Modus: Prace z historii sztuki (5.2004)

ślony przez Autora jako „symboliczno-narra-
cyjny". Przykładowo, w scenie Narodzenia
Chrystusa ujętej w dość tradycyjny sposób,
znalazł się prawdziwy „rarytas" ikonogra-
ficzny; Dzieciątko ukazane zostało w sposób
„aktywny", prezentując widzowi księgę Pi-
sma Świętego. Jeszcze wyżej pokazano po-
stacie świętych oraz parę fundatorów z ban-
derolami, na których niegdyś znajdowały się
- nieczytelne dziś - teksty. W najwyższym
szeregu ukazane zostały tylko dwie sceny.
W pierwszej, kapłan (domalowany zapewne
w w. XIX) stoi przed mensą ołtarza wzno-
sząc ręce w stronę monstrancji, którą w gó-
rze trzymają dwaj aniołowie. Z boków kolej-
ni wysłańcy niebios grają na instrumentach
muzycznych. Wewnątrz monstrancji widocz-
ne są trzy krwawiące hostie. Nie ma wątpli-
wości, że scena ta odwołuje się do jednego
z popularnych u schyłku średniowiecza cu-
dów eucharystycznych. Erich Wiese postawił
przed laty tezę, że chodzi tu zapewne o cud,
który wydarzył się w Brukseli, w kościele
Św. Guduli w r. 13702. Buran rozważa tak-
że wpływ Koszyc, gdzie w katedrze miało
miejsce podobne zdarzenie, a przede wszyst-
kim Wilsnack, które było jednym z najpopu-
larniejszych w Europie Środkowej centrów
pielgrzymkowych (na znakach pielgrzymich
umieszczane były właśnie trzy krwawiące
hostie)3. Malowidło to można wiązać z fun-
dacją Bractwa Bożego Ciała (poświadczoną
specjalnym statutem w r. 1402), którego
założycielem był wszechstronnie wykształ-
cony proboszcz Herman4. Co interesują-
ce, trzy hostie podtrzymywane przez anio-
ły, znalazły się w zwieńczeniu późnogo-
tyckiego retabulum ołtarza Bożego Ciała,
ufundowanego w r. 1480. Według Burana,
stanowi to przykład spektakularnego na-
wiązania do kultowej i artystycznej tradycji
miejsca.

Kolejne, ignorowane dotąd przez bada-
czy malowidło, znajduje się na trzecim od
strony północnej filarze świątyni. Niestety,
zakrywa je skutecznie ołtarz Dobrego Paste-
rza, pochodzący z w. XVIII. Przedstawienie
Arma Christi umieszczone zostało - co na-
leży do rzadkości - na malowanej tkaninie.
Wprowadza ona pewną umowność, stwa-
rzając naturalny dystans wobec porozmiesz-
czanych równomiernie narzędzi męki. Ca-
łość sięga niemal trzech metrów, dekoracja
ta musiała więc pełnić bardzo ważną funkcję
w programie ikonograficznym świątyni. Bu-
ran przekonująco sugeruje, że obok stać mo-
gła drewniana ambona, malowidło mogło za-
tem być swoistym exemplum. Potwierdzeniu
tej tezy służy analiza zawartości biblioteki
parafialnej, zachowanej do dziś w Alba Ju-
lia, w której przechowywano sporo ksiąg do-
tyczących kultu Bożego Ciała (s. 38, przyp.
104). Inna możliwość, to umieszczenie na
tle malowidła wolnostojącej rzeźby. Na jej
korzyść świadczy fakt, że w średniowieczu
dość często pomiędzy wizerunkami Arma
Christi ukazywano stojącego Męża Boleści.
Najmniej prawdopodobna wydaje się epita-
fijna funkcja malowidła.

Pośród malowideł ściennych zachowa-
nych do dziś na Słowacji, do najbardziej
znanych należy zespół na ścianie północ-
nej kościoła Św. Jakuba, ukazujący Siedem
uczynków miłosierdzia i Siedem grzechów
śmiertelnych. Autor podkreśla aktualizację
tych przedstawień (kobiety w modnych suk-
niach i kruselerach) oraz drobiazgowe odda-
nie architektury w tłach. Według niego ma-
lowane ramy służą wprowadzeniu „socjal-
nego" desygnatu miejsca (einer ,,sozialen"
Ortsidentifizierung), pojawiając się tylko
w scenach ukazujących przejawy miłosier-
dzia. Grzechy pozbawione są tego „urba-
nistycznego" kontekstu, przez co nabierają

2 O. Schtircr, E. Wicsc, Deutsche Kunst in der Zips, Brtinn-Wicn-Lcipzig 1938, s. 217.

3 O oprawie artystycznej tego kultu ostatnio: C. Lichtc, Die Inszenierung einer Wallfahrt. Der Lettner
im Havelberger Dom and das Wilsnacker Wimderblut, Worms 1990.

Por. E. Jankovićova, Fraternifas Corpuris Christi v Levoći, w: Majster Pavol z Levoće, źivot. dielo.
doba (zbomik rcfcratov zo seminara), Kośicc 1991, s. 72-80.

172