DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Walanus, Wojciech: Wanderungen: Künstler - Kunstwerk - Motiv - Stifter. Beitrage der 10. Tagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker in Warschau, 25-28. September 2003, red. M. Omilanowska, A. Straszewska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19072#0267
przez polskich „Nowych Dzikich"15. Oma-
wiając obrazy Pawła Kowalewskiego i Mar-
ka Sobczyka, inspirowane dziełami Kip-
penbergera i Baselitza, zwrócił on uwagę na
intrygujący charakter tej inspiracji: przejęcie
dotyczyło formy i motywu, nie zaś świato-
poglądu i politycznego zaangażowania, które
legło u ich podstawy. Według Smidta, taki
krytyczny, „emancypacyjny" model recepcji
był w latach osiemdziesiątych ubiegłego
wieku zjawiskiem nowym, bez precedensu
w dziejach sztuki Polski powojennej.
Wśród artykułów zamieszczonych
w drugiej części książki aż dwa dotyczą re-
stytucji dzieł sztuki po II wojnie światowej.
Uwe Hartmann przedstawił drobiazgową,
znakomicie udokumentowaną rekonstrukcję
wojennych i powojennych losów obrazu
Francesco Guardiego Schody pałacu Dożów
w Wenecji, zrabowanego przez okupan-
tów w r. 1939 z warszawskiego Muzeum
Narodowego16. Natomiast Reginę Dehnel
postanowiła przyjrzeć się problemowi
powojennej restytucji dzieł, których polskich
właścicieli - najczęściej osób prywatnych
- nie udało się ustalić17. Autorka uznała za
charakterystyczne, że większość z tych dzieł
to prace polskich artystów z końca XIX
i pierwszych dekad XX wieku. Konstatacja
ta jest punktem wyjścia do rozważań o te-
matyce i formie tych dzieł, okolicznościach,
w jakich zmieniały one właścicieli, lynku
sztuki w Generalnym Gubernatorstwie,
a także sytuacji polskich artystów w czasie
okupacji.
Referat Tomasza Torbusa dotyczy ochro-
ny zabytków na terenach, które w wyniku
powojennych zmian granic znalazły nowych
właścicieli: chodzi zarówno o Śląsk, Po-
morze i Prusy, jak i o dawne polskie Kresy
Wschodniels. Autor jako pierwszy podjął
próbę porównawczej analizy stosunku
nowych władz do dziedzictwa kulturowe-
go na obu tych obszarach. Wyróżniając
cztery główne postawy (celowe niszcze-
nie, zaniedbywanie, przejęcie i włączenie
w nowy kontekst oraz „akceptacja obcego"),
Torbus starał się również pokazać, jaką rolę
w postępowaniu z zabytkami odgrywały
argumenty o podłożu narodowościowym czy
nacjonalistycznym.
Najobszerniejszą, trzecią część zbioru
rozpoczyna artykuł Ernsta Badstubnera,
który zwięźle omówił znaczenie katedry
w Magdeburgu dla rozpowszechniania
zachodnich wzorów architektonicznych
w Europie Środkowo-Wschodniej19. Autor
wskazał na obecność rozwiązań rodem
z Bambergu i Nadrenii w kilku budowlach
na wschód od Łaby (katedra w Bran-
denburgu, klasztory cystersów w Lehnin
i norbertanów w Jerichow). Dla nadrzędnego
tematu tomu - artystycznych związków
polsko-niemieckich - istotne znaczenie ma
uwaga Badstubnera o możliwości przenika-
nia wormackich wzorów jeszcze dalej, do
Trzebnicy, ale wątek ten nie doczekał się
niestety rozwinięcia.
Do działu poświęconego wędrówkom
motywów niezbyt pasuje krótkie wystąpienie
15 T. Smidt, ,.Krakau - Mónchengladbach des Ostens". „Neue Wilde" in Polen und in Deutschland,
s. 149-161.
16 U. Hartmann, Geraubt - verbracht - rergessen. Der Weg eines Guardi-Gemaldes aus dem Warschauer
Nationalmuseum seit dem Zweiten Weltkrieg, s. 165-190.
17 R. Dehnel, Restitution an unbekannt: die Odyssee von Werken polnischer Kiinstler zwischen 1939
und 1949, s. 191-216.
'8 T. Torbus, Kunstwerke unter wechselnder Hoheit. Der Umgang mit dem Kulturerbe in den historischen
deutschen undpolnischen Ostgebieten im Yergleich, s. 217-246.
