DOI Artikel:
Walczak, Marek: Przyczynek do badań nad wieżą ratuszową w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0041
kamiennego fryzu „wyjęty z zewnątrz” krakowskiej
wieży ratuszowej w r. 1927 i przechowywany w la-
pidarium Muzeum Narodowego (il. 17)78. W swej
przestrzennej, wieloplanowej strukturze znajduje on
dość oczywistą zapowiedź w podziałach ścian kaplicy
Św. Wacława przy katedrze w Pradze (il. 18)79.
Domniemana kaplica rady i jej wystrój
RZEŹBIARSKI
Wieża ratuszowa przez stulecia ulegała dewasta-
cji. Zaskakujące zlasowanie kamienia w pomieszcze-
niu na pierwszej kondygnacji (ściana północna) ma
zapewne swoje źródło w złym stanie murów i dachów
całego budynku, które wielokrotnie wzmiankowano
w źródłach pisanych. W r. 1713 magistrat stwierdził,
że: „wieża ratusza grozi bliską ruiną”. Podejmując
próby ratowania budowli zdecydowano się m.in.
wzmocnić ją poprzez przemurowanie ścian w po-
mieszczeniach, a w latach 1779-1780 usunięto goty-
ckie wykusze80. Ich wygląd znany jest z rysunku z ok.
r. 1680, który w początkach XX w. znajdował się w
Bibliotece Cesarskiej w Petersburgu81, oraz z rysunku
ukazującego procesję w rocznicę kanonizacji św. Jana
Kantego w r. 1775, przechowywanego w parafii św.
Anny w Krakowie82. Słabe podstawy rekonstrukcji
nie pozwalają na analizę tej części budowli, trzeba
jednak stwierdzić, że zaproponowana przez Zina i
Grabskiego wizja (pomimo oczywistych wątpliwo-
ści natury etycznej) jest przekonująca. Prostokątne
wykusze akcentowały znaczenie pomieszczenia na
pierwszym piętrze wieży (niestety, nie wiemy czy
wykusz zachodni kiedykolwiek istniał)83, a do-
mniemany prostokątny kształt okien kontrastował
wyraźnie z pozostałymi otworami, które zamknięto
lukami ostrymi.
Wśród pomieszczeń w wieży tylko dwa, na pierw-
szej i drugiej kondygnacji, były nakryte sklepienia-
19. Kraków, wieża ratuszowa, zwornik sklepienia sali
na parterze (fot. S. Michta)
mi. Sklepienie krzyżowo-żebrowe, zachowane na
parterze, jest zaopatrzone w duży okrągły zwornik z
plastyczną, pofałdowaną dekoracją liściastą (il. 19).
Pomieszczenie na drugiej kondygnacji, zawalone w
czasie pożaru w r. 1680, zostało zrekonstruowane
przez Zina i Grabskiego, bowiem w późniejszych
przemurowaniach zachowała się duża część pier-
wotnych podziałów i dekoracji rzeźbiarskiej84. Stan
pomieszczenia przed r. 1906 dokumentują fotografie
Antoniego Pawlikowskiego (il. 20—22), znamy też
charakter aranżacji muzealnej, którą wprowadzono
w okresie międzywojennym85. Sala na planie zbliżo-
nym do krzyża greckiego ma w dolnej części ławę
biegnącą wzdłuż wszystkich ścian, której oryginalne
fragmenty zostały uzupełnione w trakcie kolejnych
restauracji (il. 23)86. Bardzo bogata dekoracja jest
rozmieszczona w narożnikach środkowej części oraz
na kapitelach nadwieszonych na ścianach prosto-
kątnych „aneksów” (il. 24). W narożnikach po-
mieszczenia znajdują się cztery kamienne filary, na
78 S. Tomkowicz, Wieża dawnego ratusza na rynku kra-
kowskim, Rocznik Krakowski, 24: 1932, s. 7, il. 8.
79 Libal, Zahradnfk, op.cit., s. 112-119, il- 77, 78 Ka-
lina, Kotatko, op.cit., s. 179—182.
80 Stan budowli opisał szczegółowo Komorowski, Ra-
tusze krakowskie..., s. 45—47.
81 J. Banach, Ikonografia Rynku Głównego w Krakowie,
Kraków 1998 (.Katalog widoków Krakowa, red. J. Banach, t. 1),
s. 295, nr 179; Komorowski, Krakowski ratusz w średniowie-
czu. .., s. 28, il. 3.
82 Kraków europejskie miasto prawa magdeburskiego. Katalog
wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, red. G.
Lichończak-Nurek, Kraków 2007, s. 594—595, nr kat. X.86
(oprać. M. Walczak); jego rolęźródłową podniósł jako pierw-
szy Komorowski, Krakowski ratusz w średniowieczu..., s. 13,
przyp. 25.
83 W. Komorowski, A. Sudacka, Wieża ratuszowa
w wiekach XIX i XX {w:} Siedziby władz miejskich..., s. 94,
przyp. 64.
84 Tamże, s. 93, przyp. 62.
85 B anach, op.cit., s. 337-339
86 Rysunki zreprodukowane na il. 23, 24 i 48 wykonał
Ryszard Poniedziałek, a przy pomiarach pomagał mgr Michał
Kurzej. W tym miejscu składam im gorące podziękowania za
profesjonalizm i zaangażowanie.
