DOI Artikel:
Pokorska, Małgorzata: "Fabulae gentium" i "vetustatis mos": Z zagadnień recepcji antyku w karolińskich tekstach o sztuce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0009
Folia Historiae Artium, t. XXX (1994)
PL ISSN 0071-6723
MAŁGORZATA POKORSKA
„FABULAE GENTIUM” I ,,VETUSTATIS MOS ”.
Z ZAGADNIEŃ RECEPCJI ANTYKU W KAROLIŃSKICH TEKSTACH O SZTUCE
W ulubionej przez środowisko Karola Wiel-
kiego formule „Aurea Roma iterum renovata” 1
zawarte są w metaforycznym skrócie istotne tre-
ści renesansu karolińskiego, opartego na świado-
mym nawiązaniu do tradycji antyku rzymskiego
w życiu politycznym, kulturalnym i artystycz-
nym państwa Franków2. Zasięg i głębokość tych
odniesień do starożytności mogą być dyskutowa-
ne, a Ryszard Krautheimer przestrzega przed
utożsamianiem zmitologizowanego ideału Karo-
lingów z całokształtem spuścizny rzymskiej,
przypominając, że ograniczał się on w zasadzie
jedynie do schyłkowego okresu Cesarstwa, do
krótkotrwałego „złotego wieku” Romy wczesno-
chrześcijańskiej IV stulecia3. Pozostaje jednak
niezaprzeczalnym faktem, że — jak zauważył
Erwin Panofsky — możność czytania dziś w ory-
ginale rzymskich poetów, historyków i uczonych
1 Słowa te pochodzą z poświęconej Karolowi Wiel-
kiemu eklogi Modoina (Muadvinusa), powstałej ok. 804—
814, zob. Poetae Latini aevi Carolini, recensuit E.
D u e m m 1 e r, Berolini 1881 (Monumenta Germaniae Hi-
storie a [dalej: MGH], Poetae Latini Medii Aevi, 1), s. 385.
2 Z nowszych opracowań o kulturze karolińskiej
podstawowe: Karl der GroBe. Lebenswerk und Nachle-
ben, [wyd.] W. B r a u n f e 1 s, t. I—V, Dusseldorf 1965—
1968, tu zwłaszcza t. II: Das geistige Leben, 1967, i t. III:
Karolingische Kunst, 1966; W. Braunfels, Die Welt
der Karolinger und ihre Kunst, Munchen 1968 (Kultur-
geschichte in Einzeldarstellungen). Syntetyczne omówie-
nie sztuki karolińskiej daje ostatnio Tenże, Das Kunst
im Heiligen Rómischen Reich Deutscher Nation, t. VI:
Das Werk der Kaiser, Bischofe, Abte und ihre Kiinstler:
150—1250, Munchen 1989, s. 17—106. Z ogromnej litera-
tury poświęconej zagadnieniom renesansu karolińskiego
tu szczególnie przydatne: E. Panofsky, Renaissance
and Renascences in Western Art, Stockholm 1960, fig.
10, s. 43—54 oraz 82 i n. Por. także P. Skubiszew-
ski, Malarstwo karolińskie i przedromańskie, Warszawa
zawdzięczamy w znacznej większości przypad-
ków trudowi i entuzjazmowi skrybów karoliń-
skich 4. Wraz z setkami tekstów klasycznych ko-
piowanych w pałacowych i katedralnych
skryptoriach, iluminatorzy tej epoki przyswa-
jali sztuce swego czasu świat tematów i mo-
tywów malarstwa późnoantyczmego. Jedno-
cześnie elementy rzymskiej tradycji literac-
kiej i intelektualnej wzbogacały zasób myśli
i sformułowań w tekstach autorów karolińskich.
W sposób szczególnie dla historyka sztuki inte-
resujący, bo w powiązaniu z ówczesną ikonogra-
fią, wpływ dziedzictwa antycznego wyraził się
w powstałym w latach 790—793 obszernym trak-
tacie o obrazach, znanym pod tytułem Libri Ca-
rolini 5 * * * * * * *. Ten polemiczny tekst, za którego głów-
nego autora i redaktora uznaje się dzisiaj po-
wszechnie Teodulfa, kanclerza królestwa, później-
1971 (Malarstwo Europejskie w Średniowieczu, 1), s.
13—85 oraz 279 i n. (tu obszerne zestawienie wcześniej-
szej literatury przedmiotu).
3R. Krautheimer, The Carolingian Revival oj
Early Christian Architecture [w:] Modern Perspectiues
in Western Art History. An Anthology oj 20th-century
Writings on the Visual Arts, [oprać.] W. E. Klein-
bauer, New York 1971 (przedr. z: R. Krauthei-
mer, Studies in Early Christian, Medieual and Re-
naissance Art, New York 1969), s. 349—396, tu s. 372.
4 Panofsky, o. c., s. 45; por. także J. B e c k w i t h,
Early Medieual Art — Carolingian, Ottonian, Roma-
nesąue, (wyd. 3), London 1989 (wyd. 1 London 1961), s.
29. Znaczący udział w dziele zachowania antycznej spu-
ścizny literackiej mieli również mnisi iryjscy; por. C. H.
Talbot, The Irish Monks in North Italy, [London
1952], s. 9 i n.; B e c k w i t h, l.c.
