DOI Artikel:
Walczak, Marek: Przyczynek do badań nad wieżą ratuszową w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0036
cześnie Macie] z Arras zaprojektował w obejściu
katedry w Pradze masywne przypory o trójkątnym
przekroju44. Tak więc, nie wiadomo skąd przejął to
rozwiązanie Piotr Parler — wykształcony w strzesze
ojca w szwabskim Gmiind i zatrudniony jako następ-
ca Macieja z Arras w Pradze. Trójkątne w przekroju
filarki zastosował on nie tylko w kruchcie, ale także
w kaplicy Św. Wacława i zakrystii przy katedrze45,
a nieco później na zewnętrznych elewacjach chóru
kościoła Św. Bartłomieja w Kolinie nad Łabą46. W
tym ostatnim przypadku za wzór mogły posłużyć
przypory niektórych kaplic w obejściu chóru pobli-
skiego kościoła cystersów w Sedlcu (ok. r. 1300)47.
Zresztą, w chwili przybycia architekta do Pragi
Spornpfeilern były już dobrze znane w Czechach, o
czym świadczą m. in. cysterskie założenia klasztorne
w Pohled i Nepomuku oraz kościoły benedyktynów
słowiańskich w Sazawie i na Emauzach w Pradze
(przypory krużganków od strony wirydarza)48.
Interesujące nas rozwiązania stosowali często inni
członkowie rodziny Parlerów. W r. 1354 położono
kamień węgielny pod budowę nowego chóru katedry
we Fryburgu w Bryzgowii, a w r. 1359 władze mia-
sta podpisały kontrakt na jego budowę z mistrzem
Janem z Gmiind. Ponieważ wydarzenia te dzieli
pięć łat, automatyczne przypisywanie autorstwa
rozplanowania części wschodniej przybyłemu ze
Szwabii budowniczemu wydaje się problematyczne49.
Thomas Flum podkreślił daleko idące podobieństwa
między nowym chórem a najwyższą, ośmioboczną
44 K. Beneśovska, Gotickd katedrdla [w:} Katedrdla sv.
Vita v Praze (k 650. vyroći zalozeni), red. A. Merhautova, Pra-
ha 1994, s. 30-32, ii. 3.
45 Najlepszy materiał ilustracyjny z rozrysami detali w:
D. Li bal, P. Zahradnlk, Katedrdla svateho Vita na prazskem
Hrade, Praha 1999, il. 24, 25, 31, 73, 118.
46 J. Kuthan, K Perlefovu chóru kostela sv. Bartolomeje v Ko-
line nad Lahem [w:] Pro arte. Sbormk k poetę lvo Hlobila, red.
D. Prix, Praha 2002, s. 130, il. 2, 5; Tenże, Zu Parlers Chor
der St. Bartholomdus in Kolin an der Elbę [w:] Parlerbauten...,
s. 144-145, il. 2.
47 J. Kuthan, Poćdtky a rozmach goticke architektury v Ce-
chach. K problematice cistercidcke stavebni tvorby, Praha 1983,
s. 189, rys. VIII, il. 97; Tenże, Katedralni chór v cistercidcke
architekturę [w:] Tenże, Gloria Sacri Ordinis Cisterciensis,
Praha 2005 (Sbormk Katolicke teologicke fakulty Univerzity
Karlovy, dejiny umem - historie III) , s. 281-283, il. 98-101;
Tenże, K Perlerovu chóru..., s. 130, przyp. 43; por. też: K.
Beneśovska, Zpusob setkam baroka z gotikou (Kldsterni kostel
v Sedlci po roce 1700 a po roce 1300) [w:] 900 let cisterciackeho
radu. Sbormk z konference konane 28.-29. 9. 1998 w Bfevnov-
skem kldstere v Praze, Praha 2000, s. 242.
48 Przykłady zestawia Benesovska, Zpusob setkam..., s.
242, przyp. 39; por. kolejno: Kuthan, Poćdtky a rozmach....
kondygnacją wieży stanowiącej integralną część fasa-
dy zachodniej katedry50. Fryburski oktagon, którego
budowa zakończyła się zapewne niedługo przed r.
