DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Załamane ręce apostoła w Ołtarzu mariackim Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0073
Talk załamuje ręce stojąca na drugim planie nie-
wiasta w scenie Opłakiwania Chrystusa na malo-
widle ściennym z lat 1330—1340 w kościele Św.
Prokopa, dziś Wojciecha, byłej komendy joanni-
tów w Strakonicach w Czechach 24 2S 26.
Na drugim także planie, z lewej strony ob-
razu, ostro zarysowują się nad głową jednej z
niewiast splecione dłonie w scenie Opłakiwania
Chrystusa Mistrza z Zagrzebia (Meister von A-
gram), z początku w. XV, w zbiorach Strassmaye-
rewskiej Galerii w Zagrzebiu (ryc. 12)27.
Wyjątkowo w polu środkowym ołtarza Kon-
rada z Soest w Wildungen z r. 1404, przedsta-
wiającym Ukrzyżowanie, św. Jan, siedzący na
ziemi za Marią z towarzyszkami, spogląda w gó-
rę trzymając nad głową ręce z palcami splecio-
nymi do środka (ryc. 13)28.
Na pozór w podobny sposób jak w Wildun-
gen unosi nad głową załamane ręce Matka Bos-
ka osuwająca się na kolana obok krzyża na mi-
niaturze z Ukrzyżowaniem w Pontyfikale Simo-
na Mar mion z katedry w Sens, oik. 1460, prze-
chowywanym w Bibliotheque Royale w Brukseli,
ms 90215, fol. 129 r; jednakże palce jej splecione
są tym razem nie do środka, lecz tradycyjnie na
zewnątrz (ryc. 14)29.
Ostro załamuje również ręce, zadzierając ku
Chrystusowi głowę, św. Jan umieszczony z lewej
strony w scenie Ukrzyżowania, stanowiącej część
środkową rzeźbionego w lipowym drewnie reta-
bulum ze Znojma, datowanego na lata 1440—1450,
w Muzeum Średniowiecznej Sztuki Austriackiej
w Dolnym Belwederze w Wiedniu (ryc. 15)f0,
oraz z prawej strony w głębi pod krzyżem w
scenie Opłakiwania karyntyjskiego malarza, da-
towanej przez Otto Beneseha na lata ok. 1490,
24 Chätelet, o.c., s. 161, fig. 9; Beltimg,
Eichberger, o.c., fig. 43 do tekstu s. 131—134.
25 Belting, Eichberger, o. c., fig. 44 do tekstu
s. 131—134.
26 Gotickd nästennä malba w zemech ceskych, I:
1300—1350, Praha 1958, fig. 99 i 101 do tekstu s. 126—149.
27 O. Benes ch, Grenzprobleme der österreichi-
schen Tafelmalerei (W.alraff-Richartz-Jahrbuch, N. F., I,
1930), s. 75, fig. 85 do tekstu s. 76; przedrukowane w te-
goż Collected Writings, III: German and Austrian Art
of the 15th and 16th Centuries. Edited by E. Benesch,
London 197,2, fig. 109 do tekstu s. 107—109; V. Z la-
ni a lik, Strossmayerowa Galerija, I, Zagreb 1967, nr
ka:t. 12i2—124, fig. .na s. 235-^237 i 239.
28 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting.
Its Origins and Character, Cambridge, Mass. 1953, fig.
22. Mistrz Ołtarza Rajhradzkiego, Niesienie krzyża, 1420.
Brno, Muzeum Sztuk Dekoracyjnych, Morawska Galeria
(wg Pesiny)
na wotywnej tablicy opata Zygmunta Jöbstla z
Jöbstlbergu w St. Leonhard (ryc. 16)31.
Wreszcie na drzeworycie Albrechta Diirera
ze sceną Ukrzyżowania (1508, B. 24) św. Jan,
zwrócony bekiem ku Chrystusowi, wyrzuca w gó-
rę, jak okrzyk, załamane dłonie (ryc. 17):2.
W typie trzecim ręce znajdują się na
wysokości głowy i wysunięte są do przodu, a
splecione dłonie zwrócone zewnętrzną stroną ku
twarzy. Szczególny rys tego układu polega na
ukazaniu załamującej ręce postaci z tyłu w pers-
pektywie zwanej żabią. W zachowanych przykła-
dach jest tak właśnie przedstawiona Maria Ma-
gdalena na przypisywanym Janowi lub Huberto-
wi van Eyckom Ukrzyżowaniu w Muzeum Metro-
33; R. Fritz, Conrad von Soest. Der Wüdunger Altar,
Müncihein 1954, s. 11, fig. 27, 29 i 32.
29 M. J. Delaisse, Miniatures medievales de la
Librerie de Bourgogne au cabinet des manuscrits de
la Bibliotheque Royale de Belgique, Geneve 1959, rur
38; C. Lim ent and Vir dis, Codici miniati fiam-
minghi e olandesi nelle Bibliotheche dell’Italia nord-orien-
tale, Vicenza 1981, s. 53, fig. 31.
30 E. Baum, Katalog des Museums mittelalterli-
cher österreichischer Kunst, Wien—München 1971, s.
65—67, nr 37.
31 O. Bene sch, Eine österreichische Stiftsgalerie
(St. Paul), Belvedere, 8, 1929, s. 31—34 oraz przedruk
w tegoż Collected Writings, III, s. 373—376.
32 L. Mor g enster n, Le geste dans l’expression
de la douleur ä travers l’art chrćtien jusqu’ä la fin
de la Renaissance [w:] tejże, Esthetiąue d’Orient et
d’Occident, Paris 1937, s. 17.
