DOI Artikel:
Jarosz, Izabela: Powrót do tendencji formalnych w polskim piśmiennictwie o ogrodach na tle przemian w sztuce ogrodowej wybranych krajów Europy Zachodniej i Ameryki Pólknocnej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19070#0126
w krajach Europy Zachodniej. Przez cały XIX wiek toczono spory o wyż-
szość ogrodu regularnego bądź nieregularnego, dlatego tendencje formalne
uwidaczniające się w polskiej sztuce ogrodowej tego okresu nie tyle były po-
wrotem, co raczej kontynuacją dawnej tradycji, na którą nałożyły się napły-
wające z zagranicy nowe trendy w sposobie kształtowania przyrody. W dru-
giej połowie XIX wieku powstały na ziemiach polskich pierwsze instytucje
kształcące ogrodników zarówno w dziedzinie praktyki, jak i teorii3. Wtedy
to również zaczęto wydawać czasopisma propagujące nowości ogrodnicze,
przyczyniając się tym samym do poprawy nie najlepszego stanu rodzimego
ogrodnictwa4. Mimo że na pierwszym planie pozostawała właściwie aż do lat
trzydziestych XX wieku kwestia ogrodnictwa użytkowego, to stopniowo tak-
że artystyczne ukształtowanie ogrodu zyskało na znaczeniu.
Z uwagi na fakt, iż powrót do tendencji formalnych w polskiej sztuce ogro-
dowej nie był dotąd przedmiotem bliższych badań, podobnie jak i niezwy-
kle rozległy kontekst prezentowanego zagadnienia, niniejszy artykuł porusza
w istocie dwie kwestie. Z jednej strony jest to próba prezentacji powrotu do
regularnego kształtowania zieleni w wybranych krajach Europy Zachodniej
i Ameryki Północnej, a z drugiej spóźniony oddźwięk tych zjawisk w polskim
piśmiennictwie ogrodniczym. Małgorzata Szafrańska podkreśla bowiem, że
kluczem do poznania ogrodów dawnych są w szczególności „teksty o ogro-
dach, pisane (...) jako instrukcje, jako pochwały znanych dzieł lub wyrażają-
ce marzenia o nieistniejącym ogrodzie idealnym. (...) Gdy więc chcemy we-
drzeć się do wyobraźni tych, którzy setki lat temu zakładali ogrody, zrozu-
mieć, jak to robili, zobaczyć tamte realia, posłuchać dysput, poznać, co uwa-
żali za sukces, a co pozostało na uboczu kształtowania się stylu - otwórzmy
dawne księgi"5.
M. Jankowska, Warszawskie środowisko ogrodników planistów na przełomie XIX i XX
wieku, w: Architektura i urbanistyka XIX i początków XX wieku w krajobrazie historycznym
Królestwa Polskiego 1815-1914, Materiały Sesji PPPKZ i SKZ, Radziejowice, kwiecień 1989,
Warszawa 1992, s. 115-122; O szkole ogrodniczej przy warszawskim ogrodzie pomologicznym,
„Ogrodnik Polski" 1879. 6, s. 121-123.
4 Najważniejsze czasopisma: „Ogrodnik Polski" (1879-1905), dwutygodnik, wydawa-
ny przez Franciszka Szaniora, Edmunda Jankowskiego, Władysława i Józefa Kaczyńskich,
przekształcony w czasopismo „Ogrodnik" (1911-1939) pod redakcją Stanisława Schónfelda
i Stanisława Tylickiego, jako organ Warszawskiego Towarzystwa Ogrodniczego; „Ogrodnic-
two" (1898-1938) pod redakcją Józefa Brzezińskiego jako organ Towarzystwa Ogrodnicze-
go w Krakowie; „Pszczelarz i Ogrodnik" (1897-1905) pod redakcją Józefa Drege i Stanisława
Rutkowskiego, jako organ Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego w Warszawie.
5 M. Szafrańska, Ogród renesansowy. Antologia tekstów, Warszawa 1998, s. 13.
116
szość ogrodu regularnego bądź nieregularnego, dlatego tendencje formalne
uwidaczniające się w polskiej sztuce ogrodowej tego okresu nie tyle były po-
wrotem, co raczej kontynuacją dawnej tradycji, na którą nałożyły się napły-
wające z zagranicy nowe trendy w sposobie kształtowania przyrody. W dru-
giej połowie XIX wieku powstały na ziemiach polskich pierwsze instytucje
kształcące ogrodników zarówno w dziedzinie praktyki, jak i teorii3. Wtedy
to również zaczęto wydawać czasopisma propagujące nowości ogrodnicze,
przyczyniając się tym samym do poprawy nie najlepszego stanu rodzimego
ogrodnictwa4. Mimo że na pierwszym planie pozostawała właściwie aż do lat
trzydziestych XX wieku kwestia ogrodnictwa użytkowego, to stopniowo tak-
że artystyczne ukształtowanie ogrodu zyskało na znaczeniu.
Z uwagi na fakt, iż powrót do tendencji formalnych w polskiej sztuce ogro-
dowej nie był dotąd przedmiotem bliższych badań, podobnie jak i niezwy-
kle rozległy kontekst prezentowanego zagadnienia, niniejszy artykuł porusza
w istocie dwie kwestie. Z jednej strony jest to próba prezentacji powrotu do
regularnego kształtowania zieleni w wybranych krajach Europy Zachodniej
i Ameryki Północnej, a z drugiej spóźniony oddźwięk tych zjawisk w polskim
piśmiennictwie ogrodniczym. Małgorzata Szafrańska podkreśla bowiem, że
kluczem do poznania ogrodów dawnych są w szczególności „teksty o ogro-
dach, pisane (...) jako instrukcje, jako pochwały znanych dzieł lub wyrażają-
ce marzenia o nieistniejącym ogrodzie idealnym. (...) Gdy więc chcemy we-
drzeć się do wyobraźni tych, którzy setki lat temu zakładali ogrody, zrozu-
mieć, jak to robili, zobaczyć tamte realia, posłuchać dysput, poznać, co uwa-
żali za sukces, a co pozostało na uboczu kształtowania się stylu - otwórzmy
dawne księgi"5.
M. Jankowska, Warszawskie środowisko ogrodników planistów na przełomie XIX i XX
wieku, w: Architektura i urbanistyka XIX i początków XX wieku w krajobrazie historycznym
Królestwa Polskiego 1815-1914, Materiały Sesji PPPKZ i SKZ, Radziejowice, kwiecień 1989,
Warszawa 1992, s. 115-122; O szkole ogrodniczej przy warszawskim ogrodzie pomologicznym,
„Ogrodnik Polski" 1879. 6, s. 121-123.
4 Najważniejsze czasopisma: „Ogrodnik Polski" (1879-1905), dwutygodnik, wydawa-
ny przez Franciszka Szaniora, Edmunda Jankowskiego, Władysława i Józefa Kaczyńskich,
przekształcony w czasopismo „Ogrodnik" (1911-1939) pod redakcją Stanisława Schónfelda
i Stanisława Tylickiego, jako organ Warszawskiego Towarzystwa Ogrodniczego; „Ogrodnic-
two" (1898-1938) pod redakcją Józefa Brzezińskiego jako organ Towarzystwa Ogrodnicze-
go w Krakowie; „Pszczelarz i Ogrodnik" (1897-1905) pod redakcją Józefa Drege i Stanisława
Rutkowskiego, jako organ Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego w Warszawie.
5 M. Szafrańska, Ogród renesansowy. Antologia tekstów, Warszawa 1998, s. 13.
116