DOI Artikel:
Kurzej, Michał: Kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty Antiocheńskiej w Zborowie na Szaryszu: Przyczynek do dyskusji nad zjawiskiem postgotyku w Europie Środkowej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19070#0018
Warto zaznaczyć, że w roku 1640, czyli w trakcie wznoszenia kościoła św.
Małgorzaty, Rakoczowie rozpoczęli w Zborowie budowę drugiego kościoła,
pod wezwaniem św. Zofii. Jest to okazała budowla o dyspozycji pseudohali
emporowej i dwuwieżowej monumentalnej fasadzie. Znajduje się ona w po-
bliżu dworu, który był siedzibą rodu8.
Również uważna analiza stylu sugeruje, że kościół św. Małgorzaty wznie-
siono od fundamentów w XVII w. Pomimo przewagi gotyckich form stylo-
wych, jak opięcie kościoła przyporami, zastosowanie żebrowych sklepień
w części wschodniej i kaplicach bocznych oraz wąskie wydłużone okna, nale-
ży zwrócić uwagę na pewne elementy zestawione w sposób bardzo nietypowy
dla gotyku - jak przypory części wschodniej dostawione nieprostopadle do
lica ściany czy dwuboczne zamknięcie przestrzeni po bokach ołtarza główne-
go oraz półkoliste zamknięcie glifów okien. Charakterystyczny jest również
podział kondygnacji wieży za pomocą prostych gzymsów. Elementom gotyc-
kim towarzyszą również inne, mające zdecydowanie nowożytny charakter:
kolebkowe sklepienie nawy, rozety zdobiące wysklepki ponad ołtarzem głów-
nym oraz portale o manierystycznych formach.
Obecny kształt kościoła w Zborowie najprawdopodobniej nie jest zlep-
kiem różnych stylów będących wynikiem wielu faz budowy, ale połączeniem
różnych form stylowych w jednej koncepcji. Takie eklektyczne podejście,
jednak z wyraźną przewagą form gotyckich, jest typowe dla nurtu powrotu do
średniowiecznych wzorów po soborze trydenckim.
Pierwszym polskim badaczem, który zwrócił uwagę na zjawisko postgoty-
ku, był Jan Samek. Skoncentrował się on na dziełach krakowskich, wśród któ-
rych czołowe miejsce zajmują fundacje ksieni klasztoru norbertanek na Zwie-
rzyńcu - Doroty Kątskiej9. Charakterystyczne przykłady z różnych terenów
zebrał Tadeusz Chrzanowski. Warto wspomnieć przede wszystkim kościoły
jezuickie, np. w Molsheim, wzniesiony przez K. Wamsera w L 1609-161810.
Na grupę nawiązujących do gotyku siedemnastowiecznych kościołów ruskich
zwrócił uwagę Jan K. Ostrowski, analizując kościoły w Podhajcach (1621-
1635) i Złotym Potoku (od 1631). Uznał on występowanie form gotyckich za
wynik zapóźnienia środowiska artystycznego". Warto zaznaczyć, że Tomasz
8 Tamże.
9 J. Samek, Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa 1. pol. XVII w.. „Folia Historiae Artium"
5, 1968, s. 71-130.
10 T. Chrzanowski, „Neogotyk około 1600"próba interpretacji, w: Sztuka około 1600, War-
szawa 1974, s. 71-112.
" J. K. Ostrowski, Kościół parafialny w Podhajcach, w: Materiały do dziejów sztuki sa-
kralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J.K. Ostrowski, cz. 1: Kościoły
i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 4, Kraków 1996, s. 156-160.
16
Małgorzaty, Rakoczowie rozpoczęli w Zborowie budowę drugiego kościoła,
pod wezwaniem św. Zofii. Jest to okazała budowla o dyspozycji pseudohali
emporowej i dwuwieżowej monumentalnej fasadzie. Znajduje się ona w po-
bliżu dworu, który był siedzibą rodu8.
Również uważna analiza stylu sugeruje, że kościół św. Małgorzaty wznie-
siono od fundamentów w XVII w. Pomimo przewagi gotyckich form stylo-
wych, jak opięcie kościoła przyporami, zastosowanie żebrowych sklepień
w części wschodniej i kaplicach bocznych oraz wąskie wydłużone okna, nale-
ży zwrócić uwagę na pewne elementy zestawione w sposób bardzo nietypowy
dla gotyku - jak przypory części wschodniej dostawione nieprostopadle do
lica ściany czy dwuboczne zamknięcie przestrzeni po bokach ołtarza główne-
go oraz półkoliste zamknięcie glifów okien. Charakterystyczny jest również
podział kondygnacji wieży za pomocą prostych gzymsów. Elementom gotyc-
kim towarzyszą również inne, mające zdecydowanie nowożytny charakter:
kolebkowe sklepienie nawy, rozety zdobiące wysklepki ponad ołtarzem głów-
nym oraz portale o manierystycznych formach.
Obecny kształt kościoła w Zborowie najprawdopodobniej nie jest zlep-
kiem różnych stylów będących wynikiem wielu faz budowy, ale połączeniem
różnych form stylowych w jednej koncepcji. Takie eklektyczne podejście,
jednak z wyraźną przewagą form gotyckich, jest typowe dla nurtu powrotu do
średniowiecznych wzorów po soborze trydenckim.
Pierwszym polskim badaczem, który zwrócił uwagę na zjawisko postgoty-
ku, był Jan Samek. Skoncentrował się on na dziełach krakowskich, wśród któ-
rych czołowe miejsce zajmują fundacje ksieni klasztoru norbertanek na Zwie-
rzyńcu - Doroty Kątskiej9. Charakterystyczne przykłady z różnych terenów
zebrał Tadeusz Chrzanowski. Warto wspomnieć przede wszystkim kościoły
jezuickie, np. w Molsheim, wzniesiony przez K. Wamsera w L 1609-161810.
Na grupę nawiązujących do gotyku siedemnastowiecznych kościołów ruskich
zwrócił uwagę Jan K. Ostrowski, analizując kościoły w Podhajcach (1621-
1635) i Złotym Potoku (od 1631). Uznał on występowanie form gotyckich za
wynik zapóźnienia środowiska artystycznego". Warto zaznaczyć, że Tomasz
8 Tamże.
9 J. Samek, Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa 1. pol. XVII w.. „Folia Historiae Artium"
5, 1968, s. 71-130.
10 T. Chrzanowski, „Neogotyk około 1600"próba interpretacji, w: Sztuka około 1600, War-
szawa 1974, s. 71-112.
" J. K. Ostrowski, Kościół parafialny w Podhajcach, w: Materiały do dziejów sztuki sa-
kralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J.K. Ostrowski, cz. 1: Kościoły
i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 4, Kraków 1996, s. 156-160.
16