19 E. Badstubner, Die baukiinstlerischen Wirkungen des Magdeburger Doms nach Ostmitteleuropa im
13. Jahrhundert, s. 249-255.
237
wiając obrazy Pawła Kowalewskiego i Mar-
ka Sobczyka, inspirowane dziełami Kip-
penbergera i Baselitza, zwrócił on uwagę na
intrygujący charakter tej inspiracji: przejęcie
dotyczyło formy i motywu, nie zaś świato-
poglądu i politycznego zaangażowania, które
legło u ich podstawy. Według Smidta, taki
krytyczny, „emancypacyjny" model recepcji
był w latach osiemdziesiątych ubiegłego
wieku zjawiskiem nowym, bez precedensu
w dziejach sztuki Polski powojennej.
Wśród artykułów zamieszczonych
w drugiej części książki aż dwa dotyczą re-
stytucji dzieł sztuki po II wojnie światowej.
Uwe Hartmann przedstawił drobiazgową,
znakomicie udokumentowaną rekonstrukcję
wojennych i powojennych losów obrazu
Francesco Guardiego Schody pałacu Dożów
w Wenecji, zrabowanego przez okupan-
tów w r. 1939 z warszawskiego Muzeum
Narodowego16. Natomiast Reginę Dehnel
postanowiła przyjrzeć się problemowi
powojennej restytucji dzieł, których polskich
właścicieli - najczęściej osób prywatnych
- nie udało się ustalić17. Autorka uznała za
charakterystyczne, że większość z tych dzieł
to prace polskich artystów z końca XIX
i pierwszych dekad XX wieku. Konstatacja
ta jest punktem wyjścia do rozważań o te-
matyce i formie tych dzieł, okolicznościach,
w jakich zmieniały one właścicieli, lynku
sztuki w Generalnym Gubernatorstwie,
a także sytuacji polskich artystów w czasie
okupacji.
Referat Tomasza Torbusa dotyczy ochro-
ny zabytków na terenach, które w wyniku
powojennych zmian granic znalazły nowych
właścicieli: chodzi zarówno o Śląsk, Po-
morze i Prusy, jak i o dawne polskie Kresy
Wschodniels. Autor jako pierwszy podjął
próbę porównawczej analizy stosunku
nowych władz do dziedzictwa kulturowe-
go na obu tych obszarach. Wyróżniając
cztery główne postawy (celowe niszcze-
nie, zaniedbywanie, przejęcie i włączenie
w nowy kontekst oraz „akceptacja obcego"),
Torbus starał się również pokazać, jaką rolę
w postępowaniu z zabytkami odgrywały
argumenty o podłożu narodowościowym czy
nacjonalistycznym.
Najobszerniejszą, trzecią część zbioru
rozpoczyna artykuł Ernsta Badstubnera,
który zwięźle omówił znaczenie katedry
w Magdeburgu dla rozpowszechniania
zachodnich wzorów architektonicznych
w Europie Środkowo-Wschodniej19. Autor
wskazał na obecność rozwiązań rodem
z Bambergu i Nadrenii w kilku budowlach
na wschód od Łaby (katedra w Bran-
denburgu, klasztory cystersów w Lehnin
i norbertanów w Jerichow). Dla nadrzędnego
tematu tomu - artystycznych związków
polsko-niemieckich - istotne znaczenie ma
uwaga Badstubnera o możliwości przenika-
nia wormackich wzorów jeszcze dalej, do
Trzebnicy, ale wątek ten nie doczekał się
niestety rozwinięcia.
Do działu poświęconego wędrówkom
motywów niezbyt pasuje krótkie wystąpienie
15 T. Smidt, ,.Krakau - Mónchengladbach des Ostens". „Neue Wilde" in Polen und in Deutschland,
s. 149-161.
16 U. Hartmann, Geraubt - verbracht - rergessen. Der Weg eines Guardi-Gemaldes aus dem Warschauer
Nationalmuseum seit dem Zweiten Weltkrieg, s. 165-190.
17 R. Dehnel, Restitution an unbekannt: die Odyssee von Werken polnischer Kiinstler zwischen 1939
und 1949, s. 191-216.
'8 T. Torbus, Kunstwerke unter wechselnder Hoheit. Der Umgang mit dem Kulturerbe in den historischen
deutschen undpolnischen Ostgebieten im Yergleich, s. 217-246.
19 E. Badstubner, Die baukiinstlerischen Wirkungen des Magdeburger Doms nach Ostmitteleuropa im
13. Jahrhundert, s. 249-255.
237