DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: Gabrielle Dufour-Kowalska, Caspar David Friedrich. U źródeł wyobrażeń romantycznych, tłum. Maria Rostworowska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19072#0272
rozważań wynika też próba sformułowania
koncepcji sztuki realizującej się w wymiarze
kosmicznym, w którym zostają zniesione po-
działy, a efektem tego procesu jest jedność3.
Rzecz ciekawa, w zakresie sztuki poglądy
tego głęboko religijnego filozofa chrze-
ścijańskiego są bliskie koncepcji Martina
Bubera, który twierdził, że sztuka jest przed-
miotem relacji człowieka ze światem, a nie
kreacją i reprodukowaniem rzeczywistości.
Dla obydwu myślicieli obraz jest tym, co
staje na drodze między malarzem a widzem.
Właśnie Henry'ego Dufour-Kowalska
nazywa ,.najbardziej głębokim z filozofów
współczesnych" (s. 37). Od niego przejmuje
koncepcję niewidzialnego, ściśle powiązaną
z ideą oka wewnętrznego. Upraszczając
oznacza to, że dzięki wniknięciu w pierwszy
byt dochodzimy do ejdetycznej pierwotno-
ści, do istoty, do jądra. W swoim omówie-
niu twórczości Caspara Davida Friedricha
Dufour-Kowalska zajmuje się zagadnieniem
wizji, imaginacji tego romantyka. Jednak
w większym stopniu interesuje ją strona
werbalna, tj. teksty artysty, jego znajomych
i postaci z epoki, w mniejszym - wizualna,
a zatem jego obrazy. Odnosi się wrażenie, że
rozważania są nałożone na system filozo-
ficzny, a nie, że dzieła wyzwalają określoną
dyskusję. Już sama koncepcja obrazów zre-
dukowanych zdaje się pochodną postulatów
fenomenologicznych: „Wszystkie (...) waria-
cje na jeden temat mnożą tylko obraz prze-
strzeni wewnętrznej, w której bierze swój
początek wizjonerskie spojrzenie i zaciera
się świat widzialny" (s. 55). ,,0 malarstwie
Friedricha można powiedzieć, że «dąży do
minimalnego»" (s. 70). Podobnie ma się
rzecz z drugim istotnym wątkiem książki,
zagadnieniem pejzażu wewnętrznego, nie-
widzialnego, prowadzącego do deprecjacji
rzeczywistości, a tym samym jej walorów re-
produkcyjnych na rzecz ejdetycznej istotno-
ści; „przedmiotem ich kontemplacji nie jest
widowisko Natury, tylko pejzaż wewnętrzny,
ten, o którym malarz mówił, że powinien
być «naszą modlitwą, naszym skupieniem»"
(s. 54). Obrazy Friedricha są „ujęte w więzy
symbolicznej geometrii i podporządkowane
liryzmowi kolorów, poddane schematom
wyobrażenia niewidzialnego" (s. 74).
Dla zrozumienia malarstwa Friedricha,
które staje się jednocześnie wprowadzeniem
do rozważań o romantyzmie, Dufour-Ko-
walska proponuje wyjście od rekonstrukcji
pracowni malarskiej drezdeńskiego artysty.
Puste atelier, znane z sepii z Albertiny oraz
opisywane we wspomnieniach przyjaciół
i odwiedzających, staje się dla autorki miej-
scem, w którym powstaje sztuka, gdzie prze-
taczają się dyskusje. To puste pomieszczenie
niesie w sobie również wymiar filozoficzny,
jest potwierdzeniem malowania pozawi-
dzialnego, otwieraniem się na świat zorga-
nizowany wedle innego porządku. „Dzieła
Friedricha są w pewnym sensie inicjacją do
kontemplacji bez obrazu (...) malarz pozwala
nam wyobrażać sobie (...) to. czego nigdy
zobaczyć się nie da i co nigdy na tym świe-
cie się nie ukazuje, co pozostaje we wnętrzu
tajemnicy życia duszy" (s. 109). To właśnie
antynaturalizm Friedricha stanowi o jego
wyjątkowości, a kulminacyjnym dziełem,
które oddaje pełnię Friedrichowych dążeń,
jest Mnich nad morzem (BS. 168)4. W twór-
czości tego malarza jest to pierwowzór,
3 M. Henry. Radikale Lebensphdnomenologie. Ausgewahlte Studien zur Phanomenologie. Mit einem
Vonvortvon J.-L. Marion, tłum. R. Kiihn. Freiburg-Munchen 1992; tenże. Affekt und Subjektivitdt. Leben-
sphdnomenologische Beitrage zur Psychologie des Menschen, tłum. i oprać. R. Kiihn, Freiburg-Miinchen
2005,140-162.
4 W polskim wydaniu Dufour-Kowalskiej zostały wprowadzone tytuły odmienne od tych. które w odnie-
sieniu do malarstwa CD. Friedricha stosuje się w naszej literaturze przedmiotu. W niniejszej recenzji używam
tytułów powszechnie przyjętych. Poza tym dla ułatwienie przywołuję stosowaną numerację katalogową
jego dzieł wg BS. (H. Bórsch-Supan, K.W. Jahnig. Caspar Darid Friedrich, Gemalde, Druckgraphik wid
bildmafiige Zeichnungen. Miinchen 1973) oraz skrót BS.-J. - w przypadku odwołania się do tekstu z tego
podstawowego opracowania katalogowego.
