DOI article:
Łanuszka, Magdalena: Piętnastowieczny rękopis Godzinek w krakowskiej Bibliotece Książąt Czartoryskich
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19072#0103
dla środowiska hiszpańskiego8. Na tej podstawie autorka ta określiła Godzinki
Czartoryskich jako dzieło sztuki południowofrancuskiej, być może prowansal-
skiej, zaś biorąc pod uwagę elementy, które uznała za charakterystyczne dla XIV
w. (kratkowane tła, gałązki na bordiurach, bogate ramki i inicjały), zadatowała
je na ok. 14009. Analiza dekoracji malarskiej Ms. Czart. 3467 skłania mnie do
podważenia tych hipotez. Sądzę, że jej genezy artystycznej należy szukać nie
w południowej, ale raczej w północnej części Francji. Również datowanie rę-
kopisu na ok. 1400 r. można - jak się wydaje - przesunąć o ok. 20 lat później.
Wnioski moje opieram głównie na wynikach badania ikonografii i stylu jego
dekoracji; pomocna także może okazać się analiza tekstu litanii.
Wszystkie karty z miniaturami są zakomponowane w taki sam sposób:
poniżej kwadratowej miniatury widnieją trzy linijki tekstu, zaczynającego
się ozdobnym inicjałem, z którego wyrasta ramka otaczająca miniaturę
i ograniczająca u dołu powierzchnię bas-de-page z przedstawieniami zwierząt
na tle pejzażu. Z wypustek ramek wyrastają wici tworzące bordiurę, w której
znajdują się ptaki lub hybrydy - połączenia postaci ludzkich i zwierzęcych.
Oprócz jednej, wszystkie miniatury majązbliżone, kratkowane, kolorowo-złote
tło. Biorąc pod uwagę ubytki w tekście, można założyć, że pierwotny program
dekoracji przewidywał co najmniej o pięć miniatur więcej; najprawdopodobniej
były to przedstawienia Zwiastowania, Nawiedzenia, Zesłania Ducha Święte-
go, Ukrzyżowania i Mszy żałobnej. Siedem zachowanych in situ obrazów to
kolejno: Boże Narodzenie, Zwiastowanie Pasterzom, Pokłon Trzech Króli,
Ucieczka do Egiptu, Ofiarowanie, Koronacja Marii oraz Tronujący Bóg Oj-
ciec. Przedstawienia zdobiące bas-de-page oraz hybrydy na marginesach mają
najprawdopodobniej znaczenie symboliczne związane z miniaturą na danej
karcie; bardzo możliwa jest także ich interpretacja astrologiczna, stanowi to
jednak osobny przedmiot badań.
W rękopisie występują dwa typy ozdobnych inicjałów. Obok dużych spo-
tykamy tu nieco mniejsze litery o niebieskich korpusach otoczonych kaligra-
ficznym ornamentem wykonanym czerwonym atramentem. W tych samych
kolorach są utrzymane kaligraficzne winietki, będące kombinacją zygzakowa-
tych form niebieskich oraz zaokrąglonych czerwonych. Malowane na złotym
tle duże inicjały z reguły utrzymano w kolorze błękitnym i czerwonym lub
różowym, a ich korpusy, ozdobione białym ornamentem, opleciono wicią.
Z tak skonstruowanych inicjałów wychodzą różniące się w szczegółach obra-
mienia miniatur, w postaci czerwonej (lub różowej) i błękitnej wici biegnącej
na szerokiej, postrzępionej na brzegach złotej listwie. Bordiura jest zbudowana
8 Potwierdzeniem tego byłyby późniejsze dopiski, np. wspomniana już Eugarya na f. 7 v.
9 Jarosławiecka-Gąsiorowska (przyp. 5), s. 49.
85
Czartoryskich jako dzieło sztuki południowofrancuskiej, być może prowansal-
skiej, zaś biorąc pod uwagę elementy, które uznała za charakterystyczne dla XIV
w. (kratkowane tła, gałązki na bordiurach, bogate ramki i inicjały), zadatowała
je na ok. 14009. Analiza dekoracji malarskiej Ms. Czart. 3467 skłania mnie do
podważenia tych hipotez. Sądzę, że jej genezy artystycznej należy szukać nie
w południowej, ale raczej w północnej części Francji. Również datowanie rę-
kopisu na ok. 1400 r. można - jak się wydaje - przesunąć o ok. 20 lat później.
Wnioski moje opieram głównie na wynikach badania ikonografii i stylu jego
dekoracji; pomocna także może okazać się analiza tekstu litanii.
Wszystkie karty z miniaturami są zakomponowane w taki sam sposób:
poniżej kwadratowej miniatury widnieją trzy linijki tekstu, zaczynającego
się ozdobnym inicjałem, z którego wyrasta ramka otaczająca miniaturę
i ograniczająca u dołu powierzchnię bas-de-page z przedstawieniami zwierząt
na tle pejzażu. Z wypustek ramek wyrastają wici tworzące bordiurę, w której
znajdują się ptaki lub hybrydy - połączenia postaci ludzkich i zwierzęcych.
Oprócz jednej, wszystkie miniatury majązbliżone, kratkowane, kolorowo-złote
tło. Biorąc pod uwagę ubytki w tekście, można założyć, że pierwotny program
dekoracji przewidywał co najmniej o pięć miniatur więcej; najprawdopodobniej
były to przedstawienia Zwiastowania, Nawiedzenia, Zesłania Ducha Święte-
go, Ukrzyżowania i Mszy żałobnej. Siedem zachowanych in situ obrazów to
kolejno: Boże Narodzenie, Zwiastowanie Pasterzom, Pokłon Trzech Króli,
Ucieczka do Egiptu, Ofiarowanie, Koronacja Marii oraz Tronujący Bóg Oj-
ciec. Przedstawienia zdobiące bas-de-page oraz hybrydy na marginesach mają
najprawdopodobniej znaczenie symboliczne związane z miniaturą na danej
karcie; bardzo możliwa jest także ich interpretacja astrologiczna, stanowi to
jednak osobny przedmiot badań.
W rękopisie występują dwa typy ozdobnych inicjałów. Obok dużych spo-
tykamy tu nieco mniejsze litery o niebieskich korpusach otoczonych kaligra-
ficznym ornamentem wykonanym czerwonym atramentem. W tych samych
kolorach są utrzymane kaligraficzne winietki, będące kombinacją zygzakowa-
tych form niebieskich oraz zaokrąglonych czerwonych. Malowane na złotym
tle duże inicjały z reguły utrzymano w kolorze błękitnym i czerwonym lub
różowym, a ich korpusy, ozdobione białym ornamentem, opleciono wicią.
Z tak skonstruowanych inicjałów wychodzą różniące się w szczegółach obra-
mienia miniatur, w postaci czerwonej (lub różowej) i błękitnej wici biegnącej
na szerokiej, postrzępionej na brzegach złotej listwie. Bordiura jest zbudowana
8 Potwierdzeniem tego byłyby późniejsze dopiski, np. wspomniana już Eugarya na f. 7 v.
9 Jarosławiecka-Gąsiorowska (przyp. 5), s. 49.
85