DOI Artikel:
Walczak, Marek: Przyczynek do badań nad wieżą ratuszową w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0048
35. Kromieryż, kościół Św. Maurycego,
sklepienia prezbiterium (fot. M. Walczak)
w. XIV) żebra sklepienia spływają na krótkie i cy-
lindryczne służki o wczesnogotyckim charakterze109.
Podobne rozwiązanie pojawiło się w kościele Św. Jana
w Velkej Biteśy (budowany od lat trzydziestych w.
XV), gdzie dodatkowo sklepienie prezbiterium ma
formę wielopolową110. Trzeba też zauważyć, że w
cytowanej powyżej kaplicy Świętej Trójcy w farze św.
Maurycego w Ołomuńcu, pomimo skomplikowane-
go rysunku sklepień żebra są masywne i mają profil
gruszkowy z głęboką, mocno cieniującą wklęską, co
nadaje całemu wnętrzu ciężki, „archaiczny” charak-
ter111. Wśród wymienionych dzieł z pewnością nie ma
bezpośrednich wzorów dla rozwiązań zastosowanych
w Krakowie, jednak samo ich istnienie czyni praw-
dopodobną hipotezę o retrospektywnym charakterze
architektury sali krakowskiego ratusza.
Rzeźbione dekoracje roślinne poddają się bada-
niom z wielkim oporem, a bardzo długie trwanie
form sprawia, ze rozważania genetyczno-formalne
są mało użyteczne. Można jednak powiedzieć, że
dostrzegane przez wielu badaczy związki dekoracji
rzeźbiarskiej ratusza z wystrojem kościoła Mariackie-
go i katedry na Wawelu są chybione. Jej porówny-
wanie z katedrą w ogóle nie ma sensu, bo dekoracja
okna w wawelskiej fasadzie została przekuta w latach
1842—1858112. W wieży ratuszowej nie ma typowej
dla dekoracji mariackich rytmizacji i symetrii, a także
ornamentalnego traktowania liści oraz układania ich
w równych odstępach. Częste w kościele Mariackim
spiralne zawinięcia blaszek z dwóch stron ogonka,
w ratuszu pojawiły się tylko raz, jednak rozwiązanie
takie jest spotykane powszechnie od lat trzydziestych
w. XIV, aż po połowę następnego stulecia113. Z kolei
w dekoracjach mariackich próżno by szukać, typowe-
go dla fryzów w wieży, ekspresyjnego odwijania liści
na zewnątrz. Na koniec, nieliczne maski i wizerunki
zwierząt w ratuszu mają się nijak do przebogatego
programu figuralnego prezbiterium kościoła para-
fialnego. Maski pod wspornikami kroksztynów na
zewnątrz, jeśli uwzględnić stopień zniszczenia i kolej-
ne interwencje konserwatorskie (il. 36—39), epatują
widza wysoko sklepionymi czołami, wysuniętymi
lukami brwiowymi i — przede wszystkim — ekspre-
syjnie ukształtowanymi wargami. Cechy te są typo-
we dla rzeźby architektonicznej przełomu w. XIV
i XV, a pierwowzory znajdują w dekoracji dolnego
triforium wewnątrz prezbiterium katedry w Pradze,
ukończonej ok. 1389—1392 (il. 40)114. Wizerunki
walczących zwierząt wewnątrz wieży ratuszowej
przypominają rozliczne stwory umieszczone między
109 J. S ed 1 ak, Einige Beispiele des „fruhgotischen” Historismus
in der mdhrischen Architektur des 15. Jahrhunderts, Sbormk Prac!
Filosoficke Fakulty Brnenske Univeristy, 21: 1972, s. 27, il.
4, 5.
110 Tamże, s. 28, il. 6, 7.
111 H lo b il, Kpoćatkum..., s. 78.
112 M. Walczak, Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za
czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 2006 (Ars vetus et nova,
t. XX, red. W Bałus), s. 125—126.
11" T. Jurkowlaniec, Wystrój rzeźbiarski prezbiterium
kościoła św. Marcina tu Jaworze i dzieła pokrewne na Śląsku, Iko-
notheka, 6: 1993, s. 162; por. też R. Kaczmarek, Rzeźba
architektoniczna XIV wieku ive Wrocławiu, Wrocław 1999 (Acta
Universitatis Vratislaviensis, no 2015, Flistoria Sztuki, 12), s.
22; Walczak, op.cit., s. 234—235.
114 J. FI o m o 1 k a, Peter Parler, der Bildhauer {w:} Die Parler
und der Schóne Stil 1350—1400. Europdische Kunst unter den Lu-
xemburgern. Ein Handbuch zur Austellung des Schniitgen-Museums
in der Kunsthałle Koln, red. A. Legner, t. 3, Koln 1978, s.
27—34; Umelecke pamdtky Prahy. Praźsky Hrad a Hradćany,
red. P. Vlćek, Praha 2000, s. 87; 1. Hlobii, Vnitrm triforium
[w:] K. Beneśovska, 1. Filobil, M. B ravermanova, P.
Chotebor, M. Kostlfkova, Petr Parler. Svatovitskd kate-
drdla 1356-1399, Praha 1999, s. 94-101, il. 24-26.
