DOI Artikel:
Bęczkowska, Urszula: Architektura klasztoru ss. karmelitanek bosych przy ulicy Łobzowskiej w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19070#0064
się u progu dwudziestego wieku dążeń do przełamania skostniałej stylistyki
historyzmu. Niniejszy artykuł stanowi więc próbę całościowego ujęcia pro-
blematyki artystycznej dotyczącej siedziby krakowskich karmelitanek. Punk-
tem wyjścia uczyniono rekonstrukcję ponad trzydziestoletniej historii budo-
wy gmachu, by na jej podstawie prześledzić stopniowe kształtowanie się jego
ostatecznej koncepcji, wskazać na genezę zastosowanych form, ustalić zależ-
ność przyjętych rozwiązań od karmelitańskiej tradycji budowlanej, a także
określić drogi, jakimi odbywała się w XIX wieku recepcja wzorów stosowa-
nych w architekturze żeńskiej linii zakonu.
UTWORZENIE FUNDACJI W POZNANIU
Historia zakonu karmelitanek bosych w Polsce sięga roku 1612, kiedy
to Konstancja z Myszkowskich Burzyńska ufundowała dla sprowadzonych
z Belgii sióstr klasztor pod wezwaniem św. Marcina w Krakowie2. Wkrót-
ce potem powstały kolejne założenia karmelitańskie: w Lublinie (dwa: 1624
i 1645), Wilnie (1638), Lwowie (1641), Warszawie (1649), Poznaniu (1660),
a także następny w Krakowie, na przedmieściu Wesoła (1725). Dość szyb-
ki rozwój zgromadzenia został gwałtownie przerwany pod koniec XVIII
i w XIX stuleciu. Masowa likwidacja zakonów, która dotknęła wówczas
wszystkie kraje europejskie, na ziemiach polskich doprowadziła do zamknię-
cia siedmiu z istniejących wcześniej ośmiu klasztorów karmelitanek bosych3.
Jedynym, który uniknął kasaty, był dom na przedmieściu Wesoła w Krako-
wie4. W trzeciej ćwierci XIX wieku, w związku z chwilową liberalizacją po-
lityki religijnej państwa pruskiego, ks. Aleksander Jełowicki zainicjował sta-
rania o założenie klasztoru karmelitanek bosych również w Poznaniu. Myśl
kompleksu klasztornego Wojciech Bałus. Jego zdaniem architektura budowli, czerpiąc z form
romańsko-gotyckich, oscyluje pomiędzy malowniczościąpóźnego historyzmu, bliską twórczo-
ści Teodora Talowskiego. a tendencjami kubizującymi początku XX wieku (W. Bałus. Krakau-
er Kirchenbaukimst im 19. Jahrhundert w: Die sakra/e Architektur Krakaus vom vorromani-
schen Beginn bis zur heutigen Zeit, red. Z. Kowalska, Wien 1993. s. 124-126).
2 Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i Rusi, opr. R. Kalinowski, t. 4. Kra-
ków 1904, s. 5.
M. Daniluk, Karmelitanki bose w Polsce, w: Encyklopedia katolicka, t. 8, Lublin 2000, s.
826. Na temat złożonej genezy procesu likwidacji klasztorów katolickich na ziemiach polskich
i form, jakie przybrał on w poszczególnych zaborach zob. P.P. Gach, Kasaty zakonów na zie-
miach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984.
4 Cz. Gil, Karmelitanki bose w Polsce w XX wieku, w: Święty Rafał Kalinowski - księga
pamiątkowa. 1835-1907-1991, Kraków 1993, s. 129.
60
historyzmu. Niniejszy artykuł stanowi więc próbę całościowego ujęcia pro-
blematyki artystycznej dotyczącej siedziby krakowskich karmelitanek. Punk-
tem wyjścia uczyniono rekonstrukcję ponad trzydziestoletniej historii budo-
wy gmachu, by na jej podstawie prześledzić stopniowe kształtowanie się jego
ostatecznej koncepcji, wskazać na genezę zastosowanych form, ustalić zależ-
ność przyjętych rozwiązań od karmelitańskiej tradycji budowlanej, a także
określić drogi, jakimi odbywała się w XIX wieku recepcja wzorów stosowa-
nych w architekturze żeńskiej linii zakonu.
UTWORZENIE FUNDACJI W POZNANIU
Historia zakonu karmelitanek bosych w Polsce sięga roku 1612, kiedy
to Konstancja z Myszkowskich Burzyńska ufundowała dla sprowadzonych
z Belgii sióstr klasztor pod wezwaniem św. Marcina w Krakowie2. Wkrót-
ce potem powstały kolejne założenia karmelitańskie: w Lublinie (dwa: 1624
i 1645), Wilnie (1638), Lwowie (1641), Warszawie (1649), Poznaniu (1660),
a także następny w Krakowie, na przedmieściu Wesoła (1725). Dość szyb-
ki rozwój zgromadzenia został gwałtownie przerwany pod koniec XVIII
i w XIX stuleciu. Masowa likwidacja zakonów, która dotknęła wówczas
wszystkie kraje europejskie, na ziemiach polskich doprowadziła do zamknię-
cia siedmiu z istniejących wcześniej ośmiu klasztorów karmelitanek bosych3.
Jedynym, który uniknął kasaty, był dom na przedmieściu Wesoła w Krako-
wie4. W trzeciej ćwierci XIX wieku, w związku z chwilową liberalizacją po-
lityki religijnej państwa pruskiego, ks. Aleksander Jełowicki zainicjował sta-
rania o założenie klasztoru karmelitanek bosych również w Poznaniu. Myśl
kompleksu klasztornego Wojciech Bałus. Jego zdaniem architektura budowli, czerpiąc z form
romańsko-gotyckich, oscyluje pomiędzy malowniczościąpóźnego historyzmu, bliską twórczo-
ści Teodora Talowskiego. a tendencjami kubizującymi początku XX wieku (W. Bałus. Krakau-
er Kirchenbaukimst im 19. Jahrhundert w: Die sakra/e Architektur Krakaus vom vorromani-
schen Beginn bis zur heutigen Zeit, red. Z. Kowalska, Wien 1993. s. 124-126).
2 Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i Rusi, opr. R. Kalinowski, t. 4. Kra-
ków 1904, s. 5.
M. Daniluk, Karmelitanki bose w Polsce, w: Encyklopedia katolicka, t. 8, Lublin 2000, s.
826. Na temat złożonej genezy procesu likwidacji klasztorów katolickich na ziemiach polskich
i form, jakie przybrał on w poszczególnych zaborach zob. P.P. Gach, Kasaty zakonów na zie-
miach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984.
4 Cz. Gil, Karmelitanki bose w Polsce w XX wieku, w: Święty Rafał Kalinowski - księga
pamiątkowa. 1835-1907-1991, Kraków 1993, s. 129.
60