DOI Artikel:
Krasny, Piotr: "Operae terrestris congregationis in Apostolorum aetate formatae et totius Ecclesiae communes propiae": Rozważania Rudolfa Hospiniana o roli dzieł sztuki w życiu reformowanego Kościoła
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20623#0127
mogło dochodzić nie tylko do rzetelnej wymiany
poglądów pomiędzy teologami różnych wyznań,
ale także do przejmowania niektórych koncepcji czy
dróg rozumowania adwersarzy.
Nawet zdecydowany konflikt postaw doktry-
nalnych czy koncepcji filozoficznych nie wykluczał
ulegania tym samym fascynacjom i nowatorskim
tendencjom badawczym, co znajduje znakomity
wyraz w podejściu Bellarmina i Hospiniana do prob-
lemu zdefiniowania tradycji kościelnej oraz miejsca
sztuki sakralnej w owej tradycji. Jezuicki teolog
utożsamiał tradycję z nieprzerwanym linearnym
ciągiem wydarzeń w dziejach prawowiernego Koś-
cioła, powiązanych relacjami przyczynowo-skutko-
wymi i osadzonych w konkretnym miejscu i czasie.
Kościół nie mógł zatem nawiązywać do odległych
wydarzeń ze swojej przeszłości, negując najświeższe
doświadczenia, które określały znacznie silniej jego
teraźniejszość, nieraz jako zaczątek lub bezpośrednia
przyczyna aktualnych procesów. Rektor Caroliny
podtrzymywał zaś koncepcję rozpowszechnioną
wśród teologów ewangelickich, że istotą dziejów
Kościoła jest niezmącone trwanie i zachowywanie
niezmiennego depozytu wiary, a ważne wydarzenia w
jego dziejach służą tylko ugruntowaniu owej stałości.
145 Ewangelicką wizję tradycji kościelnej charakteryzuje
m.in. A. Ziemba, Nowe dzieci Izraela. Stary Testament w kultu-
rze holenderskiej XVII wieku, Warszawa 2000, s. 70—71.
146 Zob. m.in. Herz, op.cit., s. 590—620; B. Agosti,
Collecionismo e archelogia cristiana nel Seicento. Federico Borromeo
e il Medioevo artistico tra Milano e Roma, Milano 1996, passim;
B. Kempers, Diverging Perspectives. New Saint Peter’s: Artistic
Ambition, Liturgical Reąuirements, Finantial Limitations and
Historical Interpretations, Mededelingen van het Nederlands
Instituut te Romę, 55: 1996, s. 213—251; M.G. Turco, II
Kościół winien zatem korzystać z tradycji na zasadzie
analogii, szukając w niej wzorców i wskazówek jak
najlepiej przystających do aktualnych problemów,
a zarazem jak najpewniej ugruntowanych145. Nie
należy się więc dziwić, że dla Bellarmina rozwój
sztuki sakralnej był procesem, w którym różnorodne
innowacje były — jak pamiętamy — pożądaną oznaką
jej żywotności. Hospinian przyjął zaś, że właściwe
formy świątyń i ich wystroju zostały określone w peł-
ni już przed edyktem mediolańskim, toteż wszelkie
nowinki i zmiany na tym polu prowadziły wyłącznie
do skażenia modelu odziedziczonego po apostołach
i ich bezpośrednich następcach. Trzeba wszakże
zauważyć, iż mimo tych gruntownych rozbieżno-
ści, obaj pisarze podzielali pogląd, że nie sposób
określać zasad tworzenia sztuki chrześcijańskiej nie
zrozumiawszy uprzednio mechanizmów rządzących
jej dziejami. Wiele wskazuje, że właśnie dzięki ich
dyspucie katoliccy i protestanccy teologowie, for-
mułujący teorię sztuki sakralnej w XVII wieku,
korzystali coraz skrzętniej z dorobku archeologii
chrześcijańskiej, wywodząc z niego nie tylko wzory
konkretnych rozwiązań artystycznych, ale także
najbardziej ogólne zasady wznoszenia świątyń i ich
wyposażania146.
titulus dei Santi Nereo e Achielo — emblema della Riforma Cattolica,
Roma 1997, passim; L. Bosman, The Power ofTradition. Spolia
in the Architecture of St. Peter in the Vatican, Hilversum 2004,
passim; P. Krasny, „Świątynie dla posągów żywych, którymi są
chrześcijanie”. Glos Fryderyka Boromeusza w potrydenckiej dyspu-
cie o zasadach kształtowania kościołów [w:] Praxis atque theoria.
Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, Kraków
2006, s. 211-224.
poglądów pomiędzy teologami różnych wyznań,
ale także do przejmowania niektórych koncepcji czy
dróg rozumowania adwersarzy.
Nawet zdecydowany konflikt postaw doktry-
nalnych czy koncepcji filozoficznych nie wykluczał
ulegania tym samym fascynacjom i nowatorskim
tendencjom badawczym, co znajduje znakomity
wyraz w podejściu Bellarmina i Hospiniana do prob-
lemu zdefiniowania tradycji kościelnej oraz miejsca
sztuki sakralnej w owej tradycji. Jezuicki teolog
utożsamiał tradycję z nieprzerwanym linearnym
ciągiem wydarzeń w dziejach prawowiernego Koś-
cioła, powiązanych relacjami przyczynowo-skutko-
wymi i osadzonych w konkretnym miejscu i czasie.
Kościół nie mógł zatem nawiązywać do odległych
wydarzeń ze swojej przeszłości, negując najświeższe
doświadczenia, które określały znacznie silniej jego
teraźniejszość, nieraz jako zaczątek lub bezpośrednia
przyczyna aktualnych procesów. Rektor Caroliny
podtrzymywał zaś koncepcję rozpowszechnioną
wśród teologów ewangelickich, że istotą dziejów
Kościoła jest niezmącone trwanie i zachowywanie
niezmiennego depozytu wiary, a ważne wydarzenia w
jego dziejach służą tylko ugruntowaniu owej stałości.
145 Ewangelicką wizję tradycji kościelnej charakteryzuje
m.in. A. Ziemba, Nowe dzieci Izraela. Stary Testament w kultu-
rze holenderskiej XVII wieku, Warszawa 2000, s. 70—71.
146 Zob. m.in. Herz, op.cit., s. 590—620; B. Agosti,
Collecionismo e archelogia cristiana nel Seicento. Federico Borromeo
e il Medioevo artistico tra Milano e Roma, Milano 1996, passim;
B. Kempers, Diverging Perspectives. New Saint Peter’s: Artistic
Ambition, Liturgical Reąuirements, Finantial Limitations and
Historical Interpretations, Mededelingen van het Nederlands
Instituut te Romę, 55: 1996, s. 213—251; M.G. Turco, II
Kościół winien zatem korzystać z tradycji na zasadzie
analogii, szukając w niej wzorców i wskazówek jak
najlepiej przystających do aktualnych problemów,
a zarazem jak najpewniej ugruntowanych145. Nie
należy się więc dziwić, że dla Bellarmina rozwój
sztuki sakralnej był procesem, w którym różnorodne
innowacje były — jak pamiętamy — pożądaną oznaką
jej żywotności. Hospinian przyjął zaś, że właściwe
formy świątyń i ich wystroju zostały określone w peł-
ni już przed edyktem mediolańskim, toteż wszelkie
nowinki i zmiany na tym polu prowadziły wyłącznie
do skażenia modelu odziedziczonego po apostołach
i ich bezpośrednich następcach. Trzeba wszakże
zauważyć, iż mimo tych gruntownych rozbieżno-
ści, obaj pisarze podzielali pogląd, że nie sposób
określać zasad tworzenia sztuki chrześcijańskiej nie
zrozumiawszy uprzednio mechanizmów rządzących
jej dziejami. Wiele wskazuje, że właśnie dzięki ich
dyspucie katoliccy i protestanccy teologowie, for-
mułujący teorię sztuki sakralnej w XVII wieku,
korzystali coraz skrzętniej z dorobku archeologii
chrześcijańskiej, wywodząc z niego nie tylko wzory
konkretnych rozwiązań artystycznych, ale także
najbardziej ogólne zasady wznoszenia świątyń i ich
wyposażania146.
titulus dei Santi Nereo e Achielo — emblema della Riforma Cattolica,
Roma 1997, passim; L. Bosman, The Power ofTradition. Spolia
in the Architecture of St. Peter in the Vatican, Hilversum 2004,
passim; P. Krasny, „Świątynie dla posągów żywych, którymi są
chrześcijanie”. Glos Fryderyka Boromeusza w potrydenckiej dyspu-
cie o zasadach kształtowania kościołów [w:] Praxis atque theoria.
Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, Kraków
2006, s. 211-224.