Modus: Prace z historii sztuki (12-13.2013)

mniejsza czerwona tkanina z mo-
tywem krzyża o szafirowej bar-
wie, przywodząca na myśl li-
turgiczny pokrowiec na kielich
i patenę (aer)36. Za nimi postę-
puje trzeci z aniołów, podobnie
ubrany, trzymając dwa rypidiony
(rhipidion) z przedstawieniami
czteroskrzydłych cherubinów.

Grupę tę poprzedza anioł w dia-
końskich szatach, z kadzielnicą
i puszką na Chleb Eucharystycz-
ny (artophorion). Podążając za
trzema aniołami wyobrażonymi
na zachodniej wysklepce, odwraca się ku niosącym epitafios (il. 4). Pierwszy 5. Sandomierz, katedra
w grupie aniołów na zachodniej wysklepce tej części sklepienia niesie zapaloną pw'Narodzenia Najświętszej

01 J J r J Ł r L L Maryi Panny, Procesjo litur-

świecę, drugi kadzielnicę w prawej i puszkę eucharystyczną w lewej dłoni, osło- giczna aniołów, część połu-

niętej czerwoną tkaniną, trzeci w dłoniach osłoniętych niebieską tkaniną trzyma ^ys^epka'zac^odnia^Fot3'
księgę Ewangelii (il. 5). Anioł środkowy ubrany jest w białą tunikę diakona, dwaj autorka
pozostali - w ceremonialne dworskie szaty z ozdobnymi
pasami przypominającymi cesarskie lorosy. Wszystkie
elementy tej sceny wyobrażone są z niezwykłą dbałością

0 szczegóły Niewątpliwie na plan pierwszy wybija się
ekspresyjne ujęcie aniołów niosących epitafios, którzy
wyraźnie uginają się pod ciężarem nie tkaniny, lecz jakby
rzeczywistego ciała Chrystusa (il. 6).

Zanim będzie okazja do szerszego omówienia tego
wątku sandomierskich malowideł, warto sformułować
tu ogólne spostrzeżenia. Procesja liturgiczna, inspirowana
ceremoniałem proskomidii, jest częścią tematu Liturgii
niebiańskiej, ukształtowanego w sztuce bizantyńskiej
prawdopodobnie u schyłku XIII w. i zwykle obrazowa-
nego w kopule w różnych wariantach ikonograficzno-
-kompozycyjnych37. Najstarsze zachowane przykłady po-
chodzą z kręgu sztuki tzw. szkoły Milutina (poczynając od
kopuły kościoła śś. Joachima i Anny w Studenicy z 1314 r.)

1 szybko rozpowszechniły się aż po wiek XVI na całym
obszarze Półwyspu Bałkańskiego. W ślad za stopniowym
rozbudowywaniem sceny postępuje coraz wyrazistsze
upodobnienie jej nawet w drobnych szczegółach do
rytu liturgicznego opisanego w rubrykach liturgicznych. 36 37

36 Por. A. Papas, Liturgische Tiicher, w: Reallexikon zur byzantinischen Kunst, t. 5, red. M. Restle,
Stuttgart 1995, szp. 784-789; D.I. Pallas, Liturgische Tiicher, w: tamże, szp. 789-802.

37 Zob. opracowanie tematu w ujęciu syntetycznym wraz z wykazem bibliograficznym: E. Lucchesi
Palli, Liturgie, Himmlische, w: Lexikon der christlichen Ikonographie, red. E. Kirschbaum, t. 3,
Rom-Freiburg-Basel-Wien 1971, szp. 103-106; K. Wessel, Himmlische Liturgie, w: Reallexikon
(przyp. 36), t. 3, red. K. Wessel, M. Restle, Stuttgart 1978, szp. 119-131; por. Ch. Walter, Sztuka
i obrządek Kościoła bizantyńskiego, tłum. K. Malcharek, Warszawa 1992, s. 235-237.

6. Sandomierz, katedra
pw. Narodzenia Najświętszej
Maryi Panny, Procesja litur-
giczna aniołów, fragment,
część południowa sklepienia
I przęsła, wysklepka
wschodnia.

Fot. autorka

Bizantyńskie malowidła w prezbiterium katedry pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny...

61