DOI Heft:
Wiślański, Tadeusz: Wyniki prac wykopaliskowych w Strzelcach w pow. mogileńskim w latach 1952 i 1954
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.26515#0085
Wyniki prac wykopaliskowych w Strzelcach w pow. mogileńskim w latach 1952 i 1954
73
liczyć ułamki bliżej nie określonych naczyń (ryc. 53,6,7).
Na uwagę zasługują ułamki ornamentowane podwój-
nymi nakłuciami (ryc. 46,1), ukośnymi i pionowymi
kreskami (ryc. 46,2), kratką, nakłuciami ujętymi w li-
nie poziome i ukośne (ryc. 46,5) i pionowymi rzędami
kątów wsuwanych w siebie. Łącznie było 16 ułamków
z ornamentem (ułamki z jednego naczynia liczy się
jako 1). Nie umiemy odtworzyć form na podstawie
niektórych brzegów (ryc. 47,14,25, ryc. 52,10,19, ryc.
49,30) tej grupy. Dna naczyń są najczęściej płaskie,
mniej lub więcej wyodrębnione (ryc. 47,22,23,26,28,29,
30—33), rzadziej lekko wklęsłe (ryc. 47,27) i niewyod-
rębnione (ryc. 47,21,27). Dwa dna lekko wklęsłe są
bardzo silnie wyodrębnione i starannie wykonane lecz
nie czernione. Na uwagę zasługuje pusta nóżka, dosko-
nale czerniona (ryc. 46,18).
2) Ceramika gruba (2305 ułamków = 89,2°/o).
Do tej grupy zaliczamy naczynia wykonane z gliny
zazwyczaj chudej z dużą domieszką przeważnie drobno
tłuczonego kamienia i piasku. Wyróżnić tu możemy
w zasadzie dwie podgrupy. Pierwszą tworzą naczynia
mające cieńsze ścianki (0,4 = 0,6 cm), lecz bardzo rzad-
ko wygładzone, szorstkie, często dość nierówne i mniej
starannie opracowane. Drugą grupę stanowią naczynia
o grubszych ściankach. Glina tych naczyń często po-
siada grubszą domieszkę w postaci tłuczonych kamycz-
ków i piasku. W niektórych wypadkach domieszka
jest bardzo gruba (ryc. 49,11). Ślady techniki są bardzo
często dobrze widoczne. Dna formowano w postaci
osobnych krążków, po czym doklejano do nich od
strony wewnętrznej ściankę (ryc. 49,20). Ścianki for-
mowano w różny sposób z taśm i wałków. U naczyń
mniejszych stwierdzono taśmy ukośne zachodzące na
siebie, u dużych naczyń często spotyka się ślady skle-
jania taśm szerokich ok. 4 cm w ten sposób, że górna
wypukłe uformowana krawędź taśmy odpowiadała
zaklęśnięciu w dolnej krawędzi taśmy wyższej. Ślady
sklejania starannie zagładzano. Zgrubiałe facetowane
brzegi doklejano do ścianki naczynia. Powierzchnie
naczyń są od strony wewnętrznej najczęściej górą
staranniej, dołem mniej starannie gładzone. Zewnę-
trzne powierzchnie u przeważającej większości naczyń
są w górnych partiach starannie gładzone, dołem
schropowacone. Chropowacenie odbywało się w ten
sposób, że gładką powierzchnię naczynia obrzucano
gliną. Używano do tego celu różnej gliny. Niektóre
naczynia chropowacono gliną z dużą domieszką tłu-
czonych kamyczków (ryc. 49,35,37—8), w innych wy-
padkach 'z domieszką drobno tłuczonych kamyczków
lub piasku (ryc. 49,34,36,39), czasem też dodawano
drobno potłuczony piasek (ryc. 49,33). Rzadko obrzu-
cano naczynie gliną tłustą bez domieszek (ryc. 49,31).
Następnie mazano powierzchnię palcami (ryc. 49,32,
35, ryc. 50,24 i 32), w innych wypadkach przecierano
ją przypuszczalnie szmatką (ryc. 49,33) lub rodzajem
miotełki (ryc. 49,34). Niektóre naczynia przemaźywano
być może dłonią (ryc. 49,39). Chropowacenie obejmuje
cały brzusiec, sięgając często do samego dna (ryc. 50,
31,34,35). Rzadko zostawiano mniej lub więcej szeroki
wolny pas (ryc. 50,26,33). W jednym wypadku schro-
powacono naczynie od wewnątrz, tworząc na jego
ściankach bruzdy z gliny z piaskiem (ryc. 51,28). Na-
czynie to wykazuje od wewnątrz silną działalność
ognia.
