DOI Artikel:
Walczak, Marek: Przyczynek do badań nad wieżą ratuszową w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0046
lecz podkreślały skomplikowany plan pomieszcze-
nia88.
Jedną z bardzo charakterystycznych cech ar-
chitektury późnogotyckiej było kształtowanie w
przestrzeniach wież różnorodnych układów wnętrz
„rozrzeźbiających” grube masy murów. Doskonałym
przykładem tego zjawiska jest katedra wiedeńska.
Kwadratowe pomieszczenia w dolnych kondygna-
cjach jej dwóch wielkich wież od strony południowej
i północnej (początek prac w r. 1359) połączone są
z arkadowymi kruchtami, a z drugiej strony łączą
się z przestrzeniami korpusu za pomocą przewężo-
nych arkad. Od wschodu łączą się one, poprzez nie-
wielkie „korytarzyki”, z ośmiobocznymi kaplicami
wydrążonymi w grubości murów i zamkniętymi
wielobocznymi apsydami, wybiegającymi poza lico
ścian89. Jednak dla sztuki Krakowa ważna jest przede
wszystkim wieża północna kościoła Św. Maurycego
w Ołomuńcu90. Około r. 1412 w jej dolnej kondyg-
nacji pomieszczona została niewielka kaplica Trójcy
Świętej na planie krzyża greckiego91. Narożniki jej
środkowej części zostały ujęte w kamienne lizeny,
których krawędzie wystają nieco przed lico ścian (ił.
33). Lizeny te zwieńczone są szerokimi liściastymi
kapitelami (ił. 34), z których wyrastają żebra two-
88 Do przyjęcia tezy o przesklepieniu ramion krzyża skła-
nia ich głębokość oraz obecność lizen, na których wspierają się
gurty, a pierwotnie służących też do oparcia żeber.
89 R. Feuchtmiiller, Der Wiener Stephansdom, Wien
1978, s. 144—152; J. J. Bóker, Der Wiener Stephansdom. Archi-
tektur ais Sinnhildfiir das Haus Ósterreich, Wien 2007, szczeg. s.
102—105; B ork, GreatSpires..., s. 184—218; Tenże, Gotische...,
s. 118-131.
90 H. My s 1 ivecko va, Pozdne goticke a renesanćm veze
olomouckeho okresu (1400—1620), Olomouc 1979 (maszynopis
rozprawy doktorskiej przygotowanej w Katedrze Teorii Sztuki
i Wychowania Artystycznego w Uniwersytecie w Ołomuńcu,
s. 95—132); Taż, Poznamky k problematyce pozdne gotickych a
renesanćmch vezi olomouckeho okresu, Sbornik Prąci Pedagogicke
Fakulty Univerzity Palackeho v Olomouci, 1980, Vytvarna
Vychova, 3, s.167, ił. 3, 4; Taż, Kamenicke znacky na kostele
sv. Mofice v Olomouci, Roćenka Statniho Okresniho Archivu
v Olomouci, 21: 1993, z. 2, s. 143—148; Taż, Pracovala hut
Benedikta Pieda v Olomouci?, Historicka Olomouc, 9: 1992, s.
115—121. Pani doc. dr hab. Hanie Myslivećkovej składam po-
dziękowanie za przesłanie nadbitek artykułów i fotografii.
91 Na wysokości pierwszej kondygnacji wieży znajduje się
inskrypcja: ANNO D. MCCCC/XII INCHOATUM / EST
HOC OPUS; por. B. Złamał, Dejiny kostela svateho Morice v
Olomouci, Olomouc 1939, s. 8, 9, 24; J. Sedlak, Die Architek-
tur in Mahren in der Zeit der Luxemburger {w:} Die Parler und der
Schone Stil 1350—1400. Europdische Kunst unter den Luxembur-
gern. Resultatband zur Austellung des Schniitgen-Museums in der
Kunsthalle Koln, red. A. Legner, Koln 1980, s. 133; I. Hlobił,
M. Tog ner, V. Hyhlik, Probostsky farm kostel sv. Morice, Ve-
rzące w środkowej części gwiazdę, a w ramionach
krzyża krótkie odcinki sieci (budowniczy miejski
Jakob Kettenreiter)92.