42
sklepienia prezbiterium (fot. M. Walczak)
w. XIV) żebra sklepienia spływają na krótkie i cy-
lindryczne służki o wczesnogotyckim charakterze109.
Podobne rozwiązanie pojawiło się w kościele Św. Jana
w Velkej Biteśy (budowany od lat trzydziestych w.
XV), gdzie dodatkowo sklepienie prezbiterium ma
formę wielopolową110. Trzeba też zauważyć, że w
cytowanej powyżej kaplicy Świętej Trójcy w farze św.
Maurycego w Ołomuńcu, pomimo skomplikowane-
go rysunku sklepień żebra są masywne i mają profil
gruszkowy z głęboką, mocno cieniującą wklęską, co
nadaje całemu wnętrzu ciężki, „archaiczny” charak-
ter111. Wśród wymienionych dzieł z pewnością nie ma
bezpośrednich wzorów dla rozwiązań zastosowanych
w Krakowie, jednak samo ich istnienie czyni praw-
dopodobną hipotezę o retrospektywnym charakterze
architektury sali krakowskiego ratusza.
Rzeźbione dekoracje roślinne poddają się bada-
niom z wielkim oporem, a bardzo długie trwanie
form sprawia, ze rozważania genetyczno-formalne
są mało użyteczne. Można jednak powiedzieć, że
dostrzegane przez wielu badaczy związki dekoracji
rzeźbiarskiej ratusza z wystrojem kościoła Mariackie-
go i katedry na Wawelu są chybione. Jej porówny-
wanie z katedrą w ogóle nie ma sensu, bo dekoracja
okna w wawelskiej fasadzie została przekuta w latach
1842—1858112. W wieży ratuszowej nie ma typowej
dla dekoracji mariackich rytmizacji i symetrii, a także
ornamentalnego traktowania liści oraz układania ich
w równych odstępach. Częste w kościele Mariackim
spiralne zawinięcia blaszek z dwóch stron ogonka,
w ratuszu pojawiły się tylko raz, jednak rozwiązanie
takie jest spotykane powszechnie od lat trzydziestych
w. XIV, aż po połowę następnego stulecia113. Z kolei
w dekoracjach mariackich próżno by szukać, typowe-
go dla fryzów w wieży, ekspresyjnego odwijania liści
na zewnątrz. Na koniec, nieliczne maski i wizerunki
zwierząt w ratuszu mają się nijak do przebogatego
programu figuralnego prezbiterium kościoła para-
fialnego. Maski pod wspornikami kroksztynów na
zewnątrz, jeśli uwzględnić stopień zniszczenia i kolej-
ne interwencje konserwatorskie (il. 36—39), epatują
widza wysoko sklepionymi czołami, wysuniętymi
lukami brwiowymi i — przede wszystkim — ekspre-
syjnie ukształtowanymi wargami. Cechy te są typo-
we dla rzeźby architektonicznej przełomu w. XIV
i XV, a pierwowzory znajdują w dekoracji dolnego
triforium wewnątrz prezbiterium katedry w Pradze,
ukończonej ok. 1389—1392 (il. 40)114. Wizerunki
walczących zwierząt wewnątrz wieży ratuszowej
przypominają rozliczne stwory umieszczone między
109 J. S ed 1 ak, Einige Beispiele des „fruhgotischen” Historismus
in der mdhrischen Architektur des 15. Jahrhunderts, Sbormk Prac!
Filosoficke Fakulty Brnenske Univeristy, 21: 1972, s. 27, il.
4, 5.
110 Tamże, s. 28, il. 6, 7.
111 H lo b il, Kpoćatkum..., s. 78.
112 M. Walczak, Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za
czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 2006 (Ars vetus et nova,
t. XX, red. W Bałus), s. 125—126.
11" T. Jurkowlaniec, Wystrój rzeźbiarski prezbiterium
kościoła św. Marcina tu Jaworze i dzieła pokrewne na Śląsku, Iko-
notheka, 6: 1993, s. 162; por. też R. Kaczmarek, Rzeźba
architektoniczna XIV wieku ive Wrocławiu, Wrocław 1999 (Acta
Universitatis Vratislaviensis, no 2015, Flistoria Sztuki, 12), s.
22; Walczak, op.cit., s. 234—235.
114 J. FI o m o 1 k a, Peter Parler, der Bildhauer {w:} Die Parler
und der Schóne Stil 1350—1400. Europdische Kunst unter den Lu-
xemburgern. Ein Handbuch zur Austellung des Schniitgen-Museums
in der Kunsthałle Koln, red. A. Legner, t. 3, Koln 1978, s.
27—34; Umelecke pamdtky Prahy. Praźsky Hrad a Hradćany,
red. P. Vlćek, Praha 2000, s. 87; 1. Hlobii, Vnitrm triforium
[w:] K. Beneśovska, 1. Filobil, M. B ravermanova, P.
Chotebor, M. Kostlfkova, Petr Parler. Svatovitskd kate-
drdla 1356-1399, Praha 1999, s. 94-101, il. 24-26.
42