DOI article:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Wojsław Molè: między Strzygowskim a Rieglem i Dvořákiem
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0018
Mariackim, dzieło to Mole studiował z wnikliwą uwagą, czego świadectwem są
zachowane w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego kalki z wykonanymi przez
niego precyzyjnymi odrysami wszystkich scen oraz inskrypcji, nigdy jednak nie
opublikował wyników tych badań38.
Niewątpliwie najważniejszą ogłoszoną drukiem w tym okresie pracą Molego
jest przytaczana już wyżej Historia sztuki starochrześcijańskiej i wczesnobizantyń-
skiej. Jej podtytuł (Wstęp do historii sztuki bizantyńskiej u Słowian) jasno wskazuje,
że celem uczonego była synteza dziejów sztuki bizantyńsko-słowiańskiej - zre-
alizowanym dopiero po wojnie i w innym, niż pierwotnie zamierzony, kształ-
cie naukowego opracowania. W Przedmowie autor wprost stwierdził, że sam
zaproponował redakcji Lwowskiej Biblioteki Slawistycznej wydanie tej książki
jako wstępu do dzieła o sztuce bizantyńskiej u Słowian „ponieważ w literaturze
polskiej brak nowszego krytycznego opracowania tej dziedziny”39. Całość wywodu
poprzedził syntetycznym omówieniem głównych postaw metodologicznych i po-
znawczych, jakie ukształtowały się w archeologii chrześcijańskiej i bizantynistyce,
poczynając od rzymskiej teorii Josepha Wilperta (1857-1944) i badań formalno-
-porównawczych, a kończąc na koncepcji Kunstwollen Riegla i historii sztuki jako
historii ducha (.Kunstgeschichte ais Geistesgeschichte) Dvoraka, niezwiązanymi
bezpośrednio z badaniami nad sztuką wczesnochrześcijańską, lecz uchodzą-
cymi wówczas za nowy, niehistoryczny sposób interpretowania dzieł i zjawisk
artystycznych. Symptomatycznie dla poglądów Molego sztuka Konstantynopola
zajmuje w tych rozważaniach niewiele miejsca - niespełna dwadzieścia (!) stron
w obrębie rozdziału poświęconego budowlom centralnym - ustępując pola szero-
ko zakreślonej panoramie architektury sakralnej na hellenistycznym Wschodzie
i monumentalnemu malarstwu na obszarach rzymsko-italskich. Należy wszakże
pamiętać, że gdy Mole pisał swą książkę, wiedza o konstantynopolitańskiej sztuce
okresu przedikonoklastycznego ograniczała się do kilku zaledwie zachowanych
budowli - bazyliki św. Jana w Studionie oraz kościołów św. Ireny, śś. Sergiusza
i Bakchusa, Świętej Mądrości. Dwa ostatnie zabytki - w słusznej ocenie Molego -
łączy wspólna ścieżka architektoniczno-formalnej przemiany wschodniego typu
budowli centralnej oraz bazyliki kopułowej. Niezwykłe, majestatyczne i har-
monijne piękno kościoła Świętej Mądrości nie pozostawiło Molego obojętnym,
jednak wczytując się w jego opis, trudno oprzeć się wrażeniu, że patrzył na to
piękno raczej oczami autorów wczesnobizantyńskich - Prokopiusza z Cezarei
i Pawła Silencjariusza - aniżeli dawał świadectwo własnych wrażeń. Nie wiemy,
czy kiedykolwiek był w Konstantynopolu-Stambule.
W tym okresie Mole czynnie uczestniczył w życiu naukowym światowej bi-
zantynistyki, publikując regularnie w czasopiśmie „Byzantinoslavica”, wydawanym
od 1929 r. przez Komisję Bizantynologiczną Instytutu Słowiańskiego w Pradze
(ponowił tę współpracę z chwilą reaktywacji pisma po drugiej wojnie światowej),
a także brał udział w kongresach i sympozjach bizantynistycznych, podejmując
wiodące kwestie z zakresu badań nad sztuką Bizancjum. W referacie zaprezento-
wanym na IV Międzynarodowym Zjeździe Studiów Bizantyńskich w Sofii w 1934 r.
nakreślił szeroką panoramę hellenizmów, stwierdzając, że w odniesieniu do sztuki
bizantyńskiej nie można mówić o renesansie w sensie przypisanym renesansowi
38 Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. DL XXXI18.