Akcentowanie masy muru i inercji ścian, wpro-
wadzenie lizen oraz masywnych półkolistych gurtów,
a także zastosowanie potężnych ciosów w funkcji
kapiteli nadaje pomieszczeniu w wieży ratuszowej
archaiczny, niemal wczesnogotycki charakter. Każe
to zwrócić uwagę na zagadnienie tendencji retro-
spektywnych w historii architektury gotyckiej w
Małopolsce. Badania nad nurtem historyzującym
w architekturze średniowiecznej, zapoczątkowane
przez sławną rozprawę Vojtecha Birnbauma z r.
192493, zostały ostatnio podsumowane przez Micha-
ela Schmidta94. Zjawisko świadomej archaizacji w
sztuce krajów Rzeszy miało charakter ponadczasowy,
0 czym dobitnie świadczy programowe sięganie do
wzorów sztuki ottońskiej. Przejawy naśladowania
dostrzega się tak w fundacjach cesarskich (np. Ka-
rol IV jako „drugi Fryderyk II Hohenstauf”), jak
1 w działaniach rycerstwa („historyzm” jako utopia
przeszłości) oraz mieszczaństwa95. Zjawisko to obej-
muje akty bardzo świadome, takie jak studiowanie
i kopiowanie dawnych dzieł sztuki czy archaizację
pisma, najczęściej w celu osiągnięcia konkretnych
lehrad 1992, s. 7—8; Od Gotiky k Renesanci. Vytvarnd kultura
Moravy a Slezska 1400-1550, t. III: Olomoucko, red. I. Hlobił,
M. Pepitka, Olomouc 1999, s. 206, kat. 119 (oprać. Z. Bla-
hova); J. Sedlak, Architektura na Morave a ve Slezsku za vlady
lucemburskych markrabat {w:} Morausti Lucemburkove 1350—
1411, Brno 2000, s. 182; K. Beneśovska, P. Chotebor,
T. Durdik, M. Placek, D. Prix, V. Raz im, Architektura
goticka, Praha 2001 (Deset stoleti architektury, t. 2), s. 252.
92 I. Hlobił, K poćatkum pozdne goticke architektury v Olo-
mouci, Vlastivedny vestnik moravsky, 32: 1981, s. 77. Panu
prof. dr. hab. Ivo Hlobilowi dziękuję za przesłanie nadbitki
artykułu, a także za pomoc w dotarciu do dokumentacji foto-
graficznej kaplicy Sw. Trójcy.
93 V. Birnbaum, Romańska renesance koncern tredoueku,
Praha 1924, passim', przedruk w: Tenże, Listy z dejin umem,
Praha 1947, s. 191-208.
94 M. Schmidt, Reverentia und Magnificentia. Historizitat
in der Architektur Suddeutschlands, Ósterreichs und Bóhmens vom
14- bis 17. Jahrhundert, Regensburg 1999; por. też kluczową
polemikę z tą publikacją: K. Graf, Stil ais Erinnerung. Retro-
spektive Tendenzen in der deutschen Kunst um 1500 [w:] Wege zur
Renaissance, red. N. NuBbaum, C. Euskirchen, S. Hoppe, Koln
2003, s. 19—29- W literaturze polskiej zagadnieniem tym zaj-
mował się Z. Swiechowski, Zagadnienie odrodzenia romani-
zmu w Polsce, Biuletyn Historii Sztuki, 22: 1960, s. 339—350.
95 K. Graf, Retrospektive Tendenzen in der bildenden Kunst
vom 14. bis zum 16. Jahrhundert. Kritische Uberlegungen aus der
Perspektive des Historikers [w:] Mundus in imagine. Eestgabe fiir
Klaus Schreiner, Miinchen 1996, szczeg. s. 397.
