Modus: Prace z historii sztuki (5.2004)

w Europie, która odbyła się w Norymberdze
w 2001 roku. W zamierzeniu autorki praca
stanowi wstęp do szerszych badań, w ra-
mach których pragnie odtworzyć dzieje „ko-
lonii artystycznej" tworzonej przez artystów
żydowskiego pochodzenia z terenów Czech,
Moraw, Niemiec, Austrii. Danii i Holandii,
osadzonych w obozie koncentracyjnym w The-
resienstadt począwszy od 1941 roku. Badaczkę
fascynuje fenomen artystycznej twórczości po-
dejmowanej w warunkach niewoli.

Omówione krótko artykuły wygłoszo-
ne na sesji w Marburgu prezentują bardzo
szeroki zakres tematyczny i chronologiczny.
Swe powstanie w dużej mierze zawdzięczają
otwarciu granic i możliwości badania niedo-
stępnych wcześniej terenów. Artykuły wyka-
zują wysoki poziom merytoryczny, a zapre-
zentowane w nich wyniki są często jedynie
wstępem do dalszych badań. Razi tylko moc-
no nacjonalistyczne zabarwienie niektórych
tekstów i nie w pełni słuszne podkreślanie
„niemieckości" poszczególnych zabytków.
Na wielkie uznanie zasługuje natomiast ini-
cjatywa zorganizowania przez Instytut Her-
dera swoistego „forum młodych", na którym
mogą oni prezentować swoje osiągnięcia.

Na marginesie tych rozważań warto do-
dać, że zbliżoną ideę współpracy młodych
naukowców z różnych, tym razem polskich
ośrodków, podjęto w październiku 2003 roku
w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Ja-
giellońskiego, organizując I Ogólnopolskie
Spotkanie Doktorantów.

Urszula BĘCZKOWSKA,
Anna DETTLOFF

HALINA STĘPIEŃ, Artyści polscy w śro-
dowisku monachijskim w latach 1856-1914,
Warszawa 2003 (Studia z historii sztuki, red.
W. Juszczak i J. Kowalczyk, t. L), ss. 208, il. 150.

Artyści polscy w środowisku monachij-
skim w latach 1856-1914 to ostatni tom

opracowanej przez Halinę Stępień „trylogii
monachijskiej" - cennej i niezwykle istot-
nej pozycji w literaturze dotyczącej polskiej
historii sztuki XIX w.1 Książka jest efektem
długich i żmudnych badań przeprowadzo-
nych nie tylko na terenie Polski ale przede
wszystkim w monachijskich archiwach tam-
tejszej Akademie der bildenden Kiinste.
Lektura zachowanych tam częściowo Matri-
kelbiicher pozwoliła autorce na ostateczne
stwierdzenie, jacy artyści pochodzenia pol-
skiego i w jakim okresie byli studentami tej
monachijskiej uczelni, członkami Kunstve-
reinu i innych instytucji kulturalnych. Jed-
nakże Halina Stępień nie ograniczyła się tyl-
ko do suchego zestawienia faktów, nazwisk
i podania wielu nieznanych dotąd polskich
i niemieckich źródeł dotyczących środo-
wiska polskich artystów w Monachium ale
przede wszystkim wyciągnęła interesują-
ce i w większości słuszne wnioski, walcząc
z funkcjonującymi w historii sztuki stereo-
typami i pejoratywnymi stwierdzeniami (np.
rozumienie terminu Stimmung, określenie
„sosy monachijskie" czy długo funkcjonują-
cy, nieprecyzyjny termin „polska szkoła mo-
nachijska").

Trzeci tom „trylogii" obejmuje lata
1856-1914, uchodzące słusznie za okres,
kiedy to najliczniej przybywali do stolicy
Bawarii twórcy ze wszystkich trzech zabo-
rów, co zaowocowało rozkwitem tamtejszej
polskiej kolonii artystycznej. Mimo że pro-
blem „polskich monachijczyków" w 2. poł.
XIX w. uchodzi za temat przebadany i do-
kładnie opracowany, a artyści tacy, jak np.
Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Jó-
zef Brandt, Alfred Wierusz-Kowalski, Ju-
liusz Kossak czy Józef Chełmoński posia-
dają stosunkowo pokaźną literaturę przed-
miotu, jednakże wciąż brak było pełniejszej
wiedzy na temat całego środowiska, w tym
wielu innych, równie interesujących, choć
może mniej znanych twórców, jak np. Ro-

1 H. Stępień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1855, Wrocław 1990; H. Stę-
pień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1919. Materiały źródłowe,
Warszawa 1994 (również wyd. II b.d.).

179