DOI Artikel:
Szlezynger, Piotr Stanisław: Brama zamku Lubomirskich w Nowym Wiśniczu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0113
17. Nowy Wiśnicz, zamek Lubomirskich. Tablica z inskrypcją w zwieńczeniu bramy, stan z r. 1979 (fot. autor)
wencjonalnością form architektonicznych i progra-
mem treściowym wyrażając fantazję, bujność i im-
pulsywność sarmatyzmu. Zbliżone efekty gry dyna-
micznych form i sił uzyskano w fasadzie fary w Wiś-
niczu — wyolbrzymienie ślimacznic-przypór, ciąże-
nie masy fasady na „pęczniejącym” od nacisku
półwałku kamiennym. Natomiast odmienną typo-
logicznie architekturę reprezentuje fasada kościoła
Karmelitów o surowych, linearnych, ramowo-lize-
nowych podziałach — jest wytworna, w rysunku
płaska i wstrzemięźliwa36. Brama zamkowa i fara to
wyrafinowane dzieła sztuki, przy czytelności funkcji
propagandowych („budowle, które wżdy długo
trwają i pamiątkę niosą”; patrzący na nie „jednym
skinieniem oka więcej ogarnia niźli cały volumen
w sobie zawrzeć może”37); widać jednoczesny za-
mysł dostarczenia przyjemności estetycznej. Lubo-
mirski traktował pracę nadwornych architektów jako
środek do wyrażenia własnej „magnificencji” i am-
bicji politycznych. Brama, ważny akcent oprawy
architektonicznej zamku, siedziby licznego dworu,
ośrodka działalności publicznej, prócz pełnienia
funkcji użytkowych odgrywała rolę instrumentu
propagandy politycznej — „by swoją wielmożność
pokazać, by wzbudzała [...] bojaźri i cześć”38.
Rozwinięciem programu ideowego bramy,
chwały Rzeczypospolitej i fundatora, płynącej ze
zwycięstwa pod Chocimiem, były inskrypcje w ko-
lejno wznoszonych budowlach: w mauzoleum rodu
— kościele Karmelitów (ryc. 18) oraz na zamku
w Łańcucie. Rola Lubomirskiego jako wodza wojsk
Rzeczypospolitej była uwydatniana stopniowo
— inskrypcja na zamku w Wiśniczu nie wymienia
jeszcze Chocimia, natomiast w kościele i na zamku
w Łańcucie przypisano już fundatorowi budowli
chwałę ze zwycięstwa nad sułtanem Osmanem II
i chanem tatarskim Islam Girejem (ryc. 19)39.
Bramy siedemnastowiecznych zamków w Polsce
nie odznaczają się tak wyrafinowaną architekturą jak
w Wiśniczu, o ekspresyjnym i wytwornym detalu
przy jednoczesnym nawiązaniu do znaczenia ideo-
wego łuku triumfalnego. Wyjątkowość bramy pole-
ga też na uwydatnieniu chwały fundatora i konkret-
nego wydarzenia historycznego. Wytworne propor-
cje budowli dały w efekcie indywidualny i wykwint-
ny kształt rustykowanego łuku triumfalnego o prze-
wadze dekoracji plastycznej nad formami wynikają-
cymi z potrzeb obronności. Wieloplanowość,
malarskość, gwałtowne skontrastowanie płaszczyzn
są w pełni barokowe, bogactwo zaś rustyki, przesad-
36 S zł e zy n g er. Kościół karmelitów bosych..., s. 127 — 129.
37 Wjazd spaniały posłów polskich do Paryża, przy tym
opisanie pierwszej audientiej... [Kraków 1645], k. A.
38 S. P e t r y c y, Oekonomiki Arystotelesowej [...] księgi dwoje,
Kraków 1618, k. 130.
39 Inskrypcja w przyczółku portalu kościoła Karmelitów
Bosych: STANISLAUS COMES IN WIŚNICZ LUBO-
109
wencjonalnością form architektonicznych i progra-
mem treściowym wyrażając fantazję, bujność i im-
pulsywność sarmatyzmu. Zbliżone efekty gry dyna-
micznych form i sił uzyskano w fasadzie fary w Wiś-
niczu — wyolbrzymienie ślimacznic-przypór, ciąże-
nie masy fasady na „pęczniejącym” od nacisku
półwałku kamiennym. Natomiast odmienną typo-
logicznie architekturę reprezentuje fasada kościoła
Karmelitów o surowych, linearnych, ramowo-lize-
nowych podziałach — jest wytworna, w rysunku
płaska i wstrzemięźliwa36. Brama zamkowa i fara to
wyrafinowane dzieła sztuki, przy czytelności funkcji
propagandowych („budowle, które wżdy długo
trwają i pamiątkę niosą”; patrzący na nie „jednym
skinieniem oka więcej ogarnia niźli cały volumen
w sobie zawrzeć może”37); widać jednoczesny za-
mysł dostarczenia przyjemności estetycznej. Lubo-
mirski traktował pracę nadwornych architektów jako
środek do wyrażenia własnej „magnificencji” i am-
bicji politycznych. Brama, ważny akcent oprawy
architektonicznej zamku, siedziby licznego dworu,
ośrodka działalności publicznej, prócz pełnienia
funkcji użytkowych odgrywała rolę instrumentu
propagandy politycznej — „by swoją wielmożność
pokazać, by wzbudzała [...] bojaźri i cześć”38.
Rozwinięciem programu ideowego bramy,
chwały Rzeczypospolitej i fundatora, płynącej ze
zwycięstwa pod Chocimiem, były inskrypcje w ko-
lejno wznoszonych budowlach: w mauzoleum rodu
— kościele Karmelitów (ryc. 18) oraz na zamku
w Łańcucie. Rola Lubomirskiego jako wodza wojsk
Rzeczypospolitej była uwydatniana stopniowo
— inskrypcja na zamku w Wiśniczu nie wymienia
jeszcze Chocimia, natomiast w kościele i na zamku
w Łańcucie przypisano już fundatorowi budowli
chwałę ze zwycięstwa nad sułtanem Osmanem II
i chanem tatarskim Islam Girejem (ryc. 19)39.
Bramy siedemnastowiecznych zamków w Polsce
nie odznaczają się tak wyrafinowaną architekturą jak
w Wiśniczu, o ekspresyjnym i wytwornym detalu
przy jednoczesnym nawiązaniu do znaczenia ideo-
wego łuku triumfalnego. Wyjątkowość bramy pole-
ga też na uwydatnieniu chwały fundatora i konkret-
nego wydarzenia historycznego. Wytworne propor-
cje budowli dały w efekcie indywidualny i wykwint-
ny kształt rustykowanego łuku triumfalnego o prze-
wadze dekoracji plastycznej nad formami wynikają-
cymi z potrzeb obronności. Wieloplanowość,
malarskość, gwałtowne skontrastowanie płaszczyzn
są w pełni barokowe, bogactwo zaś rustyki, przesad-
36 S zł e zy n g er. Kościół karmelitów bosych..., s. 127 — 129.
37 Wjazd spaniały posłów polskich do Paryża, przy tym
opisanie pierwszej audientiej... [Kraków 1645], k. A.
38 S. P e t r y c y, Oekonomiki Arystotelesowej [...] księgi dwoje,
Kraków 1618, k. 130.
39 Inskrypcja w przyczółku portalu kościoła Karmelitów
Bosych: STANISLAUS COMES IN WIŚNICZ LUBO-
109