DOI Artikel:
Walanus, Wojciech: Henryk Slacker- fundator kamiennego krucyfiksu w kościele Mariackim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0089
Mikołaja z Lejdy w figurze Ukrzyżowanego (1467),
niegdyś na tzw. starym cmentarzu w Baden-Baden
(il. 3)129. Pomijając znacznie późniejszy krucyfiks
Gregora Erharta w kościele Franciszkanów w Schwa-
zu (ustawiony 1521)130, nie odnajdziemy też na tym
terenie kamiennych krucyfiksów umieszczonych na
ołtarzach czy w ogóle wewnątrz kościołów. Zresztą
i na zachodnich obszarach Rzeszy można wskazać
tylko jeden przykład takiej ekspozycji — krucyfiks w
kościele Cystersów w Maulbronn (sygnowany CSV,
1473), który prawdopodobnie stał pierwotnie na
lektorium (ił. 4)131.
Zlecenie wykonania kamiennego krucyfiksu
przez Slackera nie należało więc do typowych zadań,
jakich mogli spodziewać się artyści w piętnastowiecz-
nym Krakowie. Inspiracją dla przyszłego mincerza
królewskiego były zapewne przedkrakowskie do-
świadczenia. Jeżeli podróżował po Badenii i Alzacji,
niezbyt odległych od Reutlingen, przed r. 1479 mógł
widzieć co najmniej trzy krucyfiksy typu „gerhaer-
towskiego”: wspomniane już dzieła w Baden-Baden
i Maulbronn oraz figurę na cmentarzu kościoła Św.
Jerzego w Hagenau (Lux Kotter, 1477—1478; nieza-
chowana)132. Wybór Wita Stwosza jako wykonawcy
wydaje się oczywisty — Slacker musiał zdawać sobie
sprawę, że sławny twórca Ołtarza Mariackiego, który
w dodatku znał z autopsji Ukrzyżowanego w Baden-
Baden133, był jedynym miejscowym rzeźbiarzem
zdolnym do realizacji podobnego zamówienia.
Spośród zachowanych kamiennych krucyfiksów
łub Kalwarii późnogotyckich tylko kilka da się
związać z konkretnymi fundatorami. Wszystkie stały
pierwotnie na cmentarzach, wszystkie też służyły
jednocześnie upamiętnieniu zleceniodawców. Kru-
cyfiks w Baden-Baden był fundacją Hansa Ulricha
129 W. Marcinkowski, Mikołaj z Lejdy a rzeźba póź-
nogotycka w Europie środkowo-ioschodniej. Przegląd najnowszych
publikacji, Folia Historiae Artium, S.N., 7: 2001, s. 151.
0 cmentarzu w Baden-Baden zob. Die Kunstdenkmaler der
Sładt Baden-Baden, opr. E. Lacroix, P. Hirschfeld, H. Niester
1 in., Karlsruhe 1942 (Die Kunstdenkmaler Badens, t. 11, 1), s.
181—183, il. 136. O krucyfiksie ostatnio S. Schreiber, Stu-
dien zum bildhauerischen Werk des Niclaus (Gerhaertj von Leiden,
Frankfurt a. M. {i in.] 2004, s. 58-70.
130 P. Re i n dl, Loy Hering: zur Rezeption der Renaissance in
Siiddeutscbland, Basel 1977, s. 21—25, nr kat. A8, s. 275—277;
A. Schadler, Gregor Erharts „La Belle Allemande” im Louvre
[w:] Eestschrift fur Hermann Eillitz zum 70. Geburtstag, Koln
1994 (Aachener Kunstblatter, 60), s. 372; U. Sóding, Go-
tische Skulptur [w:] Kunst in Tirol, t. 1: Von den Anfangen bis
zur Renaissance, red. P. Naredi-Rainer, L. Madersbacher, Inns-
bruck—Wien 2007, s. 265. Ze źródeł wiadomo, że przed r.
