Modus: Prace z historii sztuki (5.2004)

man Kochanowski, Aleksander Świeszew-
ski, Walery Brochocki. Przede wszystkim
jednak zaś nikt w polskiej historii sztuki nie
pokusił się o próbę przeanalizowania arty-
stycznego kontekstu tego kosmopolityczne-
go, przyjaznego dla cudzoziemców miasta,
przyciągającego znanych artystów, prężne-
go ośrodka wystawienniczego i handlu an-
tykwarycznego, w którym Polacy studiowa-
li, zdobywali pierwsze „szlify" w zawodzie,
a często i sławę oraz - co najistotniejsze
- chłonęli najrozmaitsze tendencje i kierunki
w sztuce europejskiej. Książka Haliny Stę-
pień w pełni uzupełnia tę lukę. Żądny infor-
macji czytelnik może prześledzić poszcze-
gólne -jak pisze Autorka - „etapy" 2. poło-
wy stulecia, poznając Monachium i program
artystycznego mecenatu „panujących miło-
ściwie" Wittelsbachów, niezwykle liberalne
zasady działania i dydaktyki akademii pod
rządami kolejnych dyrektorów, działalność
miejscowego Kunstvereinu, Munchner
Kiinstlergenossenschaft oraz - u schyłku
stulecia - Munchner Secession. Może tak-
że zaznajomić się z przebiegiem najważniej-
szych wystaw i sylwetkami monachijskich
twórców różnych narodowości (również tych
prowadzących popularne wówczas prywatne
ateliers), słowem z artystycznym „tyglem",
który prawie do końca wieku przyciągał Po-
laków jak magnes.

Wśród plastyków polskich związanych
z „Mnichowem" ogromne znaczenie zyskał
sobie pejzaż, co było odzwierciedleniem ten-
dencji w malarstwie monachijskim2: „Pej-
zaż, przede wszystkim pejzaż polski (głów-
nie nizinny) obecny we wszystkich polskich
kompozycjach figuralnych, był prezentowa-
ny także jako temat samodzielny przez kilku

naszych artystów (...). Podejmowanie tego
tematu było zgodne z szerokim nurtem pej-
zażowym w malarstwie środowiska mona-
chijskiego, a zarazem nakładało się na tak
typowe poszukiwania rodzimości w pejzażu
polskim, w oparciu o wspomnienia, zanoto-
wane i przywiezione z kraju studia z natury
czy zbliżone fragmenty krajobrazu znalezio-
ne w nowym otoczeniu" (s. 87).

Warto podkreślić, że tematyka pejzażo-
wa pozwalała polskim twórcom nie tylko na
zapis wspomnień z kraju rodzinnego, często
związanych z rodzajowością czy niedawny-
mi wydarzeniami powstania styczniowego,
ale przede wszystkim inspirowała do ekspe-
rymentów formalnych i technicznych oraz
przejmowania i twórczego interpretowania
tendencji realistycznych tudzież neoroman-
tycznych i symbolicznych, a także założeń
luminizmu (Lichtmalerei) i pleneryzmu (Frei-
lichtmalerei).

W recenzowanej publikacji H. Stępień
podejmuje niezwykle istotny problem stim-
mungu, długo lekceważony lub pomijany
przez polskich badaczy tego okresu3. Autor-
ka słusznie wywodzi tę koncepcję nastrojo-
wego pejzażu z malarstwa Eduarda Schlei-
cha st., cenionego pejzażysty monachijskie-
go i organizatora I Międzynarodowej Wy-
stawy sztuki w Monachium (1869 r.), propa-
gatora tendencji realistycznych, malarstwa
barbizończyków i Courbeta oraz twórcy
swoistej szkoły pejzażowej4. Stępień wni-
kliwie, choć może zbyt skrótowo, omawia
zjawisko Stimmungslandschaft, określając je
jako: „koncepcję utrwalającą i przekazują-
cą widzowi poprzez przedstawiony fragment
krajobrazu - określony stan napięć emo-
cjonalnych. Przez szczególnie przestrzega-

2 W niemieckiej historii sztuki funkcjonuje nawet określenie „Munchner Landschaftsschulc".

J Najczęściej ograniczali się oni do cytowania opinii Stanisława Witkiewicza na ten temat, co pro-
wadziło do utożsamiania terminu z nastrojem i spłycania roli tego niezwykle ważnego i interesującego
zjawiska w malarstwie niemieckim i polskim XIX wieku.

4 Do której należeli malarze tacy, jak: Carl Ebert, Joseph Wcnglcin, Philips Róth, Eduard Schlcich ml.,
Dietrich Langko, Carl Spitzwcg, Christian Morgenstern, Anton Zwcngaucr. „Pejzaż intymny" tworzył rów-
nież inny artysta, Adolf Licr, który wywarł niemały wpływ na malarzy polskich w Monachium, nic tylko na
swych bezpośrednich uczniów (m.in. na Władysława Małeckiego).

180