DOI Artikel:
Walczak, Marek: Przyczynek do badań nad wieżą ratuszową w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0052
46. Praga, katedra Św. Wita, walka psa z kotem wyrzeźbiona
w dolnym triforium prezbiterium (fot. M. Walczak)
się do przygotowania nastawy do nowej kaplicy w
ratuszu124. W najstarszych zachowanych opisach
ratusza pomieszczenie w wieży określane jest jako
„gmach dla pospólstwa”125 W opisie nieruchomości
miasta Krakowa w okresie Sejmu Czteroletniego z
r. 1792 kaplica jest wzmiankowana w innej części
budynku, a w niej „ołtarz drewniany, robotą snycer-
ską wyrabiany, malowany i wyzłacany, w nim obraz
malowany Najświętszej Panny Częstochowskiej.
Stół ołtarzowy z deseczek robiony, antepedium
sukienne czerwone, wyszywane, stare. Po bokach
tego ołtarza dwie szafki na schowanie aparatów”.
Przed ołtarzem znajdowała się „przegródka stara
stolarską i snycerską robotą robiona”. Wyposażenie
było bardzo skromne126. Do stałej służby ratusznej
należał dzwonnik (ikomparator praetorii), który miał
124 Tamże.
122 Komorowski, Krakowski ratusz w średniowieczu..., s.
8, przyp. 8.
126 Składały się na nie: trzy alby, dwa ornaty (biały i fio-
letowy), mszał, tacka mosiężna pod ampułki, para ampułek
blaszanych, wisząca lampa z mosiądzu, cztery lichtarze, w tym
dwa cynowe, i drewniany krzyż z mosiężnym Chrystusem.
W kaplicy były też cztery obrazy: św. Jana Chrzciciela, „herb
kupiecki”, herb miasta Krakowa i „portret Najjaśniejszego
Pana”; Nieruchomości miasta Krakowa w czasach Sejmu Czterolet-
niego. Opis z 1792 roku, wyd. K. Follprecht, Kraków 2007, s.
112.
12 Z. Noga, Kilka uwag o władzach miasta Krakowa (do
końca XVIII wieku) [w:} Siedziby władz..., s. 17.
128 R. Nemec, Kpojmu rezidence: formalni atributy jako
kriterium definice sideł Karla IV. Lauf-Milin-Ojvin [w:] Dvory a
rezidence ve stfedoveku, Praha 2006 (Mediaevalia Historica Bo-
hemica, Supplementum 1), s. 194.
m. in. „posługi ratuszne w obijaniu izby jako też
kościelne koło ołtarza Ich Mościów Panów Radziec
pilnie odprawować”127.
Ponieważ żadne ze znanych nam źródeł pisanych
nie rozstrzyga kwestii przeznaczenia pomieszczenia
na piętrze wieży, kryterium decydującym muszą
się stać jego cechy formalne. Potrzebnych założeń
metodologicznych dostarczają najnowsze badania
Richarda Nemca nad rezydencjami Karola IV Luk-
semburskiego. Według tego badacza, jeśli zachowa-
ne archiwalia w sposób niewystarczający wyjaśniają
funkcję budowli, analiza wyróżników formalnych
jest uzasadnionym, a często jedynym sposobem do-
tarcia do prawdy128. Takie rozumowanie starałem się
niedawno zastosować w pracach nad pałacem przy
Rynku Głównym 17 w Krakowie129. Niewielkie
rozmiary i usytuowanie nadawały pomieszczeniu na
piętrze wieży ratuszowej charakter ekskluzywny. Z
pewnością nie pełniło ono funkcji użytkowych, jakim
prawdopodobnie służyło pomieszczenie na drugiej
kondygnacji wieży wyższej kościoła Mariackiego
— sklepione, ale pierwotnie przedzielone stropem
i pozbawione dekoracji130. Wzniesienie wewnątrz
monumentalnej, kamiennej budowli i niezwykły w
skali Krakowa program architektoniczny, w tym
obecność wykuszy, a także dekoracja rzeźbiarska, po-
zwalają domyślać się w interesującej nas sali wnętrza
o charakterze reprezentacyjnym. Należy też zwrócić
uwagę na zaakcentowanie części wschodniej przez
umieszczenie w niej wizerunków walczących zwie-
rząt. Ważne antecedencje dla tej dekoracji można
odnaleźć w tryforiach praskiej katedry, gdzie obok
popiersi fundatorów umieszczono właśnie przed-
stawienie zwierzęcych zapasów — psa z kotem (ił.
46)131. Na publiczny charakter pomieszczenia wska-
129 Walczak, op.cit., s. 237—287, szczeg. s. 281—287;
Tenże, Dekoracja heraldyczna pałacu przy Rynku Głównym nr
17 w Krakowie, Folia Historiae Artium, S.N., 10: 2005, s.
59—88; Tenże, Domniemany pałac królewski z 2 połowy XIV w.
przy Rynku Głównym nr 17 w Krakowie {w:} Das Leben der Pra-
ger Paldste, Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej
przez Archiwum Głównego Miasta Pragi, w druku.
130 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV: Miasto Kraków,
cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red. A. Bochnak, S.
Samek, Kraków 1971, s. 10; M. Walczak, Hełm wieży wyż-
szej (hejnałowej ) kościoła Wniebowzięcia NMP w Krakowie {w:}
Wokół Wita Stwosza. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w
Krakowie 2003, red. A. Organisty, D. Horzela, Kraków 2005,
kat. IV/5, s. 161.
