
Ly żujący CU, użycie po raz pierwszy w odniesieniu
do tej grupy zabytków terminów „rayonnant”,
„gotyk redukcyjny”, operowanie pojęciami „archi-
tektura zakonów żebraczych' i „wielkie kościo-
ły cysterskie”. Trwałym wkładem jest ustalenie
samodzielnych osiągnięć małopolskiej architektu-
ry gotyckiej w wieku XIV. Architektura warszta-
tu królewskiego nie stała się punktem wyjścia
do dalszej ewolucji, co jednak nie umniejsza jej
klasy artystycznej ani też, poprzez relacje po-
równawcze, jej roli w obrazie sztuki późnego go-
tyku w Europie Środkowo-Wschodniej. Badacze
polscy nie potrafili tej złożonej problematyki wła-
ściwie rozwinąć i być może dopiero spojrzenie z
zewnątrz pozwoliło Autorowi dostrzec odpowied-
nie proporcje.
Trzeba podkreślić także inną zaletę książki:
bardzo przejrzysty, niezwykle prosty styl narra-
cji i sugestywny sposób argumentacji.
Praca Crossleya ułatwia wytyczenie głównych
kierunków w dalszych badaniach nad historią go-
tyku w Małopolsce — tak monograficznych, jak
i syntetycznych. Odważna, sugestywnie podana
koncepcja ikonograficzna chóru Wierzynkowe-
go wymaga jeszcze dalszych studiów, także źród-
łowych. Wzajemne relacje wielkich prezbiteriów
kościołów Krakowa i Kazimierza będzie można
określić dopiero po przeprowadzeniu dokład-
nych badań architektonicznych. Powiązania war-
sztatowe tych zabytków można również po-
szerzyć o środowiska nadreńskie i alzackie. Dawne
sugestie Jana Ptaśnika, dotyczące działalności w
Krakowie przez cały wiek XIV kamieniarzy po-
chodzących z Francji względnie z pogranicza
franeusko-niemieckiego, nadal czekają na uzupeł-
nienie materiałem porównawczym 38.
Jest wielką zasługą wydawniczą zgromadze-
nie, po raz pierwszy w polskiej literaturze przed-
miotu, tak bogatego materiału ilustracyjnego ze
szczególnie cennymi przykładami porównawczymi.
Właściwym uzupełnieniem części tekstowej byłby,
niestety nie opracowany dotychczas, korpus ar-
chitektury gotyckiej w Małopolsce, z ujednoliconą
skalą planów, z tablicami zbiorczymi detalu, a
przede wszystkim w większym formacie.
Tomasz Węcławowicz
[w:] Congres Archeologiąue de France, z. 136, Parts 1982,
s. 25—32; B. Mon net, G. May w er,, La Collegiale
Saint Martin de Colmar, ibid., s. 3l3—51.
38 J. Ptaśnik, Cracoria Artificum, Kraków 1917,
s. 17—23 (Wstęp). Początek wielu inwestycji kazimie-
rzowskich zbiega isię w czaisie ze śmiercią przybyłego
z A winianu Macieja z Arras (1352) i z rozpadem jego
warsztatu w Pradze. Cechy tego warsztatu nie były do-
tychczas roizważane jako kontekst porównawczy dla ko-
ściołów Małopolski drugiej połowy wieku XIV.
174