40
nia88.
Jedną z bardzo charakterystycznych cech ar-
chitektury późnogotyckiej było kształtowanie w
przestrzeniach wież różnorodnych układów wnętrz
„rozrzeźbiających” grube masy murów. Doskonałym
przykładem tego zjawiska jest katedra wiedeńska.
Kwadratowe pomieszczenia w dolnych kondygna-
cjach jej dwóch wielkich wież od strony południowej
i północnej (początek prac w r. 1359) połączone są
z arkadowymi kruchtami, a z drugiej strony łączą
się z przestrzeniami korpusu za pomocą przewężo-
nych arkad. Od wschodu łączą się one, poprzez nie-
wielkie „korytarzyki”, z ośmiobocznymi kaplicami
wydrążonymi w grubości murów i zamkniętymi
wielobocznymi apsydami, wybiegającymi poza lico
ścian89. Jednak dla sztuki Krakowa ważna jest przede
wszystkim wieża północna kościoła Św. Maurycego
w Ołomuńcu90. Około r. 1412 w jej dolnej kondyg-
nacji pomieszczona została niewielka kaplica Trójcy
Świętej na planie krzyża greckiego91. Narożniki jej
środkowej części zostały ujęte w kamienne lizeny,
których krawędzie wystają nieco przed lico ścian (ił.
33). Lizeny te zwieńczone są szerokimi liściastymi
kapitelami (ił. 34), z których wyrastają żebra two-
88 Do przyjęcia tezy o przesklepieniu ramion krzyża skła-
nia ich głębokość oraz obecność lizen, na których wspierają się
gurty, a pierwotnie służących też do oparcia żeber.
89 R. Feuchtmiiller, Der Wiener Stephansdom, Wien
1978, s. 144—152; J. J. Bóker, Der Wiener Stephansdom. Archi-
tektur ais Sinnhildfiir das Haus Ósterreich, Wien 2007, szczeg. s.
102—105; B ork, GreatSpires..., s. 184—218; Tenże, Gotische...,
s. 118-131.
90 H. My s 1 ivecko va, Pozdne goticke a renesanćm veze
olomouckeho okresu (1400—1620), Olomouc 1979 (maszynopis
rozprawy doktorskiej przygotowanej w Katedrze Teorii Sztuki
i Wychowania Artystycznego w Uniwersytecie w Ołomuńcu,
s. 95—132); Taż, Poznamky k problematyce pozdne gotickych a
renesanćmch vezi olomouckeho okresu, Sbornik Prąci Pedagogicke
Fakulty Univerzity Palackeho v Olomouci, 1980, Vytvarna
Vychova, 3, s.167, ił. 3, 4; Taż, Kamenicke znacky na kostele
sv. Mofice v Olomouci, Roćenka Statniho Okresniho Archivu
v Olomouci, 21: 1993, z. 2, s. 143—148; Taż, Pracovala hut
Benedikta Pieda v Olomouci?, Historicka Olomouc, 9: 1992, s.
115—121. Pani doc. dr hab. Hanie Myslivećkovej składam po-
dziękowanie za przesłanie nadbitek artykułów i fotografii.
91 Na wysokości pierwszej kondygnacji wieży znajduje się
inskrypcja: ANNO D. MCCCC/XII INCHOATUM / EST
HOC OPUS; por. B. Złamał, Dejiny kostela svateho Morice v
Olomouci, Olomouc 1939, s. 8, 9, 24; J. Sedlak, Die Architek-
tur in Mahren in der Zeit der Luxemburger {w:} Die Parler und der
Schone Stil 1350—1400. Europdische Kunst unter den Luxembur-
gern. Resultatband zur Austellung des Schniitgen-Museums in der
Kunsthalle Koln, red. A. Legner, Koln 1980, s. 133; I. Hlobił,
M. Tog ner, V. Hyhlik, Probostsky farm kostel sv. Morice, Ve-
rzące w środkowej części gwiazdę, a w ramionach
krzyża krótkie odcinki sieci (budowniczy miejski
Jakob Kettenreiter)92.