69
wiasta w scenie Opłakiwania Chrystusa na malo-
widle ściennym z lat 1330—1340 w kościele Św.
Prokopa, dziś Wojciecha, byłej komendy joanni-
tów w Strakonicach w Czechach 24 2S 26.
Na drugim także planie, z lewej strony ob-
razu, ostro zarysowują się nad głową jednej z
niewiast splecione dłonie w scenie Opłakiwania
Chrystusa Mistrza z Zagrzebia (Meister von A-
gram), z początku w. XV, w zbiorach Strassmaye-
rewskiej Galerii w Zagrzebiu (ryc. 12)27.
Wyjątkowo w polu środkowym ołtarza Kon-
rada z Soest w Wildungen z r. 1404, przedsta-
wiającym Ukrzyżowanie, św. Jan, siedzący na
ziemi za Marią z towarzyszkami, spogląda w gó-
rę trzymając nad głową ręce z palcami splecio-
nymi do środka (ryc. 13)28.
Na pozór w podobny sposób jak w Wildun-
gen unosi nad głową załamane ręce Matka Bos-
ka osuwająca się na kolana obok krzyża na mi-
niaturze z Ukrzyżowaniem w Pontyfikale Simo-
na Mar mion z katedry w Sens, oik. 1460, prze-
chowywanym w Bibliotheque Royale w Brukseli,
ms 90215, fol. 129 r; jednakże palce jej splecione
są tym razem nie do środka, lecz tradycyjnie na
zewnątrz (ryc. 14)29.
Ostro załamuje również ręce, zadzierając ku
Chrystusowi głowę, św. Jan umieszczony z lewej
strony w scenie Ukrzyżowania, stanowiącej część
środkową rzeźbionego w lipowym drewnie reta-
bulum ze Znojma, datowanego na lata 1440—1450,
w Muzeum Średniowiecznej Sztuki Austriackiej
w Dolnym Belwederze w Wiedniu (ryc. 15)f0,
oraz z prawej strony w głębi pod krzyżem w
scenie Opłakiwania karyntyjskiego malarza, da-
towanej przez Otto Beneseha na lata ok. 1490,
24 Chätelet, o.c., s. 161, fig. 9; Beltimg,
Eichberger, o.c., fig. 43 do tekstu s. 131—134.
25 Belting, Eichberger, o. c., fig. 44 do tekstu
s. 131—134.
26 Gotickd nästennä malba w zemech ceskych, I:
1300—1350, Praha 1958, fig. 99 i 101 do tekstu s. 126—149.
27 O. Benes ch, Grenzprobleme der österreichi-
schen Tafelmalerei (W.alraff-Richartz-Jahrbuch, N. F., I,
1930), s. 75, fig. 85 do tekstu s. 76; przedrukowane w te-
goż Collected Writings, III: German and Austrian Art
of the 15th and 16th Centuries. Edited by E. Benesch,
London 197,2, fig. 109 do tekstu s. 107—109; V. Z la-
ni a lik, Strossmayerowa Galerija, I, Zagreb 1967, nr
ka:t. 12i2—124, fig. .na s. 235-^237 i 239.
28 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting.
Its Origins and Character, Cambridge, Mass. 1953, fig.
22. Mistrz Ołtarza Rajhradzkiego, Niesienie krzyża, 1420.
Brno, Muzeum Sztuk Dekoracyjnych, Morawska Galeria
(wg Pesiny)
na wotywnej tablicy opata Zygmunta Jöbstla z
Jöbstlbergu w St. Leonhard (ryc. 16)31.
Wreszcie na drzeworycie Albrechta Diirera
ze sceną Ukrzyżowania (1508, B. 24) św. Jan,
zwrócony bekiem ku Chrystusowi, wyrzuca w gó-
rę, jak okrzyk, załamane dłonie (ryc. 17):2.
W typie trzecim ręce znajdują się na
wysokości głowy i wysunięte są do przodu, a
splecione dłonie zwrócone zewnętrzną stroną ku
twarzy. Szczególny rys tego układu polega na
ukazaniu załamującej ręce postaci z tyłu w pers-
pektywie zwanej żabią. W zachowanych przykła-
dach jest tak właśnie przedstawiona Maria Ma-
gdalena na przypisywanym Janowi lub Huberto-
wi van Eyckom Ukrzyżowaniu w Muzeum Metro-
33; R. Fritz, Conrad von Soest. Der Wüdunger Altar,
Müncihein 1954, s. 11, fig. 27, 29 i 32.
29 M. J. Delaisse, Miniatures medievales de la
Librerie de Bourgogne au cabinet des manuscrits de
la Bibliotheque Royale de Belgique, Geneve 1959, rur
38; C. Lim ent and Vir dis, Codici miniati fiam-
minghi e olandesi nelle Bibliotheche dell’Italia nord-orien-
tale, Vicenza 1981, s. 53, fig. 31.
30 E. Baum, Katalog des Museums mittelalterli-
cher österreichischer Kunst, Wien—München 1971, s.
65—67, nr 37.
31 O. Bene sch, Eine österreichische Stiftsgalerie
(St. Paul), Belvedere, 8, 1929, s. 31—34 oraz przedruk
w tegoż Collected Writings, III, s. 373—376.
32 L. Mor g enster n, Le geste dans l’expression
de la douleur ä travers l’art chrćtien jusqu’ä la fin
de la Renaissance [w:] tejże, Esthetiąue d’Orient et
d’Occident, Paris 1937, s. 17.
69