DOI Artikel:
Leśniakowska, Marta: Władza Spojrzenia - władza języka: Juliusza Starzyńskiego obraz sztuki i jej historii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0029
Władza Spojrzenia -
władza języka.
Juliusza Starzyńskiego
obraz sztuki i jej historii
modus
prace z historii sztuki
xii-xiii, 2013
Mówicie o sztuce? Popatrzmy więc, w jaki sposób, za pomocą jakie-
go języka pracujecie nad swoim materiałem; popatrzmy na rezultaty
Jean-Franęois Lyotard* 1
Jednym ze sposobów, w jaki dyscyplina naukowa może dokonać
oceny swego stanu, jest refleksja nad jej własną historią.
Hayden White2
Milcząco przeszły w 2004 r. trzydziesta rocznica śmierci i dwa lata potem setna MARTA
rocznica urodzin Juliusza Starzyńskiego3. W Instytucie Sztuki Polskiej Akademii leŚniakowska
Nauk (IS PAN), instytucji „wymyślonej”4 i kierowanej przez niego do śmierci,
w sali konferencyjnej jego imienia mroczne popiersie „ojca-założyciela” autorstwa
Xawerego Dunikowskiego (1956)5 najwyraźniej wstrzymuje krytyczny namysł nad
rolą, jaką odegrał Starzyński w dziejach historii sztuki, w jej instytucjonalnym
i teoretycznym funkcjonowaniu. Unikanie refleksji nad takimi prominentnymi
postaciami dwudziestowiecznego życia artystycznego i naukowego jest oczywiście
dającą się wyjaśnić psychologicznie reakcją na zagrożenia, jakie może nieść odsło-
nięcie tego, co ukryte. Ale czy dzisiaj nadal udaje się podtrzymywać idealizowaną
hagiografię tego „przywódcy”6, przez całe życie próbującego zrealizować swoją
utopijną wizję instytucji opartej na orfickiej idei jedności sztuk i na przekonaniu
0 istnieniu „wartości wewnętrznej”, powodującej, że poszczególne sztuki składają
się na „organicznie spójny” obraz kultury artystycznej?7 * Nie ma wątpliwości, że
działalność naukowo-organizacyjna Starzyńskiego, będąca reprezentacją czasów,
1 J.-F. Lyotard, Filozofia i malarstwo w epoce eksperymentu, w: Postmodernizm. Antologia przekła-
dów, wybór i oprać. R. Nycz, Kraków 1997, s. 62.
2 H. White, Tekst historiograficzny jako artefakt literacki, w: Teorie literatury XX wieku. Antologia,
red. A. Burzyńska, M.R Markowski, Kraków 2006, s. 551.
3 Jedynie w 1984 r. w dziesięciolecie śmierci odbyła się sesja naukowa w Warszawie, z której
materiały opublikowane zostały w „Biuletynie Historii Sztuki” 47,1985, nr 3-4.
4 Określenie Władysławy Jaworskiej przytoczone w: E. Gieysztor-Miłobędzka, Warszawski Instytut
Sztuki - dzieło Juliusza Starzyńskiego, w: Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształtowanie się insty-
tucji naukowych w XIX i XX wieku, red. A.S. Labuda, Poznań 1996, s. 243. Starzyński kierował
Państwowym Instytutem Sztuki (PIS, później Instytut Sztuki PAN) od 1949 r. z przerwą w latach
1960-1968.
5 Popiersie było robione podczas spotkań w pracowni artysty w 1956 r.; J. Starzyński, Dunikowski
o Młodej Polsce, „Sztuka i Krytyka” 8,1957, nr 3-4, s. 288.
6 Gieysztor-Miłobędzka (przyp. 4), s. 246.
7 E. Dziębowska, Profesor Juliusz Starzyński 1906-1974,,,Muzyka” 1975, nr 1, s. 3-6, tu cyt. s. 3. Z tego
dominującego tonu hagiograficznego wyłamuje się negatywna ocena dokonań Starzyńskiego
ARTYKUŁY 27
władza języka.
