DOI article:
Gadomski, Jerzy: Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1450-1540: Addenda
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0067
po śmierci marszałka, zmarłego 22 grudnia 1492 lub
149323. Ponieważ Elżbieta zmarła 26 kwietnia 1496,
„oznaka jej wdowiego stanu” potwierdza przypusz-
czenie, że epitafium zostało przez nią zamówione
i wykonane w latach 1492/93—149624.
W Śląskim Muzeum Ziemskim w Opawie znaj-
duje się jednostronnie malowany obraz św. Barbary,
której towarzyszą anioł i para klęczących adorantów,
obok zaś widnieje znacznych rozmiarów wieża (ii.
10). Pomijając na razie sprawę zagadkowego pocho-
dzenia tablicy, przypomnieć trzeba wnikliwe uwagi,
jakimi przed dziesięciu z górą laty opatrzyła obraz
Kaliopi Chamonikolasoya25. W kompozycji postaci
świętej i jej twarzy o „wysokim, wypukłym czole i
wygiętych brwiach” dostrzegła związki z dziełami
pracowni Marcina C z a r n e g o26. Biorąc pod
uwagę także utwory syna Marcina, Mikołaja: epita-
fium doktora Adama i obraz z Chrystusem oczeku-
jącym na mękę w Paczółtowicach, badaczka z Brna
najbliższe pokrewieństwo znalazła na skrzydłach
tryptyku w Bodzentynie, zwłaszcza w postaci Marii
w scenie Nawiedzenia, i ostatecznie zaproponowała
dla obrazu w Opawie czas powstania bliski dacie
ukończenia małopolskiego tryptyku, tzn. lata około
1508. Trudno o trafniejsze spostrzeżenia; można je
potwierdzić dalszymi porównaniami, zestawiając
głowę klęczącej u stóp św. Barbary adorantki z gło-
wami św. Elżbiety i jej towarzyszki w bodzentyńskim
Nawiedzeniu i te same motywy zdobiące brokatowe
suknie kobiet, jak również rysy twarzy anioła, które
odnajdujemy np. u Piotrowina na związanej z war-
sztatem „Czarnych” kwaterze z Chodowa27. Także
dłonie postaci, ich włosy, draperie i kielich cienio-
wany równoległym kreskowaniem, modelowane
są w sposób typowy dla dzieł Marcina i Mikołaja28.
tów nad czołem: Krone und Schleier. Kunst aus mittelalterlichen
Frauenklostern, Miinchen—Bonn—Essen 2005, s. 366, nr kat.
250: Die hl. Elisabeth ais Patronin der Franziskanertertiaren (P.
Marx, R. Suckale). Wydaje się, że w doborze koloru i kroju
ubiorów tercjarek panowała ograniczona ogólnymi zasadami
dowolność. Z uwagi na wyjątkowy charakter emblematów na
epitafium w Przeworsku można też brać pod uwagę możli-
wość, że były to oznaki wdowieństwa.
23 Datę śmierci marszałka określa napis na ramie epita-
fium, z braku miejsca przerwany: „{...] obiit vigesima secunda
die mensis decembris anno domini millesimo ąuadringente-
simo nona[gesimo .?]” — stąd data roczna nie jest pewna.
Leonard Lepszy {Kultura epoki Jagiellońskiej w świetle wystawy
zabytków w 500-letnią rocznicę odrodzenia Uniwersytetu Jagielloń-
skiego, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne 4, 1899—
1902, szp. 355) dowodził, że Rafał zmarł przy końcu roku
1492; Włodzimierz Dworzaczek Jarosławski Rafał Jakub [w:]
Połski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław—Warszawa—Kraków
1964—1965, s. 3M) przyjął rok 1493.
10. Św. Barbara. Opawa, Śląskie Muzeum Ziemskie
(według L’art gothiąue tardif..)
Maniery ojca i syna były bardzo zbliżone i trudno
przesądzać, spod czyjej ręki wyszła św. Barbara w
Opawie, należy jednak podtrzymać proponowane
przez Chamonikolasovą datowanie tablicy, wskazując
na lata między 1505 a 1510.
24 Por. Gadomski, Gotyckie małarstwo... 1460—1500,
s. 23.
25 K. Chamonikolasova, Sainte Barbe [w:] Kart go-
thiąue tardif en Bobeme, Moravie et Siłesie 1400—1550 [katalog
wystawy], Bruxelles 21 octobre 1998—17 janvier 1999, red. K.
Chamonikolasoya, s. 148—149, nr 26, ił. tamże; Ta sama (K.
Chamonikola), Sv. Barbora [w:] Odgotiky k renesanci. Vytvarnd
kidtura Moravy a Slezska 1400—1550 [katalog wystawy], Slez-
ske zemske muzeum Opava 12.10.1999—27.2.2000, red. K.
Chamonikola, Brno 2000, s. 140, nr 050, tabl. na s. 139-
26 O grupie dzieł tego warsztatu: W. Juszczak, Tryptyk
Bodzentyński [w:] Studia renesansowe, t. 3, Wrocław-Warsza-
wa—Kraków 1963, s. 267—315; J. Gadomski, Gotyckie ma-
łarstwo tablicoiue Małopolski 1500—1540, Warszawa-Kraków
1995, s. 59-65.
27 Gadomski, Gotyckie malarstwo... 1500—1540, ił. 35,
272.