1735 krucyfiks stał przed pierwszym stopniem wiodącym
do prezbiterium kościoła, należał więc być może do ołtarza
umieszczonego in medio ecclesiae.
5. Mikołaj z Lejdy, krucyfiks, 1467, Baden-Baden, Stiftskirche
(fragment cokołu z herbem fundatora) (fot. W! Walanus)
(zm. 1492), nadwornego chirurga markgrafa Badenii
Karola I; herb Ulricha znajduje się na cokole rzeźby
(il. 5)134. Wiadomo też, że medyk został pochowa-
131 J. A. Schmoll gen. Eisenwerth, Das Maulbron-
ner Kruzifix — ein Werk des Conrad Sifer, Annałes Universitatis
Saraviensis, 2: 1953, s. 301; M. Ohnmacht, Das Kruzifix
des Niclaus Gerhaert von Leyden in Baden-Baden von 1467. Ty-
pus — Stil, Herkunft — Nachfolge, Miinchen 1970, s. 129—130;
H. Meurer, Zur mittelalterlichen Plastik der Klosterkirche [w:]
Kloster Maulbronn 1178—1978 [katalog wystawy], red. W.
Irtenkauf, Maulbronn 1978, s. 79—88.
132 R. Will, La croix monumentale de 1’dtre Saint-Georges
de Haguenau une oeuvre perdue de Luc Kotter, Cahiers Alsaciens
d’Archeologie d’Art et d’Histoire, 4: 1960, s. 68—70; Ohn-
macht, op.cit., s. 136—137.
133 Ostatnio na ten temat H. Kr o hm, Veit Stoss und
Strafiburg. Eine Hauptfrage neu betrachtet [w:] Wokół Wita Stwo-
sza..., s. 31.
134 Die Kunstdenkmaler der Stadt Baden-Baden..., s. 184,
187, il. 139. O fundatorze zob. tamże, s. 401, 403—404; O.
Róssler, Meister Hans Ulrich der Scherer, Mein Heimatland,
18: 1931, s. 113-115; Schreiber, op.cit., s. 67-68.
83
niegdyś na tzw. starym cmentarzu w Baden-Baden
(il. 3)129. Pomijając znacznie późniejszy krucyfiks
Gregora Erharta w kościele Franciszkanów w Schwa-
zu (ustawiony 1521)130, nie odnajdziemy też na tym
terenie kamiennych krucyfiksów umieszczonych na
ołtarzach czy w ogóle wewnątrz kościołów. Zresztą
i na zachodnich obszarach Rzeszy można wskazać
tylko jeden przykład takiej ekspozycji — krucyfiks w
kościele Cystersów w Maulbronn (sygnowany CSV,
1473), który prawdopodobnie stał pierwotnie na
lektorium (ił. 4)131.
Zlecenie wykonania kamiennego krucyfiksu
przez Slackera nie należało więc do typowych zadań,
jakich mogli spodziewać się artyści w piętnastowiecz-
nym Krakowie. Inspiracją dla przyszłego mincerza
królewskiego były zapewne przedkrakowskie do-
świadczenia. Jeżeli podróżował po Badenii i Alzacji,
niezbyt odległych od Reutlingen, przed r. 1479 mógł
widzieć co najmniej trzy krucyfiksy typu „gerhaer-
towskiego”: wspomniane już dzieła w Baden-Baden
i Maulbronn oraz figurę na cmentarzu kościoła Św.
Jerzego w Hagenau (Lux Kotter, 1477—1478; nieza-
chowana)132. Wybór Wita Stwosza jako wykonawcy
wydaje się oczywisty — Slacker musiał zdawać sobie
sprawę, że sławny twórca Ołtarza Mariackiego, który
w dodatku znał z autopsji Ukrzyżowanego w Baden-
Baden133, był jedynym miejscowym rzeźbiarzem
zdolnym do realizacji podobnego zamówienia.