242
koncepcji sztuki realizującej się w wymiarze
kosmicznym, w którym zostają zniesione po-
działy, a efektem tego procesu jest jedność3.
Rzecz ciekawa, w zakresie sztuki poglądy
tego głęboko religijnego filozofa chrze-
ścijańskiego są bliskie koncepcji Martina
Bubera, który twierdził, że sztuka jest przed-
miotem relacji człowieka ze światem, a nie
kreacją i reprodukowaniem rzeczywistości.
Dla obydwu myślicieli obraz jest tym, co
staje na drodze między malarzem a widzem.
Właśnie Henry'ego Dufour-Kowalska
nazywa ,.najbardziej głębokim z filozofów
współczesnych" (s. 37). Od niego przejmuje
koncepcję niewidzialnego, ściśle powiązaną
z ideą oka wewnętrznego. Upraszczając
oznacza to, że dzięki wniknięciu w pierwszy
byt dochodzimy do ejdetycznej pierwotno-
ści, do istoty, do jądra. W swoim omówie-
niu twórczości Caspara Davida Friedricha
Dufour-Kowalska zajmuje się zagadnieniem
wizji, imaginacji tego romantyka. Jednak
w większym stopniu interesuje ją strona
werbalna, tj. teksty artysty, jego znajomych
i postaci z epoki, w mniejszym - wizualna,
a zatem jego obrazy. Odnosi się wrażenie, że
rozważania są nałożone na system filozo-
ficzny, a nie, że dzieła wyzwalają określoną
dyskusję. Już sama koncepcja obrazów zre-
dukowanych zdaje się pochodną postulatów
fenomenologicznych: „Wszystkie (...) waria-
cje na jeden temat mnożą tylko obraz prze-
strzeni wewnętrznej, w której bierze swój
początek wizjonerskie spojrzenie i zaciera
się świat widzialny" (s. 55). ,,0 malarstwie
Friedricha można powiedzieć, że «dąży do
minimalnego»" (s. 70). Podobnie ma się
rzecz z drugim istotnym wątkiem książki,
zagadnieniem pejzażu wewnętrznego, nie-
widzialnego, prowadzącego do deprecjacji
rzeczywistości, a tym samym jej walorów re-
produkcyjnych na rzecz ejdetycznej istotno-
ści; „przedmiotem ich kontemplacji nie jest
widowisko Natury, tylko pejzaż wewnętrzny,
ten, o którym malarz mówił, że powinien
być «naszą modlitwą, naszym skupieniem»"
(s. 54). Obrazy Friedricha są „ujęte w więzy
symbolicznej geometrii i podporządkowane
liryzmowi kolorów, poddane schematom
wyobrażenia niewidzialnego" (s. 74).
Dla zrozumienia malarstwa Friedricha,
które staje się jednocześnie wprowadzeniem
do rozważań o romantyzmie, Dufour-Ko-
walska proponuje wyjście od rekonstrukcji
pracowni malarskiej drezdeńskiego artysty.
Puste atelier, znane z sepii z Albertiny oraz
opisywane we wspomnieniach przyjaciół
i odwiedzających, staje się dla autorki miej-
scem, w którym powstaje sztuka, gdzie prze-
taczają się dyskusje. To puste pomieszczenie
niesie w sobie również wymiar filozoficzny,
jest potwierdzeniem malowania pozawi-
dzialnego, otwieraniem się na świat zorga-
nizowany wedle innego porządku. „Dzieła
Friedricha są w pewnym sensie inicjacją do
kontemplacji bez obrazu (...) malarz pozwala
nam wyobrażać sobie (...) to. czego nigdy
zobaczyć się nie da i co nigdy na tym świe-
cie się nie ukazuje, co pozostaje we wnętrzu
tajemnicy życia duszy" (s. 109). To właśnie
antynaturalizm Friedricha stanowi o jego
wyjątkowości, a kulminacyjnym dziełem,
które oddaje pełnię Friedrichowych dążeń,
jest Mnich nad morzem (BS. 168)4. W twór-
czości tego malarza jest to pierwowzór,
3 M. Henry. Radikale Lebensphdnomenologie. Ausgewahlte Studien zur Phanomenologie. Mit einem
Vonvortvon J.-L. Marion, tłum. R. Kiihn. Freiburg-Munchen 1992; tenże. Affekt und Subjektivitdt. Leben-
sphdnomenologische Beitrage zur Psychologie des Menschen, tłum. i oprać. R. Kiihn, Freiburg-Miinchen
2005,140-162.
4 W polskim wydaniu Dufour-Kowalskiej zostały wprowadzone tytuły odmienne od tych. które w odnie-
sieniu do malarstwa CD. Friedricha stosuje się w naszej literaturze przedmiotu. W niniejszej recenzji używam
tytułów powszechnie przyjętych. Poza tym dla ułatwienie przywołuję stosowaną numerację katalogową
jego dzieł wg BS. (H. Bórsch-Supan, K.W. Jahnig. Caspar Darid Friedrich, Gemalde, Druckgraphik wid
bildmafiige Zeichnungen. Miinchen 1973) oraz skrót BS.-J. - w przypadku odwołania się do tekstu z tego
podstawowego opracowania katalogowego.
242