1354, stanowi pierwszy znany nam przykład użycia
narożnikowo ustawionych przypór do zaakcento-
wania krawędzi wieży (il. 11). Wysunięte daleko na
zewnątrz bądź też dyskretnie cofnięte, zgodnie z do-
głębnie przemyślaną zasadą alternacji, nadają one
całej budowli ostry i wertykalny charakter. Użyto
ich także, bez wątpienia pod wpływem górnej części
wieży, w elewacjach zewnętrznych kaplicy ŚŚ. Piotra
i Pawła, datowanych na lata około 1330—1340 (nieco
wcześniej niż założenie prezbiterium). Podobne w
przekroju filary, wstawione pomiędzy kaplice, prze-
sądzają o stylowym wyrazie obejścia nowego chóru
oraz elewacji nowej zakrystii. Wielokrotne użycie
tego motywu poświadcza, według Fluma, że stał
się on cechą charakterystyczną rozbudowy frybur-
skiej katedry51. Stosowanie trójkątnych w przekroju
przypór było przy tym charakterystyczne zarówno
dla mistrza oktagonu wieży, jak i dla budowniczego
chóru, jeśli nie była to jedna i ta sama osoba. Z zagad-
nieniem oddziaływania tej niezwykle ważnej budowli
wiąże się kształt kościoła Św. Małgorzaty w Zlatej
Korunie na południu Czech. Świątynia ta wyróżnia
się rozbudowaniem narożników, które w znaczący
sposób wysunięto przed lico murów, rozciągając pro-
stokąt planu wzdłuż jego przekątnych. Brak źródeł
pisanych skłaniał badaczy do ogólnego datowania
na lata ok. 140052, jednak niedawno Jakub Vitov-
s. 177, il. 91; D. LI bal, Architektura [w:] Praha stfedoveka,
red. E. Poche, Praha 1983 (Ćtvero knih o Praze), il. na s. 238;
Tenże, Pohled [w:] Rad cisterciaku v ćeskych zemich ve stredoveku.
Sbormk vydany k 850. yyroći zalozeni klastera v Plasech, Praha
1994, s. 99; Umelecke pamatky Prahy. Nove Mesto, Vysehrad,
Vinohrady (Praha 1), red. R. Bat’kova, Praha 1998, s. 134;
Umelecke pamatky Cech, t. 3, red. E. Poche, Praha 1980, s. 116;
P. Kalina, J. Kotatko, Praha 1310—1419- Kapitoly o yrchol-
ne gotice, Praha 2004, s. 126.
49 T. Flum, Der spatgotische Chor des Freiburger Miinsters.
Baugeschichte und Baugestalt, Berlin 2001 (Neue Forschun-
gen zur deutschen Kunst, red. R. Becksmann), Anhang A;
Tenże, Der Freiburger Miinsterchor und die Parler {w:} Parler-
bauten. .., s. 73—79-
50 Tenże, Zur Baugeschichte des Freiburger Miinsterturms,
Umem, 49: 2001, z. 3-4, s. 259-260.
51 Tamże, s. 260; na ten temat por. też: F. Kobler, Das
Freiburger Munster — der Bau und seine Orginalausstattung-. Die
Baugeschichte [w:] Geschichte der Stadt Freiburg, t. I, red. H.
Haumann, FI. Schadek, Stuttgart 1996, s. 343-359, szczeg.
s. 355.
52 Jeszcze w XV w. kościół ten został zniszczony przez
Husytów i zasklepiony na nowo w r. 1491; Umelecke pamatky
Cech, t. 4, red. E. Poche, Praha 1982, s. 369.
30
katedry w Pradze masywne przypory o trójkątnym
przekroju44. Tak więc, nie wiadomo skąd przejął to
rozwiązanie Piotr Parler — wykształcony w strzesze
ojca w szwabskim Gmiind i zatrudniony jako następ-
ca Macieja z Arras w Pradze. Trójkątne w przekroju
filarki zastosował on nie tylko w kruchcie, ale także
w kaplicy Św. Wacława i zakrystii przy katedrze45,
a nieco później na zewnętrznych elewacjach chóru
kościoła Św. Bartłomieja w Kolinie nad Łabą46. W
tym ostatnim przypadku za wzór mogły posłużyć
przypory niektórych kaplic w obejściu chóru pobli-
skiego kościoła cystersów w Sedlcu (ok. r. 1300)47.
Zresztą, w chwili przybycia architekta do Pragi
Spornpfeilern były już dobrze znane w Czechach, o
czym świadczą m. in. cysterskie założenia klasztorne
w Pohled i Nepomuku oraz kościoły benedyktynów
słowiańskich w Sazawie i na Emauzach w Pradze
(przypory krużganków od strony wirydarza)48.
Interesujące nas rozwiązania stosowali często inni
członkowie rodziny Parlerów. W r. 1354 położono
kamień węgielny pod budowę nowego chóru katedry
we Fryburgu w Bryzgowii, a w r. 1359 władze mia-
sta podpisały kontrakt na jego budowę z mistrzem
Janem z Gmiind. Ponieważ wydarzenia te dzieli
pięć łat, automatyczne przypisywanie autorstwa
rozplanowania części wschodniej przybyłemu ze
Szwabii budowniczemu wydaje się problematyczne49.
Thomas Flum podkreślił daleko idące podobieństwa
między nowym chórem a najwyższą, ośmioboczną
44 K. Beneśovska, Gotickd katedrdla [w:} Katedrdla sv.
Vita v Praze (k 650. vyroći zalozeni), red. A. Merhautova, Pra-
ha 1994, s. 30-32, ii. 3.
45 Najlepszy materiał ilustracyjny z rozrysami detali w:
D. Li bal, P. Zahradnlk, Katedrdla svateho Vita na prazskem
Hrade, Praha 1999, il. 24, 25, 31, 73, 118.
46 J. Kuthan, K Perlefovu chóru kostela sv. Bartolomeje v Ko-
line nad Lahem [w:] Pro arte. Sbormk k poetę lvo Hlobila, red.
