DOI article:
Marcinkowski, Wojciech: Uwagi o typie krakowskiej nastawy Wita Stwosza
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0026
3. Retabulum na ołtarzu głównym kościoła kolegiackie-
go Sw. Marcina w Lamdshucie, 1424 (fot. J. Steiner)
30 Dijon, Musee des Beaux-Arts, rar inw. 4 (krucyfiks
z retabulum pasyjnego w Chicago, Institute of Art), zob.:
D. Roggen, De twee retabels van de Baerze te Dijon
(Gerateche Bijdragen, I, 1934), s. 91—107; O. Go et z,
Der Gekreuzigte des Jacques de Baerze [w:] Eine Gabe
der Freunde für C. G. Heise [...], [b. m. 1950], s. 158—
167; W. Mersmann, Jacques de Baerze und Claus
Sluter (Aachener Kunstblätter, XXXIX, 1968), s. 75—89.
31 D. Roggen, Het retabel von Hakendover (Gent-
sche Bijdragen, I, 1934), s. 108—121; Flanders in the
Fifteenth Century. Art and Civilization. Catalogue of
an Exhibition — Masterpieces of Flemish Art: Van
Eyck to Bosch, Detroit 1960, nr kat. 69—70, s. 231—243;
J. G e i s 1 e r, Studien zu niederländischen Bildhauern
des ausgehenden 14. und 15. Jahrhunderts (Wallraf-Ri-
chairtz-Jahrbuch, XVIII, 1966), s. 146; R. Marijnissen,
H. van Liefferinge, Les retables de Rheinberg et
de Hakendover (Jahrbuch der rheinischen Denkmalpfle-
ge, XXVII, 1967), s. 75—89.
32 W. Paatz, Eine nordwestdeutsche Gruppe von
frühen flandrischen Schnitzaltäre aus der Zeit von
1360—1450 (Westfalen, XXI, 1936), s. 49—68; P. Pieper,
Der Coesfelder Altar (Westfalen, XL, 1962), s. 241—271.
33 M. V o e g e 1 e n, Die Gruppenaltäre in Schwäbisch
Hall und ihre Beziehungen zur niederländischen Kunst
w Champmol (rzeźby ukończone w 1392) 30, po-
przez szafę ołtarzową w Hakendover 31, bądź dzie-
ła importowanie do Dolnych Niemiec 32 i w oko-
lice Schwäbisch Hall (ryc. 4)33 — aż do rozkwi-
tu masowej produkcji warsztatów Antwerpii, Bru-
kseli i Mechelen na przełomie wieku XV na
XVI34.
Mimo wspólnego wyróżnika, narracyjiności, na-
stawa Stwosza różni się przecież zasadniczo od
niderlandzkich „retabulów z grupami zestawiony-
mi w rzędy” („die Reihen-Gruppen-Altäre” —
określenie Schultza, „die Bühnenaltäre — okre-
ślenie Hermanna Deckerta 34a, „die polyszenischen
Altäre” — określenie Johanny Müller34b). Uży-
wając terminów Klausa Lankheita35, retabulum
krakowskie dokumentuje przechodzenie od „nie-
ograniczonego szeregu o monotonnej cyklicznej
rytmice” do „kompozycji symetrycznej o zaakcen-
towanym środku”. Można by, chyba tylko z nie-
wielką przesadą, powiedzieć, że cały rozwój re-
tabulum szafiastego, aż do wytworzenia klasycz-
nych rozwiązań, był w istocie zdążaniem, rozma-
itymi drogami, ku owemu „die betonte Mitte”. Już
w nastawach „rzędowych”, trzymających się tra-
dycyjnego podziału korpusu na dwie kondygna-
cje 36, dostrzec można rozbudowę centralnej niszy
wszerz. Osiągano to poprzez sukcesywne zmniej-
szanie liczby figur nie włączonych do akcji grupy
w środkowym polu. W nastawach północnonie-
mieckich proces ten rozpoczyna się w drugiej
(Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst, XIII, 1923),
s. 121—160.
34 Zob. np. J. de Borchgrave d’Altena, Les
retables brabanęons 1450—1550, Bruxelles 1942.
34a H. D e c k e r t, Die lübisch-baltische Skulptur
im Anfang des 16. Jahrhunderts (Mairburger Jahrbuch
für Kunstwissenschaft, III, 1927), s. 7 i «.
34b J. Mülle r, Studien zum Frühwerk des Bild-
hauers Erasmus Grosser. Die Arbeiten für das Mün-
chner Rathaus und Altar Skulptur, München 1970, s. 80
d n.
35 K. Lank heit, Das Triptychon als Pathosformel,
Heidelberg 1959 (Abhandlungen der Heidelberger Aka-
demie der Wissenschaften, Phil.-hist. Klaisse), s. 12, 15.
36 O retabulach z korpusami podzielonymi na dwie
kondygnacje najobszerniej: Schultz, o. c., s. 132—136.
Na Północy dalszy rozwój retabulów dwukondygnacyj-
nych przebiegał pod znakiem stopniowego obniżania dol-
nej kondygnacji, aż do przekształcenia jej w rodzaj
strefy cokołowej, będącej odpowiednikiem strefy bal-
dachimów w górnej części korpusu — poir. np. retabulum
w kościele Sw. Idziego w Quedliinburgu, ok. 1420/1425,
zob. W. M e i n h o f, Ostfälische Schnitzaltäre des frühen
15. Jahrhunderts (Thüringisch-Sächsische Zeitschrift für
Geschichte und Kunst, XVI, 1927), s. 14—20, il. 9.