Wśród form wyróżnić możemy:
a) Naczynia baniaste lub w przybliżeniu jajowate
z zaokrąglonym załomem brzuśca, dna najczęściej
płaskie, szyjki różnie ukształtowane. Szyjki są gła-
dzone, czasami nawet wygładzane, brzuśce aż do dna
schropowacone. Naczynia tego typu są różnej wiel-
kości, w związku z czym pozostaje i grubość ścianek.
Wśród tego typu naczyń możemy wyróżnić kilka pod-
typów różniących się ukształtowaniem szyjki i brze-
gów oraz mniejszą lub większą wydętością brzuśca,
co dawało formy bardziej baniaste lub smukłe. Pod-
typy ai przedstawiony jest na ryc. 48 (za wyjątkiem
rys. 11,14,16 i 18) i ryc. 51,12—13,14, czasami ma lekko
zgrubiały, łagodnie wychylony brzeg. Podtyp a2 z lekko
wyodrębnioną szyjką, zgrubiałą (ryc. 51,1,2,3,7,8,9,10,
11,16,23,23 — ryc. 49,15) często facetowaną (ryc. 51,
26 i ryc. 50,20,21). Podtyp a3 to naczynia z szyjką
zwężającą się ku otworowi (ryc. 48,18 ryc. 49,4—10,
28, ryc. 51,21). Podtyp a4 obejmuje okazy z wyodręb-
nioną, niską szyjką z bardziej wydętym brzuścem
(ryc. 50,3,4,5) i z brzegiem facetowanym (ryc. 50,19).
Są to formy stanowiące główną odmianę typu b. Dna
tych naczyń są najczęściej płaskie nie wyodrębnione
(ryc. 49,1, ryc. 50,27,31) lub lekko wyodrębnione
(ryc. 50,35). U naczyń silnie baniastych są one czasami
silnie przewężone (ryc. 50,34). Jedno naczynie typu a3
było wewnątrz schropowacone poziomo, tak że pow-
stały poziome „listewki" (ryc. 51,28). Zachowały się
również fragmenty brzuśca i brzeg tego naczynia.
Naczynia typu a stanowią ogromną przewagę w na-
szym materiale.
b) Część brzegów wskazuje, że pochodzą od naczyń
baniastych z wyodrębnioną, rozchyloną i grubiejącą
szyjką (ryc. 49,17,25—7, ryc. 51,25). Za takim przy-
puszczeniem przemawia pozioma listewka karbowana
u nasady szyjki występująca z reguły na tego rodzaju
naczyniach.
c) Naczynia baniaste lub jajowate nie schropowa-
cone z krawędziami lekko wywiniętymi i zaokrąglo-
nymi brzuścami. Wśród tych naczyń wyróżnia się
kilka ułamków naczynia (ryc. 48,11) niestarannie wy-
konanego z bardzo grubą domieszką.
d) Zachowały się dwa poziome ucha umieszczone
tuż pod krawędzią naczynia (ryc. 53,12,28). Pochodzą
one, jak się zdaje, z naczyń dwuusznych w przybli-
żeniu z jajowatych lub baniastych. Być może, że i nie-
które ułamki pochodzą z tego typu naczyń.
e) Misy. Wyróżnić tu możemy głębokie misy takie
jak na ryc. 46,12,13,15,20 lub bardziej od tamtych
stożkowate (ryc. 46,11,13, może też 6 i 7).
f) Kubki dość liczne z uchem przeważnie prostokąt-
nym lub półokrągłym w przekroju, wpuszczanym na
czopik w ściankę naczynia (ryc. 53,5,9—11,13—26).
Jeden okaz posiadał ucho taśmo watę (ryc. 53,14).
Znaleziono kilka ułamków naczyń ornamentowanych
kratką (ryc. 52,13—16). Ilość form zapewne była
większa niż wyodrębniliśmy, jednakże ułamkowy cha-
rakter materiału nie pozwala nam na dokładniejsze
ustalenia.
