DOI article:
Zuziak, Iwona; Zinkow, Leszek: "Dom Egipski" w Krakowie: Przykład "egiptomanii" w architekturze polskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19070#0045
wówczas jeszcze jednego elementu kompleksu: obelisku, prawdopodobnie
pokrytego malowanymi „hieroglifami".
Między 1825 a 1829 rokiem Franciszek Maria Lanci, zapewne nie bez in-
spirującego wpływu swego mecenasa, Stanisława Małachowskiego (członka
kilku masońskich lóż, między innymi odnoszącej się do dziedzictwa staro-
egipskiego loży Świątynia Izydy), zaprojektował i wykonał dla niego w Koń-
skich oranżerię w stylu „egipskim", z elementami nawiązującymi do świątyn-
nych pylonów oraz posągami „faraonów" w niszach.
O egipskiej architekturze formułowano także wówczas refleksje teoretycz-
ne; Sebastian Sierakowski w 1812 roku pisał, iż „Egipcjanie założyli budow-
nictwo ciężkie i zadziwili wielkością brył, ale ich kroje były bez wdzięku"24,
Florentyn Mikulski natomiast twierdził (w 1830 r.), że poza trwałością w egip-
skim stylu nie ma nic, „na czem by mogła spocząć imaginacja"25. Te w grun-
cie rzeczy niepochlebne opinie z pewnością nie motywowały projektantów do
egiptyzacji architektonicznych pomysłów; także Franciszek Ksawery Giżyc-
ki w swym dziele O przyozdobieniu siedlisk wiejskich (1828), nawiązując do
potencjalnego wykorzystywania motywów staroegipskich w budownictwie
zaznaczył miażdżąco: „Architektura egipska jest w każdym względzie naj-
mniej stosowną do urządzenia budynków mieszkalnych (...) Budowle w gu-
ście egipskim (...) mają w ogóle postać ciężką i grobową"26. Podobnie wyra-
żał się Adam Idźkowski w rozprawie Kroje architektury obejmujące rozmaite
kształty uważane jako przedmiot piękności (1832), używając skądinąd po raz
pierwszy w polskim piśmiennictwie architektonicznym sformułowania „styl
egipski" w znaczeniu nowożytnych egiptyzmów27. Interesująca w tym kon-
tekście jest obserwacja, że właśnie w architekturze sepulkralnej styl egipski
znajdował bardzo szerokie zastosowanie28.
Na ponowne nasilenie się tendencji wykorzystywania motywów egip-
skich, nie tylko zresztą w architekturze, głównie w drugiej połowie XIX stu-
lecia, ma wpływ wiktoriańska moda na starożytny Egipt29, której nowych,
ożywczych bodźców, dostarczył dominujący w pierwszych dekadach wieku
XX, skądinąd zupełnie odmienny, styl art deco.
S. Sierakowski, Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania
(1812); cyt. za: Jaroszewski (przyp. 20), s. 426.
25 Jaroszewski (przyp. 20), s. 427.
26 Tamże.
27 Tamże.
28 Curl (przyp. 6), s. 172 i n.; B. Piątek, A. Ćwiek, Egiptyzujące grobowce na Cmentarzu
Powązkowskim w Warszawie, „Meander" 47, 1992, nr 9-10, s. 529-532, il.
29 Curl (przyp. 6), s. 203-206.
41
pokrytego malowanymi „hieroglifami".
Między 1825 a 1829 rokiem Franciszek Maria Lanci, zapewne nie bez in-
spirującego wpływu swego mecenasa, Stanisława Małachowskiego (członka
kilku masońskich lóż, między innymi odnoszącej się do dziedzictwa staro-
egipskiego loży Świątynia Izydy), zaprojektował i wykonał dla niego w Koń-
skich oranżerię w stylu „egipskim", z elementami nawiązującymi do świątyn-
nych pylonów oraz posągami „faraonów" w niszach.
O egipskiej architekturze formułowano także wówczas refleksje teoretycz-
ne; Sebastian Sierakowski w 1812 roku pisał, iż „Egipcjanie założyli budow-
nictwo ciężkie i zadziwili wielkością brył, ale ich kroje były bez wdzięku"24,
Florentyn Mikulski natomiast twierdził (w 1830 r.), że poza trwałością w egip-
skim stylu nie ma nic, „na czem by mogła spocząć imaginacja"25. Te w grun-
cie rzeczy niepochlebne opinie z pewnością nie motywowały projektantów do
egiptyzacji architektonicznych pomysłów; także Franciszek Ksawery Giżyc-
ki w swym dziele O przyozdobieniu siedlisk wiejskich (1828), nawiązując do
potencjalnego wykorzystywania motywów staroegipskich w budownictwie
zaznaczył miażdżąco: „Architektura egipska jest w każdym względzie naj-
mniej stosowną do urządzenia budynków mieszkalnych (...) Budowle w gu-
ście egipskim (...) mają w ogóle postać ciężką i grobową"26. Podobnie wyra-
żał się Adam Idźkowski w rozprawie Kroje architektury obejmujące rozmaite
kształty uważane jako przedmiot piękności (1832), używając skądinąd po raz
pierwszy w polskim piśmiennictwie architektonicznym sformułowania „styl
egipski" w znaczeniu nowożytnych egiptyzmów27. Interesująca w tym kon-
tekście jest obserwacja, że właśnie w architekturze sepulkralnej styl egipski
znajdował bardzo szerokie zastosowanie28.
Na ponowne nasilenie się tendencji wykorzystywania motywów egip-
skich, nie tylko zresztą w architekturze, głównie w drugiej połowie XIX stu-
lecia, ma wpływ wiktoriańska moda na starożytny Egipt29, której nowych,
ożywczych bodźców, dostarczył dominujący w pierwszych dekadach wieku
XX, skądinąd zupełnie odmienny, styl art deco.
S. Sierakowski, Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania
(1812); cyt. za: Jaroszewski (przyp. 20), s. 426.
25 Jaroszewski (przyp. 20), s. 427.
26 Tamże.
27 Tamże.
28 Curl (przyp. 6), s. 172 i n.; B. Piątek, A. Ćwiek, Egiptyzujące grobowce na Cmentarzu
Powązkowskim w Warszawie, „Meander" 47, 1992, nr 9-10, s. 529-532, il.
29 Curl (przyp. 6), s. 203-206.
41