Spośród zachowanych kamiennych krucyfiksów
łub Kalwarii późnogotyckich tylko kilka da się
związać z konkretnymi fundatorami. Wszystkie stały
pierwotnie na cmentarzach, wszystkie też służyły
jednocześnie upamiętnieniu zleceniodawców. Kru-
cyfiks w Baden-Baden był fundacją Hansa Ulricha
129 W. Marcinkowski, Mikołaj z Lejdy a rzeźba póź-
nogotycka w Europie środkowo-ioschodniej. Przegląd najnowszych
publikacji, Folia Historiae Artium, S.N., 7: 2001, s. 151.
0 cmentarzu w Baden-Baden zob. Die Kunstdenkmaler der
Sładt Baden-Baden, opr. E. Lacroix, P. Hirschfeld, H. Niester
1 in., Karlsruhe 1942 (Die Kunstdenkmaler Badens, t. 11, 1), s.
181—183, il. 136. O krucyfiksie ostatnio S. Schreiber, Stu-
dien zum bildhauerischen Werk des Niclaus (Gerhaertj von Leiden,
Frankfurt a. M. {i in.] 2004, s. 58-70.
130 P. Re i n dl, Loy Hering: zur Rezeption der Renaissance in
Siiddeutscbland, Basel 1977, s. 21—25, nr kat. A8, s. 275—277;
A. Schadler, Gregor Erharts „La Belle Allemande” im Louvre
[w:] Eestschrift fur Hermann Eillitz zum 70. Geburtstag, Koln
1994 (Aachener Kunstblatter, 60), s. 372; U. Sóding, Go-
tische Skulptur [w:] Kunst in Tirol, t. 1: Von den Anfangen bis
zur Renaissance, red. P. Naredi-Rainer, L. Madersbacher, Inns-
bruck—Wien 2007, s. 265. Ze źródeł wiadomo, że przed r.
1735 krucyfiks stał przed pierwszym stopniem wiodącym
do prezbiterium kościoła, należał więc być może do ołtarza
umieszczonego in medio ecclesiae.
5. Mikołaj z Lejdy, krucyfiks, 1467, Baden-Baden, Stiftskirche
(fragment cokołu z herbem fundatora) (fot. W! Walanus)
(zm. 1492), nadwornego chirurga markgrafa Badenii
Karola I; herb Ulricha znajduje się na cokole rzeźby
(il. 5)134. Wiadomo też, że medyk został pochowa-
131 J. A. Schmoll gen. Eisenwerth, Das Maulbron-
ner Kruzifix — ein Werk des Conrad Sifer, Annałes Universitatis
Saraviensis, 2: 1953, s. 301; M. Ohnmacht, Das Kruzifix
des Niclaus Gerhaert von Leyden in Baden-Baden von 1467. Ty-
pus — Stil, Herkunft — Nachfolge, Miinchen 1970, s. 129—130;
H. Meurer, Zur mittelalterlichen Plastik der Klosterkirche [w:]
Kloster Maulbronn 1178—1978 [katalog wystawy], red. W.
Irtenkauf, Maulbronn 1978, s. 79—88.
132 R. Will, La croix monumentale de 1’dtre Saint-Georges
de Haguenau une oeuvre perdue de Luc Kotter, Cahiers Alsaciens
d’Archeologie d’Art et d’Histoire, 4: 1960, s. 68—70; Ohn-
macht, op.cit., s. 136—137.
133 Ostatnio na ten temat H. Kr o hm, Veit Stoss und
Strafiburg. Eine Hauptfrage neu betrachtet [w:] Wokół Wita Stwo-
sza..., s. 31.
134 Die Kunstdenkmaler der Stadt Baden-Baden..., s. 184,
187, il. 139. O fundatorze zob. tamże, s. 401, 403—404; O.
Róssler, Meister Hans Ulrich der Scherer, Mein Heimatland,
18: 1931, s. 113-115; Schreiber, op.cit., s. 67-68.
83