Sita
Dwa drobne ułamki sit z gliny różowej prawie bez
domieszek (ryc. 55,7).
73
liczyć ułamki bliżej nie określonych naczyń (ryc. 53,6,7).
Na uwagę zasługują ułamki ornamentowane podwój-
nymi nakłuciami (ryc. 46,1), ukośnymi i pionowymi
kreskami (ryc. 46,2), kratką, nakłuciami ujętymi w li-
nie poziome i ukośne (ryc. 46,5) i pionowymi rzędami
kątów wsuwanych w siebie. Łącznie było 16 ułamków
z ornamentem (ułamki z jednego naczynia liczy się
jako 1). Nie umiemy odtworzyć form na podstawie
niektórych brzegów (ryc. 47,14,25, ryc. 52,10,19, ryc.
49,30) tej grupy. Dna naczyń są najczęściej płaskie,
mniej lub więcej wyodrębnione (ryc. 47,22,23,26,28,29,
30—33), rzadziej lekko wklęsłe (ryc. 47,27) i niewyod-
rębnione (ryc. 47,21,27). Dwa dna lekko wklęsłe są
bardzo silnie wyodrębnione i starannie wykonane lecz
nie czernione. Na uwagę zasługuje pusta nóżka, dosko-
nale czerniona (ryc. 46,18).
2) Ceramika gruba (2305 ułamków = 89,2°/o).
Do tej grupy zaliczamy naczynia wykonane z gliny
zazwyczaj chudej z dużą domieszką przeważnie drobno
tłuczonego kamienia i piasku. Wyróżnić tu możemy
w zasadzie dwie podgrupy. Pierwszą tworzą naczynia
mające cieńsze ścianki (0,4 = 0,6 cm), lecz bardzo rzad-
ko wygładzone, szorstkie, często dość nierówne i mniej
starannie opracowane. Drugą grupę stanowią naczynia
o grubszych ściankach. Glina tych naczyń często po-
siada grubszą domieszkę w postaci tłuczonych kamycz-
ków i piasku. W niektórych wypadkach domieszka
jest bardzo gruba (ryc. 49,11). Ślady techniki są bardzo
często dobrze widoczne. Dna formowano w postaci
osobnych krążków, po czym doklejano do nich od
strony wewnętrznej ściankę (ryc. 49,20). Ścianki for-
mowano w różny sposób z taśm i wałków. U naczyń
mniejszych stwierdzono taśmy ukośne zachodzące na
siebie, u dużych naczyń często spotyka się ślady skle-
jania taśm szerokich ok. 4 cm w ten sposób, że górna
wypukłe uformowana krawędź taśmy odpowiadała
zaklęśnięciu w dolnej krawędzi taśmy wyższej. Ślady
sklejania starannie zagładzano. Zgrubiałe facetowane
brzegi doklejano do ścianki naczynia. Powierzchnie
naczyń są od strony wewnętrznej najczęściej górą
staranniej, dołem mniej starannie gładzone. Zewnę-
trzne powierzchnie u przeważającej większości naczyń
są w górnych partiach starannie gładzone, dołem
schropowacone. Chropowacenie odbywało się w ten
sposób, że gładką powierzchnię naczynia obrzucano
gliną. Używano do tego celu różnej gliny. Niektóre
naczynia chropowacono gliną z dużą domieszką tłu-
czonych kamyczków (ryc. 49,35,37—8), w innych wy-
padkach 'z domieszką drobno tłuczonych kamyczków
lub piasku (ryc. 49,34,36,39), czasem też dodawano
drobno potłuczony piasek (ryc. 49,33). Rzadko obrzu-
cano naczynie gliną tłustą bez domieszek (ryc. 49,31).
Następnie mazano powierzchnię palcami (ryc. 49,32,
35, ryc. 50,24 i 32), w innych wypadkach przecierano
ją przypuszczalnie szmatką (ryc. 49,33) lub rodzajem
miotełki (ryc. 49,34). Niektóre naczynia przemaźywano
być może dłonią (ryc. 49,39). Chropowacenie obejmuje
cały brzusiec, sięgając często do samego dna (ryc. 50,
31,34,35). Rzadko zostawiano mniej lub więcej szeroki
wolny pas (ryc. 50,26,33). W jednym wypadku schro-
powacono naczynie od wewnątrz, tworząc na jego
ściankach bruzdy z gliny z piaskiem (ryc. 51,28). Na-
czynie to wykazuje od wewnątrz silną działalność
ognia.
