Modus: Prace z historii sztuki (5.2004)

„monachijczyków" zagadnienia pejzażu, jed-
nak gromadzi, wzbogaca i co najważniejsze
systematyzuje naszą wiedzę w tej dziedzi-
nie. Godny podkreślenia jest również zamysł
autorki, by tekst ilustrować nie tyle pracami
powszechnie znanymi z kolekcji państwo-
wych muzeów i galerii, ile - we współpra-
cy z D.A. Agra Art - zaprezentować dzieła
dotąd nieznane lub uważane za zaginione,
a które od kilkunastu lat pojawiają się czę-
sto w handlu antykwarycznym. Monachij-
ska trylogia Haliny Stępień na długo zapew-
ne pozostanie też podstawowym vademecum
dla każdego, kto zechce zająć się tą bogatą
i kryjącą niejeden ciekawy problem badaw-
czy tematyką.

Aleksandra KRYPCZYK

MAURYCY GOTTLIEB Z NIECO
INNEJ PERSPEKTYWY

EZRA MENDELSOHN, Painting a People.
Maurycy Gottlieb and Jewish Art, University
Press of New England, Brandeis University
Tauber Institute Series, Hanover and London
2002, ss. 279, il. kol. 15 tablic, cz.-b. 117, bi-
bliografia, indeks.

Polski malarz, izraelski historyk, pre-
stiżowe amerykańskie wydawnictwo. Takie
nieoczekiwane połączenie mogłoby dziwić,
gdyby nie osoba artysty, którego twórczości
została poświęcona książka. Maurycy Got-
tlieb (1856-1879) ma ugruntowaną pozy-
cję w polskiej historii sztuki: nieprzeciętnie
utalentowany malarz żydowskiego pocho-
dzenia, jeden z najzdolniejszych uczniów
Jana Matejki, wybitny przedstawiciel nur-
tu akademickiego w polskim malarstwie,
reprezentant najlepszych tradycji w zakre-
sie realistycznego malarstwa portretowego.
Tak w skrócie można by podsumować spo-
sób, w jaki artystyczna spuścizna Gottlie-
ba postrzegana jest z polskiej perspektywy.
W procesie percepcji twórczych dokonań
tego artysty, jak się okazuje, historia sztu-

ki polskiej stanowi tylko jeden z możliwych
punktów odniesienia. Taki inny - do pewne-
go stopnia - punkt widzenia zaprezentował
w swojej książce Ezra Mendelsohn, profe-
sor historii, wykładowca Uniwersytetu He-
brajskiego w Jerozolimie, a w jego przypad-
ku odmienność spojrzenia wynika nie tyle
z okoliczności, że jest on izraelskim uczo-
nym, ale przede wszystkim z faktu, iż jest on
izraelskim historykiem.

Lista publikacji poświęconych twórczo-
ści Gottlieba, zawierająca co prawda cenne
pozycje, nie należy do wyjątkowo obszer-
nych. Po zapoznaniu się z tym materiałem
można jednak śmiało zaryzykować stwier-
dzenie, że w przypadku tego artysty histo-
rycy sztuki wyczerpali większość możliwo-
ści interpretacyjnych - ostatniego słowa nie
powiedziano może jedynie na temat kierun-
ku, w jakim mogłaby pójść twórczość przed-
wcześnie zmarłego artysty. Maurycy Gott-
lieb stanowi w całym tego słowa znaczeniu
fenomen artystyczny. Poziom, jaki reprezen-
tował jako artysta, zapewnił mu wysoką po-
zycję między polskimi malarzami, jednocze-
śnie trudno pozbyć się wrażenia, że zajmuje
on w polskiej historii sztuki nieco marginal-
ne miejsce. Twórczość Gottlieba wymaga
znacznie szerszej perspektywy badawczej,
niż zazwyczaj w przypadku artystów, któ-
rych spuścizna artystyczna nie niesie ze sobą
tak złożonej problematyki, z całą pewno-
ścią wykraczającej poza ramy historii sztuki.
Analizowanie dorobku tego artysty może po-
stawić badacza przed nieoczekiwanymi dyle-
matami. Gottlieb zalicza się do najwybitniej-
szych malarzy polskich drugiej połowy wie-
ku dziewiętnastego, warto jednak pamiętać,
że w jego przypadku przynależność do gro-
na artystów polskich nie jest czymś oczywi-
stym, że podstawą, aby jego twórczość roz-
patrywać w takim kontekście, był w więk-
szym stopniu akt woli malarza niż inne czyn-
niki. Gottlieb urodził się w Drohobyczu jako
poddany monarchii austriackiej i syn rodzi-
ny żydowskiej, przez całe życie był zasadni-
czo niemieckojęzyczny, mówienie po pol-
sku sprawiało mu pewną trudność. Edukację

182