Modus: Prace z historii sztuki (7.2006)

tyką językową i filozoficzną1. Związana od
lat z uniwersytetem genewskim Autorka
ma w swoim dorobku publikacje poświę-
cone nowożytnej i nowoczesnej filozofii
europejskiej. Szczególnym powodzeniem,
ale też i poważaniem cieszą się jej analizy
i opracowania dotyczące niedawno (w 2002
r.) zmarłego filozofa fenomenologa Michela
Henry'ego, postaci mało znanej środowisku
polskich filozofów, a tym bardziej szersze-
mu kręgowi odbiorców2. Dufour-Kowalska
(a właściwie Dufour-Wierusz Kowalska) na
ten temat pisała wiele. Jej ostatnie prace to
między innymi próba spojrzenia na dyskusję
o sztuce i filozofii od końca XVIII w. po
czasy współczesne (I' art et la sensibilite,
de Kant d Michel Henry, Paris 1996) oraz
filozoficzna biografia Henry'ego (Michel
Henry, passion et magnificence de la me,
Paris 2003). Henry jest uznawany za twórcę
fenomenologii materialnej, nazywanej też
nieintencjonalną lub radykalną fenome-
nologią życia. Henry, polemista i krytyk
Husserlowskiego postrzegania świata,
zaproponował pogląd, zgodnie z którym
postrzeganie rzeczywistości dokonuje się
w tzw. ciele wewnętrznym. Owa dwoistość
prezentacji jest kluczem dla zrozumienia
jego filozofii. Zainteresowania odnośnie
do procesów i fizjologii widzenia wyłożył
Henry w rozprawie o Kandinsky'm (Voir
l'invisible. Sur Kandinsky, Paris 1988); na-
tomiast te dotyczące istoty prezentacji podjął
w kluczowej dla swych poglądów książce
pod takim właśnie tytułem (L 'essence de la
manifestation, 1963). Henry był odkrywcą
(niezależnie od G. Bachelarda) dla literatury
francuskiej twórczości Novalisa, którego
koncepcje również wpłynęły w znaczący
sposób na rozumienie wczesnego romanty-
zmu przez Dufour-Kowalską. Szczególnie

istotne jest przejęcie przez Dufour-Kowalską
pomysłów Henry'ego dotyczących dąże-
nia do symbolicznego abstrahowania oraz
dwoistości ciała (chair - w odróżnieniu od
corps), czego konsekwencjąjest przypisanie
zasadniczej roli fenomenologicznej materii
ciała. W konsekwencji przenosi się to na
rozumienie objawiania się niewidocznego
życia w czysto fenomenologicznej materii,
przy czym ciało jest rozumiane na podobień-
stwo Janowego „i słowo stało się ciałem"
(Jan 1,14), idealistycznie (abstrakcyjnie)
i jednocześnie nad wyraz realnie. Dla Hen-
ry'ego bowiem ciało (chair) jest pierwotną
możliwością, która uobecnia się zamiast
procesu subiektywnego, dzięki czemu każdy
cielesny podmiot w świecie może doznawać
transcendencji. Tym samym ciało jest miej-
scem afektywnego autoobjawiania się abso-
lutu życia. Doświadczenie inkamacyjne jest
określane przez Henry'ego w nawiązaniu do
św. Pawła jako „mistyczne ciało Chrystusa".
To za sprawą ciała (chair) będącego najbar-
dziej wymownym spełnieniem się patycznej
(termin rozumiany jako przeciwieństwo
apatyczności) autodonacji życia czysto feno-
menologicznego dokonuje się akt połączenia
we wspólnocie. Biorą w nim udział wszyscy
żywi dzięki wspólnemu doświadczeniu
patosu życia. Dla Henry'ego sztuka (filozof
zajmuje się głównie malarstwem) jest próbą
wyrażenia sensualności, ale nie chodzi tu
ojej materialny aspekt. Malarstwo intere-
suje go ze względu na to, że dzięki niemu
ujawnia się życie wewnętrzne (prawdziwe).
Idąc za Kandinsky'm wyjaśnia, że wszystkie
wizualne formy malarstwa mają możność
wzbudzania w nas abstrakcyjnej realności,
nie będącej reprodukowaniem świata, lecz
zgodnej z dążeniem do wyrażenia tego, co
niewidoczne, a co przecież istnieje. Z tych

' Caspar David Friedrich. Aux sources de 1'imaginaire romantiąue, Lausanne 1992; zob. recenzja
W. Bałusa. Caspar DavidFriedrich i wyobraźnia romantyczna, „Znak" 458. 1993. s. 182-187.

2 Jedyna znana mi pozycja w j. polskim, w której jest bliżej wyłożona koncepcja ciała M. Henry'ego,
to: M. Drwięga. Ciało człowieka: studium z antropologiifdozoficznej, Kraków 2005 (pierwsze wyd. 2002).
Najlepszym opracowaniem filozofii tego francuskiego myśliciela jest książka R. Kuhna, Leiblichkeit ais
Lebendigkeit. Michel Henrys Lebensphdnomenologie absoluter Subjektivitdt ais Affektivitat, Freiburg-Miin-
chen 1991.

241