Juliusza Starzyńskiego
obraz sztuki i jej historii
modus
prace z historii sztuki
xii-xiii, 2013
Mówicie o sztuce? Popatrzmy więc, w jaki sposób, za pomocą jakie-
go języka pracujecie nad swoim materiałem; popatrzmy na rezultaty
Jean-Franęois Lyotard* 1
Jednym ze sposobów, w jaki dyscyplina naukowa może dokonać
oceny swego stanu, jest refleksja nad jej własną historią.
Hayden White2
Milcząco przeszły w 2004 r. trzydziesta rocznica śmierci i dwa lata potem setna MARTA
rocznica urodzin Juliusza Starzyńskiego3. W Instytucie Sztuki Polskiej Akademii leŚniakowska
Nauk (IS PAN), instytucji „wymyślonej”4 i kierowanej przez niego do śmierci,
w sali konferencyjnej jego imienia mroczne popiersie „ojca-założyciela” autorstwa
Xawerego Dunikowskiego (1956)5 najwyraźniej wstrzymuje krytyczny namysł nad
rolą, jaką odegrał Starzyński w dziejach historii sztuki, w jej instytucjonalnym
i teoretycznym funkcjonowaniu. Unikanie refleksji nad takimi prominentnymi
postaciami dwudziestowiecznego życia artystycznego i naukowego jest oczywiście
dającą się wyjaśnić psychologicznie reakcją na zagrożenia, jakie może nieść odsło-
nięcie tego, co ukryte. Ale czy dzisiaj nadal udaje się podtrzymywać idealizowaną
hagiografię tego „przywódcy”6, przez całe życie próbującego zrealizować swoją
utopijną wizję instytucji opartej na orfickiej idei jedności sztuk i na przekonaniu
0 istnieniu „wartości wewnętrznej”, powodującej, że poszczególne sztuki składają
się na „organicznie spójny” obraz kultury artystycznej?7 * Nie ma wątpliwości, że
działalność naukowo-organizacyjna Starzyńskiego, będąca reprezentacją czasów,
1 J.-F. Lyotard, Filozofia i malarstwo w epoce eksperymentu, w: Postmodernizm. Antologia przekła-
dów, wybór i oprać. R. Nycz, Kraków 1997, s. 62.
2 H. White, Tekst historiograficzny jako artefakt literacki, w: Teorie literatury XX wieku. Antologia,
red. A. Burzyńska, M.R Markowski, Kraków 2006, s. 551.
3 Jedynie w 1984 r. w dziesięciolecie śmierci odbyła się sesja naukowa w Warszawie, z której
materiały opublikowane zostały w „Biuletynie Historii Sztuki” 47,1985, nr 3-4.
4 Określenie Władysławy Jaworskiej przytoczone w: E. Gieysztor-Miłobędzka, Warszawski Instytut
Sztuki - dzieło Juliusza Starzyńskiego, w: Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształtowanie się insty-
tucji naukowych w XIX i XX wieku, red. A.S. Labuda, Poznań 1996, s. 243. Starzyński kierował
Państwowym Instytutem Sztuki (PIS, później Instytut Sztuki PAN) od 1949 r. z przerwą w latach
1960-1968.
5 Popiersie było robione podczas spotkań w pracowni artysty w 1956 r.; J. Starzyński, Dunikowski
o Młodej Polsce, „Sztuka i Krytyka” 8,1957, nr 3-4, s. 288.
6 Gieysztor-Miłobędzka (przyp. 4), s. 246.
7 E. Dziębowska, Profesor Juliusz Starzyński 1906-1974,,,Muzyka” 1975, nr 1, s. 3-6, tu cyt. s. 3. Z tego
dominującego tonu hagiograficznego wyłamuje się negatywna ocena dokonań Starzyńskiego
ARTYKUŁY 27