22
go Sw. Marcina w Lamdshucie, 1424 (fot. J. Steiner)
30 Dijon, Musee des Beaux-Arts, rar inw. 4 (krucyfiks
z retabulum pasyjnego w Chicago, Institute of Art), zob.:
D. Roggen, De twee retabels van de Baerze te Dijon
(Gerateche Bijdragen, I, 1934), s. 91—107; O. Go et z,
Der Gekreuzigte des Jacques de Baerze [w:] Eine Gabe
der Freunde für C. G. Heise [...], [b. m. 1950], s. 158—
167; W. Mersmann, Jacques de Baerze und Claus
Sluter (Aachener Kunstblätter, XXXIX, 1968), s. 75—89.
31 D. Roggen, Het retabel von Hakendover (Gent-
sche Bijdragen, I, 1934), s. 108—121; Flanders in the
Fifteenth Century. Art and Civilization. Catalogue of
an Exhibition — Masterpieces of Flemish Art: Van
Eyck to Bosch, Detroit 1960, nr kat. 69—70, s. 231—243;
J. G e i s 1 e r, Studien zu niederländischen Bildhauern
des ausgehenden 14. und 15. Jahrhunderts (Wallraf-Ri-
chairtz-Jahrbuch, XVIII, 1966), s. 146; R. Marijnissen,
H. van Liefferinge, Les retables de Rheinberg et
de Hakendover (Jahrbuch der rheinischen Denkmalpfle-
ge, XXVII, 1967), s. 75—89.
32 W. Paatz, Eine nordwestdeutsche Gruppe von
frühen flandrischen Schnitzaltäre aus der Zeit von
1360—1450 (Westfalen, XXI, 1936), s. 49—68; P. Pieper,
Der Coesfelder Altar (Westfalen, XL, 1962), s. 241—271.
33 M. V o e g e 1 e n, Die Gruppenaltäre in Schwäbisch
Hall und ihre Beziehungen zur niederländischen Kunst
w Champmol (rzeźby ukończone w 1392) 30, po-
przez szafę ołtarzową w Hakendover 31, bądź dzie-
ła importowanie do Dolnych Niemiec 32 i w oko-
lice Schwäbisch Hall (ryc. 4)33 — aż do rozkwi-
tu masowej produkcji warsztatów Antwerpii, Bru-
kseli i Mechelen na przełomie wieku XV na
XVI34.
Mimo wspólnego wyróżnika, narracyjiności, na-
stawa Stwosza różni się przecież zasadniczo od
niderlandzkich „retabulów z grupami zestawiony-
mi w rzędy” („die Reihen-Gruppen-Altäre” —
określenie Schultza, „die Bühnenaltäre — okre-
ślenie Hermanna Deckerta 34a, „die polyszenischen
Altäre” — określenie Johanny Müller34b). Uży-
wając terminów Klausa Lankheita35, retabulum
krakowskie dokumentuje przechodzenie od „nie-
ograniczonego szeregu o monotonnej cyklicznej
rytmice” do „kompozycji symetrycznej o zaakcen-
towanym środku”. Można by, chyba tylko z nie-
wielką przesadą, powiedzieć, że cały rozwój re-
tabulum szafiastego, aż do wytworzenia klasycz-
nych rozwiązań, był w istocie zdążaniem, rozma-
itymi drogami, ku owemu „die betonte Mitte”. Już
w nastawach „rzędowych”, trzymających się tra-
dycyjnego podziału korpusu na dwie kondygna-
cje 36, dostrzec można rozbudowę centralnej niszy
wszerz. Osiągano to poprzez sukcesywne zmniej-
szanie liczby figur nie włączonych do akcji grupy
w środkowym polu. W nastawach północnonie-
mieckich proces ten rozpoczyna się w drugiej
(Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst, XIII, 1923),
s. 121—160.
34 Zob. np. J. de Borchgrave d’Altena, Les
retables brabanęons 1450—1550, Bruxelles 1942.
34a H. D e c k e r t, Die lübisch-baltische Skulptur
im Anfang des 16. Jahrhunderts (Mairburger Jahrbuch
für Kunstwissenschaft, III, 1927), s. 7 i «.
34b J. Mülle r, Studien zum Frühwerk des Bild-
hauers Erasmus Grosser. Die Arbeiten für das Mün-
chner Rathaus und Altar Skulptur, München 1970, s. 80
d n.
35 K. Lank heit, Das Triptychon als Pathosformel,
Heidelberg 1959 (Abhandlungen der Heidelberger Aka-
demie der Wissenschaften, Phil.-hist. Klaisse), s. 12, 15.
36 O retabulach z korpusami podzielonymi na dwie
kondygnacje najobszerniej: Schultz, o. c., s. 132—136.
Na Północy dalszy rozwój retabulów dwukondygnacyj-
nych przebiegał pod znakiem stopniowego obniżania dol-
nej kondygnacji, aż do przekształcenia jej w rodzaj
strefy cokołowej, będącej odpowiednikiem strefy bal-
dachimów w górnej części korpusu — poir. np. retabulum
w kościele Sw. Idziego w Quedliinburgu, ok. 1420/1425,
zob. W. M e i n h o f, Ostfälische Schnitzaltäre des frühen
15. Jahrhunderts (Thüringisch-Sächsische Zeitschrift für
Geschichte und Kunst, XVI, 1927), s. 14—20, il. 9.
22