39 Mole (przyp. 11), s. 7.
16
ARTYKUŁY
Małgorzata Smorąg Różycka
zachowane w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego kalki z wykonanymi przez
niego precyzyjnymi odrysami wszystkich scen oraz inskrypcji, nigdy jednak nie
opublikował wyników tych badań38.
Niewątpliwie najważniejszą ogłoszoną drukiem w tym okresie pracą Molego
jest przytaczana już wyżej Historia sztuki starochrześcijańskiej i wczesnobizantyń-
skiej. Jej podtytuł (Wstęp do historii sztuki bizantyńskiej u Słowian) jasno wskazuje,
że celem uczonego była synteza dziejów sztuki bizantyńsko-słowiańskiej - zre-
alizowanym dopiero po wojnie i w innym, niż pierwotnie zamierzony, kształ-
cie naukowego opracowania. W Przedmowie autor wprost stwierdził, że sam
zaproponował redakcji Lwowskiej Biblioteki Slawistycznej wydanie tej książki
jako wstępu do dzieła o sztuce bizantyńskiej u Słowian „ponieważ w literaturze
polskiej brak nowszego krytycznego opracowania tej dziedziny”39. Całość wywodu
poprzedził syntetycznym omówieniem głównych postaw metodologicznych i po-
znawczych, jakie ukształtowały się w archeologii chrześcijańskiej i bizantynistyce,
poczynając od rzymskiej teorii Josepha Wilperta (1857-1944) i badań formalno-
-porównawczych, a kończąc na koncepcji Kunstwollen Riegla i historii sztuki jako
historii ducha (.Kunstgeschichte ais Geistesgeschichte) Dvoraka, niezwiązanymi
bezpośrednio z badaniami nad sztuką wczesnochrześcijańską, lecz uchodzą-
cymi wówczas za nowy, niehistoryczny sposób interpretowania dzieł i zjawisk
artystycznych. Symptomatycznie dla poglądów Molego sztuka Konstantynopola
zajmuje w tych rozważaniach niewiele miejsca - niespełna dwadzieścia (!) stron
w obrębie rozdziału poświęconego budowlom centralnym - ustępując pola szero-
ko zakreślonej panoramie architektury sakralnej na hellenistycznym Wschodzie
i monumentalnemu malarstwu na obszarach rzymsko-italskich. Należy wszakże
pamiętać, że gdy Mole pisał swą książkę, wiedza o konstantynopolitańskiej sztuce
okresu przedikonoklastycznego ograniczała się do kilku zaledwie zachowanych
budowli - bazyliki św. Jana w Studionie oraz kościołów św. Ireny, śś. Sergiusza
i Bakchusa, Świętej Mądrości. Dwa ostatnie zabytki - w słusznej ocenie Molego -
łączy wspólna ścieżka architektoniczno-formalnej przemiany wschodniego typu
budowli centralnej oraz bazyliki kopułowej. Niezwykłe, majestatyczne i har-
monijne piękno kościoła Świętej Mądrości nie pozostawiło Molego obojętnym,
jednak wczytując się w jego opis, trudno oprzeć się wrażeniu, że patrzył na to
piękno raczej oczami autorów wczesnobizantyńskich - Prokopiusza z Cezarei
i Pawła Silencjariusza - aniżeli dawał świadectwo własnych wrażeń. Nie wiemy,
czy kiedykolwiek był w Konstantynopolu-Stambule.
W tym okresie Mole czynnie uczestniczył w życiu naukowym światowej bi-
zantynistyki, publikując regularnie w czasopiśmie „Byzantinoslavica”, wydawanym
od 1929 r. przez Komisję Bizantynologiczną Instytutu Słowiańskiego w Pradze
(ponowił tę współpracę z chwilą reaktywacji pisma po drugiej wojnie światowej),
a także brał udział w kongresach i sympozjach bizantynistycznych, podejmując
wiodące kwestie z zakresu badań nad sztuką Bizancjum. W referacie zaprezento-
wanym na IV Międzynarodowym Zjeździe Studiów Bizantyńskich w Sofii w 1934 r.
nakreślił szeroką panoramę hellenizmów, stwierdzając, że w odniesieniu do sztuki
bizantyńskiej nie można mówić o renesansie w sensie przypisanym renesansowi
38 Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. DL XXXI18.
39 Mole (przyp. 11), s. 7.
16
ARTYKUŁY
Małgorzata Smorąg Różycka