35
wieży ratuszowej w r. 1927 i przechowywany w la-
pidarium Muzeum Narodowego (il. 17)78. W swej
przestrzennej, wieloplanowej strukturze znajduje on
dość oczywistą zapowiedź w podziałach ścian kaplicy
Św. Wacława przy katedrze w Pradze (il. 18)79.
Domniemana kaplica rady i jej wystrój
RZEŹBIARSKI
Wieża ratuszowa przez stulecia ulegała dewasta-
cji. Zaskakujące zlasowanie kamienia w pomieszcze-
niu na pierwszej kondygnacji (ściana północna) ma
zapewne swoje źródło w złym stanie murów i dachów
całego budynku, które wielokrotnie wzmiankowano
w źródłach pisanych. W r. 1713 magistrat stwierdził,
że: „wieża ratusza grozi bliską ruiną”. Podejmując
próby ratowania budowli zdecydowano się m.in.
wzmocnić ją poprzez przemurowanie ścian w po-
mieszczeniach, a w latach 1779-1780 usunięto goty-
ckie wykusze80. Ich wygląd znany jest z rysunku z ok.
r. 1680, który w początkach XX w. znajdował się w
Bibliotece Cesarskiej w Petersburgu81, oraz z rysunku
ukazującego procesję w rocznicę kanonizacji św. Jana
Kantego w r. 1775, przechowywanego w parafii św.
Anny w Krakowie82. Słabe podstawy rekonstrukcji
nie pozwalają na analizę tej części budowli, trzeba
jednak stwierdzić, że zaproponowana przez Zina i
Grabskiego wizja (pomimo oczywistych wątpliwo-
ści natury etycznej) jest przekonująca. Prostokątne
wykusze akcentowały znaczenie pomieszczenia na
pierwszym piętrze wieży (niestety, nie wiemy czy
wykusz zachodni kiedykolwiek istniał)83, a do-
mniemany prostokątny kształt okien kontrastował
wyraźnie z pozostałymi otworami, które zamknięto
lukami ostrymi.
Wśród pomieszczeń w wieży tylko dwa, na pierw-
szej i drugiej kondygnacji, były nakryte sklepienia-
19. Kraków, wieża ratuszowa, zwornik sklepienia sali
na parterze (fot. S. Michta)
mi. Sklepienie krzyżowo-żebrowe, zachowane na
parterze, jest zaopatrzone w duży okrągły zwornik z
plastyczną, pofałdowaną dekoracją liściastą (il. 19).
Pomieszczenie na drugiej kondygnacji, zawalone w
czasie pożaru w r. 1680, zostało zrekonstruowane
przez Zina i Grabskiego, bowiem w późniejszych
przemurowaniach zachowała się duża część pier-
wotnych podziałów i dekoracji rzeźbiarskiej84. Stan
pomieszczenia przed r. 1906 dokumentują fotografie
Antoniego Pawlikowskiego (il. 20—22), znamy też
charakter aranżacji muzealnej, którą wprowadzono
w okresie międzywojennym85. Sala na planie zbliżo-
nym do krzyża greckiego ma w dolnej części ławę
biegnącą wzdłuż wszystkich ścian, której oryginalne
fragmenty zostały uzupełnione w trakcie kolejnych
restauracji (il. 23)86. Bardzo bogata dekoracja jest
rozmieszczona w narożnikach środkowej części oraz
na kapitelach nadwieszonych na ścianach prosto-
kątnych „aneksów” (il. 24). W narożnikach po-
mieszczenia znajdują się cztery kamienne filary, na
78 S. Tomkowicz, Wieża dawnego ratusza na rynku kra-
kowskim, Rocznik Krakowski, 24: 1932, s. 7, il. 8.
79 Libal, Zahradnfk, op.cit., s. 112-119, il- 77, 78 Ka-
lina, Kotatko, op.cit., s. 179—182.
80 Stan budowli opisał szczegółowo Komorowski, Ra-
tusze krakowskie..., s. 45—47.
81 J. Banach, Ikonografia Rynku Głównego w Krakowie,
Kraków 1998 (.Katalog widoków Krakowa, red. J. Banach, t. 1),
s. 295, nr 179; Komorowski, Krakowski ratusz w średniowie-
czu. .., s. 28, il. 3.
82 Kraków europejskie miasto prawa magdeburskiego. Katalog
wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, red. G.
Lichończak-Nurek, Kraków 2007, s. 594—595, nr kat. X.86
(oprać. M. Walczak); jego rolęźródłową podniósł jako pierw-
szy Komorowski, Krakowski ratusz w średniowieczu..., s. 13,
przyp. 25.
83 W. Komorowski, A. Sudacka, Wieża ratuszowa
w wiekach XIX i XX {w:} Siedziby władz miejskich..., s. 94,
przyp. 64.
84 Tamże, s. 93, przyp. 62.
85 B anach, op.cit., s. 337-339
86 Rysunki zreprodukowane na il. 23, 24 i 48 wykonał
Ryszard Poniedziałek, a przy pomiarach pomagał mgr Michał
Kurzej. W tym miejscu składam im gorące podziękowania za
profesjonalizm i zaangażowanie.
35