28 Tamże, ił. 23-25, 270, 271, 276, 277.
61
149323. Ponieważ Elżbieta zmarła 26 kwietnia 1496,
„oznaka jej wdowiego stanu” potwierdza przypusz-
czenie, że epitafium zostało przez nią zamówione
i wykonane w latach 1492/93—149624.
W Śląskim Muzeum Ziemskim w Opawie znaj-
duje się jednostronnie malowany obraz św. Barbary,
której towarzyszą anioł i para klęczących adorantów,
obok zaś widnieje znacznych rozmiarów wieża (ii.
10). Pomijając na razie sprawę zagadkowego pocho-
dzenia tablicy, przypomnieć trzeba wnikliwe uwagi,
jakimi przed dziesięciu z górą laty opatrzyła obraz
Kaliopi Chamonikolasoya25. W kompozycji postaci
świętej i jej twarzy o „wysokim, wypukłym czole i
wygiętych brwiach” dostrzegła związki z dziełami
pracowni Marcina C z a r n e g o26. Biorąc pod
uwagę także utwory syna Marcina, Mikołaja: epita-
fium doktora Adama i obraz z Chrystusem oczeku-
jącym na mękę w Paczółtowicach, badaczka z Brna
najbliższe pokrewieństwo znalazła na skrzydłach
tryptyku w Bodzentynie, zwłaszcza w postaci Marii
w scenie Nawiedzenia, i ostatecznie zaproponowała
dla obrazu w Opawie czas powstania bliski dacie
ukończenia małopolskiego tryptyku, tzn. lata około
1508. Trudno o trafniejsze spostrzeżenia; można je
potwierdzić dalszymi porównaniami, zestawiając
głowę klęczącej u stóp św. Barbary adorantki z gło-
wami św. Elżbiety i jej towarzyszki w bodzentyńskim
Nawiedzeniu i te same motywy zdobiące brokatowe
suknie kobiet, jak również rysy twarzy anioła, które
odnajdujemy np. u Piotrowina na związanej z war-
sztatem „Czarnych” kwaterze z Chodowa27. Także
dłonie postaci, ich włosy, draperie i kielich cienio-
wany równoległym kreskowaniem, modelowane
są w sposób typowy dla dzieł Marcina i Mikołaja28.
tów nad czołem: Krone und Schleier. Kunst aus mittelalterlichen
Frauenklostern, Miinchen—Bonn—Essen 2005, s. 366, nr kat.
250: Die hl. Elisabeth ais Patronin der Franziskanertertiaren (P.
Marx, R. Suckale). Wydaje się, że w doborze koloru i kroju
ubiorów tercjarek panowała ograniczona ogólnymi zasadami
dowolność. Z uwagi na wyjątkowy charakter emblematów na
epitafium w Przeworsku można też brać pod uwagę możli-
wość, że były to oznaki wdowieństwa.
23 Datę śmierci marszałka określa napis na ramie epita-
fium, z braku miejsca przerwany: „{...] obiit vigesima secunda
die mensis decembris anno domini millesimo ąuadringente-
simo nona[gesimo .?]” — stąd data roczna nie jest pewna.
Leonard Lepszy {Kultura epoki Jagiellońskiej w świetle wystawy
zabytków w 500-letnią rocznicę odrodzenia Uniwersytetu Jagielloń-
skiego, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne 4, 1899—
1902, szp. 355) dowodził, że Rafał zmarł przy końcu roku
1492; Włodzimierz Dworzaczek Jarosławski Rafał Jakub [w:]
Połski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław—Warszawa—Kraków
1964—1965, s. 3M) przyjął rok 1493.
10. Św. Barbara. Opawa, Śląskie Muzeum Ziemskie
(według L’art gothiąue tardif..)
Maniery ojca i syna były bardzo zbliżone i trudno
przesądzać, spod czyjej ręki wyszła św. Barbara w
Opawie, należy jednak podtrzymać proponowane
przez Chamonikolasovą datowanie tablicy, wskazując
na lata między 1505 a 1510.
24 Por. Gadomski, Gotyckie małarstwo... 1460—1500,
s. 23.
25 K. Chamonikolasova, Sainte Barbe [w:] Kart go-
thiąue tardif en Bobeme, Moravie et Siłesie 1400—1550 [katalog
wystawy], Bruxelles 21 octobre 1998—17 janvier 1999, red. K.
Chamonikolasoya, s. 148—149, nr 26, ił. tamże; Ta sama (K.
Chamonikola), Sv. Barbora [w:] Odgotiky k renesanci. Vytvarnd
kidtura Moravy a Slezska 1400—1550 [katalog wystawy], Slez-
ske zemske muzeum Opava 12.10.1999—27.2.2000, red. K.
Chamonikola, Brno 2000, s. 140, nr 050, tabl. na s. 139-
26 O grupie dzieł tego warsztatu: W. Juszczak, Tryptyk
Bodzentyński [w:] Studia renesansowe, t. 3, Wrocław-Warsza-
wa—Kraków 1963, s. 267—315; J. Gadomski, Gotyckie ma-
łarstwo tablicoiue Małopolski 1500—1540, Warszawa-Kraków
1995, s. 59-65.
27 Gadomski, Gotyckie malarstwo... 1500—1540, ił. 35,
272.
28 Tamże, ił. 23-25, 270, 271, 276, 277.
61