131 P. Kalina, Pnspevky k vykładu architektonicke skidptury
na svatovśtske katedrale, Urnenl, 30: 1992, s. 108—123, ił. 4.
46
w dolnym triforium prezbiterium (fot. M. Walczak)
się do przygotowania nastawy do nowej kaplicy w
ratuszu124. W najstarszych zachowanych opisach
ratusza pomieszczenie w wieży określane jest jako
„gmach dla pospólstwa”125 W opisie nieruchomości
miasta Krakowa w okresie Sejmu Czteroletniego z
r. 1792 kaplica jest wzmiankowana w innej części
budynku, a w niej „ołtarz drewniany, robotą snycer-
ską wyrabiany, malowany i wyzłacany, w nim obraz
malowany Najświętszej Panny Częstochowskiej.
Stół ołtarzowy z deseczek robiony, antepedium
sukienne czerwone, wyszywane, stare. Po bokach
tego ołtarza dwie szafki na schowanie aparatów”.
Przed ołtarzem znajdowała się „przegródka stara
stolarską i snycerską robotą robiona”. Wyposażenie
było bardzo skromne126. Do stałej służby ratusznej
należał dzwonnik (ikomparator praetorii), który miał
124 Tamże.
122 Komorowski, Krakowski ratusz w średniowieczu..., s.
8, przyp. 8.
126 Składały się na nie: trzy alby, dwa ornaty (biały i fio-
letowy), mszał, tacka mosiężna pod ampułki, para ampułek
blaszanych, wisząca lampa z mosiądzu, cztery lichtarze, w tym
dwa cynowe, i drewniany krzyż z mosiężnym Chrystusem.
W kaplicy były też cztery obrazy: św. Jana Chrzciciela, „herb
kupiecki”, herb miasta Krakowa i „portret Najjaśniejszego
Pana”; Nieruchomości miasta Krakowa w czasach Sejmu Czterolet-
niego. Opis z 1792 roku, wyd. K. Follprecht, Kraków 2007, s.
112.
12 Z. Noga, Kilka uwag o władzach miasta Krakowa (do
końca XVIII wieku) [w:} Siedziby władz..., s. 17.
128 R. Nemec, Kpojmu rezidence: formalni atributy jako
kriterium definice sideł Karla IV. Lauf-Milin-Ojvin [w:] Dvory a
rezidence ve stfedoveku, Praha 2006 (Mediaevalia Historica Bo-
hemica, Supplementum 1), s. 194.
m. in. „posługi ratuszne w obijaniu izby jako też
kościelne koło ołtarza Ich Mościów Panów Radziec
pilnie odprawować”127.
Ponieważ żadne ze znanych nam źródeł pisanych
nie rozstrzyga kwestii przeznaczenia pomieszczenia
na piętrze wieży, kryterium decydującym muszą
się stać jego cechy formalne. Potrzebnych założeń
metodologicznych dostarczają najnowsze badania
Richarda Nemca nad rezydencjami Karola IV Luk-
semburskiego. Według tego badacza, jeśli zachowa-
ne archiwalia w sposób niewystarczający wyjaśniają
funkcję budowli, analiza wyróżników formalnych
jest uzasadnionym, a często jedynym sposobem do-
tarcia do prawdy128. Takie rozumowanie starałem się
niedawno zastosować w pracach nad pałacem przy
Rynku Głównym 17 w Krakowie129. Niewielkie
rozmiary i usytuowanie nadawały pomieszczeniu na
piętrze wieży ratuszowej charakter ekskluzywny. Z
pewnością nie pełniło ono funkcji użytkowych, jakim
prawdopodobnie służyło pomieszczenie na drugiej
kondygnacji wieży wyższej kościoła Mariackiego
— sklepione, ale pierwotnie przedzielone stropem
i pozbawione dekoracji130. Wzniesienie wewnątrz
monumentalnej, kamiennej budowli i niezwykły w
skali Krakowa program architektoniczny, w tym
obecność wykuszy, a także dekoracja rzeźbiarska, po-
zwalają domyślać się w interesującej nas sali wnętrza
o charakterze reprezentacyjnym. Należy też zwrócić
uwagę na zaakcentowanie części wschodniej przez
umieszczenie w niej wizerunków walczących zwie-
rząt. Ważne antecedencje dla tej dekoracji można
odnaleźć w tryforiach praskiej katedry, gdzie obok
popiersi fundatorów umieszczono właśnie przed-
stawienie zwierzęcych zapasów — psa z kotem (ił.
46)131. Na publiczny charakter pomieszczenia wska-
129 Walczak, op.cit., s. 237—287, szczeg. s. 281—287;
Tenże, Dekoracja heraldyczna pałacu przy Rynku Głównym nr
17 w Krakowie, Folia Historiae Artium, S.N., 10: 2005, s.
59—88; Tenże, Domniemany pałac królewski z 2 połowy XIV w.
przy Rynku Głównym nr 17 w Krakowie {w:} Das Leben der Pra-
ger Paldste, Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej
przez Archiwum Głównego Miasta Pragi, w druku.
130 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV: Miasto Kraków,
cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red. A. Bochnak, S.
Samek, Kraków 1971, s. 10; M. Walczak, Hełm wieży wyż-
szej (hejnałowej ) kościoła Wniebowzięcia NMP w Krakowie {w:}
Wokół Wita Stwosza. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w
Krakowie 2003, red. A. Organisty, D. Horzela, Kraków 2005,
kat. IV/5, s. 161.
131 P. Kalina, Pnspevky k vykładu architektonicke skidptury
na svatovśtske katedrale, Urnenl, 30: 1992, s. 108—123, ił. 4.
46