DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Epistola pastoralis biskupa Bernarda Maciejowskiego z roku 1601: Zapomniany dokument recepcji potrydenckich zasad kształtowania sztuki sakralnej w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19072#0164
została ogłoszona najwcześniej i była przez siedem lat wprowadzana w życie
pod osobistym nadzorem Maciejowskiego-6.
W dalszych badaniach nad przemianami polskiej sztuki sakralnej w dobie
kontiTeformacji należałoby więc sprawdzić, czy moment rozpoczęcia „reformy"
wystroju kościołów w poszczególnych diecezjach nie zbiega się precyzyjnie
z włączeniem Epistolae pastoralis do ich prawodawstwa partykularnego. Na
razie warto zaś zainteresować się rozwiązaniami artystycznymi, które są niemal
na pewno rezultatem ogłoszenia regulacji Maciejowskiego, ponieważ „odpowia-
dają" ewidentnie na jego zalecenia, a zarazem nie wywodzą się bezpośrednio
z potrydenckich przepisów liturgicznych.
Za takie zjawisko należy uznać - jak sądzę - rozpowszechnienie na zie-
miach polskich zwyczaju budowy obszernych przedsionków przed głównym
wejściem do kościoła (il. 7), a czasem także przed wejściami bocznymi. O ile
w okresie średniowiecza takie aneksy pojawiały się stosunkowo rzadko, o tyle
po roku 1600 zaopatrywano w nie zdecydowaną większość nowo wznoszo-
nych świątyń. Dość często dostawiano też wówczas kruchty do kościołów
średniowiecznych, nadając nieraz tym dobudówkom bardzo ozdobne formy,
dzięki czemu stawały się one swoistymi mini-fasadami, modernizującymi
wygląd gmachów w ich najbardziej eksponowanych partiach (il. 8)57. Można
też przypuszczać, że zalecenia Maciejowskiego zainspirowały koncepcję
wzbogacania polskich kościołów drewnianych o wieże z przedsionkami
w przyziemiu (il. 9), zwłaszcza że rozwiązanie to pojawiło się najpewniej
właśnie na początku w. XVIP8.
W tym samym czasie zaczęto też wznosić przy licznych świątyniach wolno
stojące dzwonnice, co można uznać za kolejny przejaw recepcji rozporzą-
dzeń biskupa krakowskiego. Owe wieże wkomponowywano zresztą często
w efektowne rozwiązania przestrzenne, wzmagające okazałość stosunkowo
niewielkich kościołów, czego znakomitym przykładem może być świątynia
parafialna w Koniecpolu (ok. 1640, il. 10)59.
Pod wpływem Epistolae pastoralis pojawił się też zapewne na ziemiach pol-
skich zwyczaj umieszczania w kościołach marmurowych tablic z informacjami
na temat relikwii, przechowywanych w tych świątyniach. Taka bardzo okazała
tablica z rozbudowanymi inskrypcjami znajduje się na przykład w kościele
św. św. Piotra i Pawła w Krakowie (il. 11), chlubiącym się niegdyś wyjątkowo
56 Bernard Maciejowski zasiadał na katedrze krakowskiej w latach 1600-1608. Zob. Dzię-
gielewski, Maciszewski (przyp. 18), s. 50-51.
57 J. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973. s. [15—
117.
5S M. Kornecki, Kościoły drewniane w Małopolsce. Zagadnienie uwarunkowań oraz syste-
matyki typów i form architektury (od średniowiecza do XX wieku). Kraków 1999, s. 105-108.
59 Miłobędzki (przyp. 30), s. 65.
134
pod osobistym nadzorem Maciejowskiego-6.
W dalszych badaniach nad przemianami polskiej sztuki sakralnej w dobie
kontiTeformacji należałoby więc sprawdzić, czy moment rozpoczęcia „reformy"
wystroju kościołów w poszczególnych diecezjach nie zbiega się precyzyjnie
z włączeniem Epistolae pastoralis do ich prawodawstwa partykularnego. Na
razie warto zaś zainteresować się rozwiązaniami artystycznymi, które są niemal
na pewno rezultatem ogłoszenia regulacji Maciejowskiego, ponieważ „odpowia-
dają" ewidentnie na jego zalecenia, a zarazem nie wywodzą się bezpośrednio
z potrydenckich przepisów liturgicznych.
Za takie zjawisko należy uznać - jak sądzę - rozpowszechnienie na zie-
miach polskich zwyczaju budowy obszernych przedsionków przed głównym
wejściem do kościoła (il. 7), a czasem także przed wejściami bocznymi. O ile
w okresie średniowiecza takie aneksy pojawiały się stosunkowo rzadko, o tyle
po roku 1600 zaopatrywano w nie zdecydowaną większość nowo wznoszo-
nych świątyń. Dość często dostawiano też wówczas kruchty do kościołów
średniowiecznych, nadając nieraz tym dobudówkom bardzo ozdobne formy,
dzięki czemu stawały się one swoistymi mini-fasadami, modernizującymi
wygląd gmachów w ich najbardziej eksponowanych partiach (il. 8)57. Można
też przypuszczać, że zalecenia Maciejowskiego zainspirowały koncepcję
wzbogacania polskich kościołów drewnianych o wieże z przedsionkami
w przyziemiu (il. 9), zwłaszcza że rozwiązanie to pojawiło się najpewniej
właśnie na początku w. XVIP8.
W tym samym czasie zaczęto też wznosić przy licznych świątyniach wolno
stojące dzwonnice, co można uznać za kolejny przejaw recepcji rozporzą-
dzeń biskupa krakowskiego. Owe wieże wkomponowywano zresztą często
w efektowne rozwiązania przestrzenne, wzmagające okazałość stosunkowo
niewielkich kościołów, czego znakomitym przykładem może być świątynia
parafialna w Koniecpolu (ok. 1640, il. 10)59.
Pod wpływem Epistolae pastoralis pojawił się też zapewne na ziemiach pol-
skich zwyczaj umieszczania w kościołach marmurowych tablic z informacjami
na temat relikwii, przechowywanych w tych świątyniach. Taka bardzo okazała
tablica z rozbudowanymi inskrypcjami znajduje się na przykład w kościele
św. św. Piotra i Pawła w Krakowie (il. 11), chlubiącym się niegdyś wyjątkowo
56 Bernard Maciejowski zasiadał na katedrze krakowskiej w latach 1600-1608. Zob. Dzię-
gielewski, Maciszewski (przyp. 18), s. 50-51.
57 J. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973. s. [15—
117.
5S M. Kornecki, Kościoły drewniane w Małopolsce. Zagadnienie uwarunkowań oraz syste-
matyki typów i form architektury (od średniowiecza do XX wieku). Kraków 1999, s. 105-108.
59 Miłobędzki (przyp. 30), s. 65.
134