Akcentowanie masy muru i inercji ścian, wpro-
wadzenie lizen oraz masywnych półkolistych gurtów,
a także zastosowanie potężnych ciosów w funkcji
kapiteli nadaje pomieszczeniu w wieży ratuszowej
archaiczny, niemal wczesnogotycki charakter. Każe
to zwrócić uwagę na zagadnienie tendencji retro-
spektywnych w historii architektury gotyckiej w
Małopolsce. Badania nad nurtem historyzującym
w architekturze średniowiecznej, zapoczątkowane
przez sławną rozprawę Vojtecha Birnbauma z r.
192493, zostały ostatnio podsumowane przez Micha-
ela Schmidta94. Zjawisko świadomej archaizacji w
sztuce krajów Rzeszy miało charakter ponadczasowy,
0 czym dobitnie świadczy programowe sięganie do
wzorów sztuki ottońskiej. Przejawy naśladowania
dostrzega się tak w fundacjach cesarskich (np. Ka-
rol IV jako „drugi Fryderyk II Hohenstauf”), jak
1 w działaniach rycerstwa („historyzm” jako utopia
przeszłości) oraz mieszczaństwa95. Zjawisko to obej-
muje akty bardzo świadome, takie jak studiowanie
i kopiowanie dawnych dzieł sztuki czy archaizację
pisma, najczęściej w celu osiągnięcia konkretnych
lehrad 1992, s. 7—8; Od Gotiky k Renesanci. Vytvarnd kultura
Moravy a Slezska 1400-1550, t. III: Olomoucko, red. I. Hlobił,
M. Pepitka, Olomouc 1999, s. 206, kat. 119 (oprać. Z. Bla-
hova); J. Sedlak, Architektura na Morave a ve Slezsku za vlady
lucemburskych markrabat {w:} Morausti Lucemburkove 1350—
1411, Brno 2000, s. 182; K. Beneśovska, P. Chotebor,
T. Durdik, M. Placek, D. Prix, V. Raz im, Architektura
goticka, Praha 2001 (Deset stoleti architektury, t. 2), s. 252.
92 I. Hlobił, K poćatkum pozdne goticke architektury v Olo-
mouci, Vlastivedny vestnik moravsky, 32: 1981, s. 77. Panu
prof. dr. hab. Ivo Hlobilowi dziękuję za przesłanie nadbitki
artykułu, a także za pomoc w dotarciu do dokumentacji foto-
graficznej kaplicy Sw. Trójcy.
93 V. Birnbaum, Romańska renesance koncern tredoueku,
Praha 1924, passim', przedruk w: Tenże, Listy z dejin umem,
Praha 1947, s. 191-208.
94 M. Schmidt, Reverentia und Magnificentia. Historizitat
in der Architektur Suddeutschlands, Ósterreichs und Bóhmens vom
14- bis 17. Jahrhundert, Regensburg 1999; por. też kluczową
polemikę z tą publikacją: K. Graf, Stil ais Erinnerung. Retro-
spektive Tendenzen in der deutschen Kunst um 1500 [w:] Wege zur
Renaissance, red. N. NuBbaum, C. Euskirchen, S. Hoppe, Koln
2003, s. 19—29- W literaturze polskiej zagadnieniem tym zaj-
mował się Z. Swiechowski, Zagadnienie odrodzenia romani-
zmu w Polsce, Biuletyn Historii Sztuki, 22: 1960, s. 339—350.
95 K. Graf, Retrospektive Tendenzen in der bildenden Kunst
vom 14. bis zum 16. Jahrhundert. Kritische Uberlegungen aus der
Perspektive des Historikers [w:] Mundus in imagine. Eestgabe fiir
Klaus Schreiner, Miinchen 1996, szczeg. s. 397.
40