D. Prix, Praha 2002, s. 130, il. 2, 5; Tenże, Zu Parlers Chor
der St. Bartholomdus in Kolin an der Elbę [w:] Parlerbauten...,
s. 144-145, il. 2.
47 J. Kuthan, Poćdtky a rozmach goticke architektury v Ce-
chach. K problematice cistercidcke stavebni tvorby, Praha 1983,
s. 189, rys. VIII, il. 97; Tenże, Katedralni chór v cistercidcke
architekturę [w:] Tenże, Gloria Sacri Ordinis Cisterciensis,
Praha 2005 (Sbormk Katolicke teologicke fakulty Univerzity
Karlovy, dejiny umem - historie III) , s. 281-283, il. 98-101;
Tenże, K Perlerovu chóru..., s. 130, przyp. 43; por. też: K.
Beneśovska, Zpusob setkam baroka z gotikou (Kldsterni kostel
v Sedlci po roce 1700 a po roce 1300) [w:] 900 let cisterciackeho
radu. Sbormk z konference konane 28.-29. 9. 1998 w Bfevnov-
skem kldstere v Praze, Praha 2000, s. 242.
48 Przykłady zestawia Benesovska, Zpusob setkam..., s.
242, przyp. 39; por. kolejno: Kuthan, Poćdtky a rozmach....
kondygnacją wieży stanowiącej integralną część fasa-
dy zachodniej katedry50. Fryburski oktagon, którego
budowa zakończyła się zapewne niedługo przed r.
1354, stanowi pierwszy znany nam przykład użycia
narożnikowo ustawionych przypór do zaakcento-
wania krawędzi wieży (il. 11). Wysunięte daleko na
zewnątrz bądź też dyskretnie cofnięte, zgodnie z do-
głębnie przemyślaną zasadą alternacji, nadają one
całej budowli ostry i wertykalny charakter. Użyto
ich także, bez wątpienia pod wpływem górnej części
wieży, w elewacjach zewnętrznych kaplicy ŚŚ. Piotra
i Pawła, datowanych na lata około 1330—1340 (nieco
wcześniej niż założenie prezbiterium). Podobne w
przekroju filary, wstawione pomiędzy kaplice, prze-
sądzają o stylowym wyrazie obejścia nowego chóru
oraz elewacji nowej zakrystii. Wielokrotne użycie
tego motywu poświadcza, według Fluma, że stał
się on cechą charakterystyczną rozbudowy frybur-
skiej katedry51. Stosowanie trójkątnych w przekroju
przypór było przy tym charakterystyczne zarówno
dla mistrza oktagonu wieży, jak i dla budowniczego
chóru, jeśli nie była to jedna i ta sama osoba. Z zagad-
nieniem oddziaływania tej niezwykle ważnej budowli
wiąże się kształt kościoła Św. Małgorzaty w Zlatej
Korunie na południu Czech. Świątynia ta wyróżnia
się rozbudowaniem narożników, które w znaczący
sposób wysunięto przed lico murów, rozciągając pro-
stokąt planu wzdłuż jego przekątnych. Brak źródeł
pisanych skłaniał badaczy do ogólnego datowania
na lata ok. 140052, jednak niedawno Jakub Vitov-
s. 177, il. 91; D. LI bal, Architektura [w:] Praha stfedoveka,
red. E. Poche, Praha 1983 (Ćtvero knih o Praze), il. na s. 238;
Tenże, Pohled [w:] Rad cisterciaku v ćeskych zemich ve stredoveku.
Sbormk vydany k 850. yyroći zalozeni klastera v Plasech, Praha
1994, s. 99; Umelecke pamatky Prahy. Nove Mesto, Vysehrad,
Vinohrady (Praha 1), red. R. Bat’kova, Praha 1998, s. 134;
Umelecke pamatky Cech, t. 3, red. E. Poche, Praha 1980, s. 116;
P. Kalina, J. Kotatko, Praha 1310—1419- Kapitoly o yrchol-
ne gotice, Praha 2004, s. 126.
49 T. Flum, Der spatgotische Chor des Freiburger Miinsters.
Baugeschichte und Baugestalt, Berlin 2001 (Neue Forschun-
gen zur deutschen Kunst, red. R. Becksmann), Anhang A;
Tenże, Der Freiburger Miinsterchor und die Parler {w:} Parler-
bauten. .., s. 73—79-
50 Tenże, Zur Baugeschichte des Freiburger Miinsterturms,
Umem, 49: 2001, z. 3-4, s. 259-260.
51 Tamże, s. 260; na ten temat por. też: F. Kobler, Das
Freiburger Munster — der Bau und seine Orginalausstattung-. Die
Baugeschichte [w:] Geschichte der Stadt Freiburg, t. I, red. H.
Haumann, FI. Schadek, Stuttgart 1996, s. 343-359, szczeg.
s. 355.
52 Jeszcze w XV w. kościół ten został zniszczony przez
Husytów i zasklepiony na nowo w r. 1491; Umelecke pamatky
Cech, t. 4, red. E. Poche, Praha 1982, s. 369.
30