5 Libri Carolini sive Caroli Magni Capitulare de
Imaginibus; tekst w: MGH, Legum sectio III, Concilia,
t. 2: Supplementum (wyd.) H. B a s t g e n, Hannover—
Leipzig 1924 [dalej: LC, Bastgen],
5
PL ISSN 0071-6723
MAŁGORZATA POKORSKA
„FABULAE GENTIUM” I ,,VETUSTATIS MOS ”.
Z ZAGADNIEŃ RECEPCJI ANTYKU W KAROLIŃSKICH TEKSTACH O SZTUCE
W ulubionej przez środowisko Karola Wiel-
kiego formule „Aurea Roma iterum renovata” 1
zawarte są w metaforycznym skrócie istotne tre-
ści renesansu karolińskiego, opartego na świado-
mym nawiązaniu do tradycji antyku rzymskiego
w życiu politycznym, kulturalnym i artystycz-
nym państwa Franków2. Zasięg i głębokość tych
odniesień do starożytności mogą być dyskutowa-
ne, a Ryszard Krautheimer przestrzega przed
utożsamianiem zmitologizowanego ideału Karo-
lingów z całokształtem spuścizny rzymskiej,
przypominając, że ograniczał się on w zasadzie
jedynie do schyłkowego okresu Cesarstwa, do
krótkotrwałego „złotego wieku” Romy wczesno-
chrześcijańskiej IV stulecia3. Pozostaje jednak
niezaprzeczalnym faktem, że — jak zauważył
Erwin Panofsky — możność czytania dziś w ory-
ginale rzymskich poetów, historyków i uczonych
1 Słowa te pochodzą z poświęconej Karolowi Wiel-
kiemu eklogi Modoina (Muadvinusa), powstałej ok. 804—
814, zob. Poetae Latini aevi Carolini, recensuit E.
D u e m m 1 e r, Berolini 1881 (Monumenta Germaniae Hi-
storie a [dalej: MGH], Poetae Latini Medii Aevi, 1), s. 385.
2 Z nowszych opracowań o kulturze karolińskiej
podstawowe: Karl der GroBe. Lebenswerk und Nachle-
ben, [wyd.] W. B r a u n f e 1 s, t. I—V, Dusseldorf 1965—
1968, tu zwłaszcza t. II: Das geistige Leben, 1967, i t. III:
Karolingische Kunst, 1966; W. Braunfels, Die Welt
der Karolinger und ihre Kunst, Munchen 1968 (Kultur-
geschichte in Einzeldarstellungen). Syntetyczne omówie-
nie sztuki karolińskiej daje ostatnio Tenże, Das Kunst
im Heiligen Rómischen Reich Deutscher Nation, t. VI:
Das Werk der Kaiser, Bischofe, Abte und ihre Kiinstler:
150—1250, Munchen 1989, s. 17—106. Z ogromnej litera-
tury poświęconej zagadnieniom renesansu karolińskiego
tu szczególnie przydatne: E. Panofsky, Renaissance
and Renascences in Western Art, Stockholm 1960, fig.
10, s. 43—54 oraz 82 i n. Por. także P. Skubiszew-
ski, Malarstwo karolińskie i przedromańskie, Warszawa
zawdzięczamy w znacznej większości przypad-
ków trudowi i entuzjazmowi skrybów karoliń-
skich 4. Wraz z setkami tekstów klasycznych ko-
piowanych w pałacowych i katedralnych
skryptoriach, iluminatorzy tej epoki przyswa-
jali sztuce swego czasu świat tematów i mo-
tywów malarstwa późnoantyczmego. Jedno-
cześnie elementy rzymskiej tradycji literac-
kiej i intelektualnej wzbogacały zasób myśli
i sformułowań w tekstach autorów karolińskich.
W sposób szczególnie dla historyka sztuki inte-
resujący, bo w powiązaniu z ówczesną ikonogra-
fią, wpływ dziedzictwa antycznego wyraził się
w powstałym w latach 790—793 obszernym trak-
tacie o obrazach, znanym pod tytułem Libri Ca-
rolini 5 * * * * * * *. Ten polemiczny tekst, za którego głów-
nego autora i redaktora uznaje się dzisiaj po-
wszechnie Teodulfa, kanclerza królestwa, później-
1971 (Malarstwo Europejskie w Średniowieczu, 1), s.
13—85 oraz 279 i n. (tu obszerne zestawienie wcześniej-
szej literatury przedmiotu).
3R. Krautheimer, The Carolingian Revival oj
Early Christian Architecture [w:] Modern Perspectiues
in Western Art History. An Anthology oj 20th-century
Writings on the Visual Arts, [oprać.] W. E. Klein-
bauer, New York 1971 (przedr. z: R. Krauthei-
mer, Studies in Early Christian, Medieual and Re-
naissance Art, New York 1969), s. 349—396, tu s. 372.
4 Panofsky, o. c., s. 45; por. także J. B e c k w i t h,
Early Medieual Art — Carolingian, Ottonian, Roma-
nesąue, (wyd. 3), London 1989 (wyd. 1 London 1961), s.
29. Znaczący udział w dziele zachowania antycznej spu-
ścizny literackiej mieli również mnisi iryjscy; por. C. H.
Talbot, The Irish Monks in North Italy, [London
1952], s. 9 i n.; B e c k w i t h, l.c.
5 Libri Carolini sive Caroli Magni Capitulare de
Imaginibus; tekst w: MGH, Legum sectio III, Concilia,
t. 2: Supplementum (wyd.) H. B a s t g e n, Hannover—
Leipzig 1924 [dalej: LC, Bastgen],
5