DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.29253#0064
pozwoliłoby może rozstrzygnąć znaczenie drobnego szczegółu, nieczytelnego na
odbitce litograficznej. Jest to niewielka tarcza herbowa zwieńczona mitrą, zawieszona
na lambrekinie tuż nad obrazem. Francuski litograf pominął rysunek samych
herbów, może rozpoznawalnych na rysunku oryginalnym. W tak eksponowanym
miejscu ołtarza mógł się znaleźć jedynie herb fundatora. Niemożność identyfikacji
powoduje zrozumiały niedosyt i pozostawia w sferze hipotez przypuszczenie, że mógł
nim być Michał Pociej, starosta rohaczewski. Uzyskał on zgodę karmelitów na
wzniesienie jedynej przy kościele Św. Teresy prywatnej kaplicy grobowej, powstałej
w 1783 r. kosztem zniszczenia poprzedniej, urządzonej ze znacznym nakładem przed
niespełna dziesięciu laty ". Dekoracja sztukatorska oraz stiukowy ołtarz nowej kaplicy
Pociejowskiej (il. 43, 44) są tak uderzająco podobne do elementów wystroju kaplicy
ostrobramskiej, że identyczność osoby sztukatora, który był ich autorem nie budzi
wątpliwości, a czas powstania obu realizacji tylko w tym przekonaniu utwierdza. Z
połączenia tych faktów - bezpośredniego związku dekoracji obu kaplic, wyjątkowych
ustępstw poczynionych dla osoby świeckiej, wreszcie wyraźnie widocznej mitry nad
tarczą herbową umieszczoną w ołtarzu Matki Boskiej Ostrobramskiej — można
wyprowadzić następujące wnioski:
— sztukaterie i ołtarz kaplicy ostrobramskiej wykonał ten sam artysta, który dwa
lata wcześniej ku zadowoleniu zamawiającego, ukończył podobne zadanie w kaplicy
grobowej Michała Pocieja,
— w zamian za zgodę karmelitów na wzniesienie dla siebie kaplicy prywatnej,
Michał Pociej sfinansował, względnie przyczynił się w znacznym stopniu do
sprawienia nowego wystroju kaplicy ostrobramskiej, co zostało uhonorowane
umieszczeniem jego herbu na ołtarzu cudownego obrazu.
Nadal nie rozstrzygnięta pozostaje jednak kwestia najbardziej zajmująca, to jest
ustalenie nazwiska twórcy sztukaterii. Źródła klasztorne - przynoszące szczegółowe,
comiesięczne wyliczenie kosztów - pozwalają na dokładne prześledzenie postępu
prac w kaplicy ostrobramskiej, nie wymieniają jednak nazwiska sztukatora. Wydaje
się jednak, że można zaryzykować przypuszczenie, iż był nim Karol Jelski, rzeźbiarz i
sztukator wileński, współpracujący w latach 1778—82 z architektem Carlo Spampa-
nim . Dzięki praktyce zdobytej u boku modnego architekta mógł się po śmierci
Spampaniego zdecydować na samodzielne podjęcie prac dekoratorskich. Inną
przesłanką, przemawiającą na rzecz tej hipotezy, jest fakt, że Jelski musiał być znany
karmelitom z klasztoru ostrobramskiego, a nawet cieszyć się ich zaufaniem skoro
pełni! funkcję chorążego bractwa św. Józefa, istniejącego przy kościele Św.
ieresy .
Wobec braku możliwości porównania stiuków ostrobramskich z innymi
dziełami Karola Jelskiego, trudno jest jednak udowodnić jego udział przy wystroju
kaplicy.
Sztukaterie kaplicy ostrobramskiej zachowały się do dziś w swojej pierwotnej formie,
natomiast ich rola w dekoracji wnętrza uległa osłabieniu po zmianach wprowadzo-
nych w latach 1931—32.
52
odbitce litograficznej. Jest to niewielka tarcza herbowa zwieńczona mitrą, zawieszona
na lambrekinie tuż nad obrazem. Francuski litograf pominął rysunek samych
herbów, może rozpoznawalnych na rysunku oryginalnym. W tak eksponowanym
miejscu ołtarza mógł się znaleźć jedynie herb fundatora. Niemożność identyfikacji
powoduje zrozumiały niedosyt i pozostawia w sferze hipotez przypuszczenie, że mógł
nim być Michał Pociej, starosta rohaczewski. Uzyskał on zgodę karmelitów na
wzniesienie jedynej przy kościele Św. Teresy prywatnej kaplicy grobowej, powstałej
w 1783 r. kosztem zniszczenia poprzedniej, urządzonej ze znacznym nakładem przed
niespełna dziesięciu laty ". Dekoracja sztukatorska oraz stiukowy ołtarz nowej kaplicy
Pociejowskiej (il. 43, 44) są tak uderzająco podobne do elementów wystroju kaplicy
ostrobramskiej, że identyczność osoby sztukatora, który był ich autorem nie budzi
wątpliwości, a czas powstania obu realizacji tylko w tym przekonaniu utwierdza. Z
połączenia tych faktów - bezpośredniego związku dekoracji obu kaplic, wyjątkowych
ustępstw poczynionych dla osoby świeckiej, wreszcie wyraźnie widocznej mitry nad
tarczą herbową umieszczoną w ołtarzu Matki Boskiej Ostrobramskiej — można
wyprowadzić następujące wnioski:
— sztukaterie i ołtarz kaplicy ostrobramskiej wykonał ten sam artysta, który dwa
lata wcześniej ku zadowoleniu zamawiającego, ukończył podobne zadanie w kaplicy
grobowej Michała Pocieja,
— w zamian za zgodę karmelitów na wzniesienie dla siebie kaplicy prywatnej,
Michał Pociej sfinansował, względnie przyczynił się w znacznym stopniu do
sprawienia nowego wystroju kaplicy ostrobramskiej, co zostało uhonorowane
umieszczeniem jego herbu na ołtarzu cudownego obrazu.
Nadal nie rozstrzygnięta pozostaje jednak kwestia najbardziej zajmująca, to jest
ustalenie nazwiska twórcy sztukaterii. Źródła klasztorne - przynoszące szczegółowe,
comiesięczne wyliczenie kosztów - pozwalają na dokładne prześledzenie postępu
prac w kaplicy ostrobramskiej, nie wymieniają jednak nazwiska sztukatora. Wydaje
się jednak, że można zaryzykować przypuszczenie, iż był nim Karol Jelski, rzeźbiarz i
sztukator wileński, współpracujący w latach 1778—82 z architektem Carlo Spampa-
nim . Dzięki praktyce zdobytej u boku modnego architekta mógł się po śmierci
Spampaniego zdecydować na samodzielne podjęcie prac dekoratorskich. Inną
przesłanką, przemawiającą na rzecz tej hipotezy, jest fakt, że Jelski musiał być znany
karmelitom z klasztoru ostrobramskiego, a nawet cieszyć się ich zaufaniem skoro
pełni! funkcję chorążego bractwa św. Józefa, istniejącego przy kościele Św.
ieresy .
Wobec braku możliwości porównania stiuków ostrobramskich z innymi
dziełami Karola Jelskiego, trudno jest jednak udowodnić jego udział przy wystroju
kaplicy.
Sztukaterie kaplicy ostrobramskiej zachowały się do dziś w swojej pierwotnej formie,
natomiast ich rola w dekoracji wnętrza uległa osłabieniu po zmianach wprowadzo-
nych w latach 1931—32.
52