Wśród form wyróżnić możemy:
a) Naczynia baniaste lub w przybliżeniu jajowate
z zaokrąglonym załomem brzuśca, dna najczęściej
płaskie, szyjki różnie ukształtowane. Szyjki są gła-
dzone, czasami nawet wygładzane, brzuśce aż do dna
schropowacone. Naczynia tego typu są różnej wiel-
kości, w związku z czym pozostaje i grubość ścianek.
Wśród tego typu naczyń możemy wyróżnić kilka pod-
typów różniących się ukształtowaniem szyjki i brze-
gów oraz mniejszą lub większą wydętością brzuśca,
co dawało formy bardziej baniaste lub smukłe. Pod-
typy ai przedstawiony jest na ryc. 48 (za wyjątkiem
rys. 11,14,16 i 18) i ryc. 51,12—13,14, czasami ma lekko
zgrubiały, łagodnie wychylony brzeg. Podtyp a2 z lekko
wyodrębnioną szyjką, zgrubiałą (ryc. 51,1,2,3,7,8,9,10,
11,16,23,23 — ryc. 49,15) często facetowaną (ryc. 51,
26 i ryc. 50,20,21). Podtyp a3 to naczynia z szyjką
zwężającą się ku otworowi (ryc. 48,18 ryc. 49,4—10,
28, ryc. 51,21). Podtyp a4 obejmuje okazy z wyodręb-
nioną, niską szyjką z bardziej wydętym brzuścem
(ryc. 50,3,4,5) i z brzegiem facetowanym (ryc. 50,19).
Są to formy stanowiące główną odmianę typu b. Dna
tych naczyń są najczęściej płaskie nie wyodrębnione
(ryc. 49,1, ryc. 50,27,31) lub lekko wyodrębnione
(ryc. 50,35). U naczyń silnie baniastych są one czasami
silnie przewężone (ryc. 50,34). Jedno naczynie typu a3
było wewnątrz schropowacone poziomo, tak że pow-
stały poziome „listewki" (ryc. 51,28). Zachowały się
również fragmenty brzuśca i brzeg tego naczynia.
Naczynia typu a stanowią ogromną przewagę w na-
szym materiale.
b) Część brzegów wskazuje, że pochodzą od naczyń
baniastych z wyodrębnioną, rozchyloną i grubiejącą
szyjką (ryc. 49,17,25—7, ryc. 51,25). Za takim przy-
puszczeniem przemawia pozioma listewka karbowana
u nasady szyjki występująca z reguły na tego rodzaju
naczyniach.
c) Naczynia baniaste lub jajowate nie schropowa-
cone z krawędziami lekko wywiniętymi i zaokrąglo-
nymi brzuścami. Wśród tych naczyń wyróżnia się
kilka ułamków naczynia (ryc. 48,11) niestarannie wy-
konanego z bardzo grubą domieszką.
d) Zachowały się dwa poziome ucha umieszczone
tuż pod krawędzią naczynia (ryc. 53,12,28). Pochodzą
one, jak się zdaje, z naczyń dwuusznych w przybli-
żeniu z jajowatych lub baniastych. Być może, że i nie-
które ułamki pochodzą z tego typu naczyń.
e) Misy. Wyróżnić tu możemy głębokie misy takie
jak na ryc. 46,12,13,15,20 lub bardziej od tamtych
stożkowate (ryc. 46,11,13, może też 6 i 7).
f) Kubki dość liczne z uchem przeważnie prostokąt-
nym lub półokrągłym w przekroju, wpuszczanym na
czopik w ściankę naczynia (ryc. 53,5,9—11,13—26).
Jeden okaz posiadał ucho taśmo watę (ryc. 53,14).
Znaleziono kilka ułamków naczyń ornamentowanych
kratką (ryc. 52,13—16). Ilość form zapewne była
większa niż wyodrębniliśmy, jednakże ułamkowy cha-
rakter materiału nie pozwala nam na dokładniejsze
ustalenia.
Sita
Dwa drobne ułamki sit z gliny różowej prawie bez
domieszek (ryc. 55,7).