DOI Artikel:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Bizantyńskie malowidła w prezbiterium katedry pw. Narodzenia Najświętszei Maryi Panny w Sandormierzu - odkrycia niespodziewane i doniosłe
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0071
Sandomierskie wyobrażenie herbu królowej Anny nie jest przykładem od-
osobnionym, znamy bowiem od dawna jeszcze kilka jego przedstawień: na berle
rektorskim zwanym berłem królowej Jadwigi (Muzeum Uniwersytetu Jagielloń-
skiego), datowanym na początek XV w.47, na wsporniku służki sklepiennej w koś-
ciele św. Andrzeja w Gosławicach48 oraz na chrzcielnicy w kościele św. Szczepana
w Krakowie49. Z pewnością jednak wyróżnia się ideowym kontekstem monu-
mentalnego programu królewskiego w tej części świątyni, tym samym narzucając
pytanie o udział królowej Anny w fundacji sandomierskich malowideł.
Herby ziemskie w takim zespołowym ujęciu unaoczniają zakres królewskiej
władzy, jej zasięg terytorialny, ale zarazem są wyrazem doktryny prawno-ustrojo-
wej zawartej w centralnym usytuowaniu Orła Królestwa (Corona Regni Poloniae)
z litewską Pogonią obok.
Podążając śladem badawczych
ustaleń Marka Walczaka dotyczą-
cych programów heraldycznych
w budowlach Kazimierza Wiel-
kiego, można wysunąć domysł,
że Jagiełło pragnął w ten sposób
nawiązać do ideowej manifestacji
władzy ostatniego z Piastów na
tronie Polski. Wszak jego mał-
żonka, królowa Anna, była w li-
nii prostej wnuczką Kazimierza
Wielkiego. Jej herb stawał się
widomym znakiem kontynuacji
piastowskiej tradycji.
Tę królewską oprawę progra-
mu dopełniały dwie znacznych
rozmiarów malowane tablice in-
skrypcyjne na północnej i połu-
dniowej ścianie łuku tęczowego,
niegdyś znakomicie widoczne dla każdego wkraczającego w przestrzeń prezbi-
terium (il. 15,16). Nie wiadomo, kiedy zostały ostatecznie zniszczone. Najpewniej
podczas montażu dwóch marmurowych epitafiów: ks. Sebastiana Kokwińskiego
w roku 1650 oraz ks. S. Żuchowskiego (zm. 1715). Z kilku zaledwie ocalałych liter
16. Sandomierz, katedra
pw. Narodzenia Najświętszej
Maryi Panny, inskrypcja fun-
dacyjna cyrylicą (?), ściana
południowa łuku tęczowego.
Fot. autorka
47 Zob. A. Bochnak, J. Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959, s. 89,
il. 64; tu łączone z królową Jadwigą z uwagi na obecność - jak to interpretują autorzy - herbu
Andegawenów. Por. S.M. Kuczyński, Jeszcze o najstarszym berle Uniwersytetu Jagiellońskiego,
„Wiadomości Numizmatyczne” 13,1969, z. 4, s. 193-210.
48 A. Grzybkowski, Kościół w Gosławicach. Zagadnienie genezy, „Kwartalnik Architektury i Urba-
nistyki” 16,1971, s. 301-303; J. Łojko, Idea fundacji kościoła w Gosławicach a dyplomacja polska
na początku XV wieku, „Rocznik Koniński” 16, 1976, s. 14-17; B. Rogalski, Jeszcze o wystroju
heraldycznym kościoła św. Andrzeja Apostoła w Gosławicach, „Rocznik Polskiego Towarzystwa
Heraldycznego”, Seria Nowa 4, 1999, s. 203-217; A. Grzybkowski, Dyskusja nad Gosławicami,
„Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, Seria Nowa 4,1999, s. 238-240.
49 R Kopera, Pomniki Krakowa Maksymiliana i Stanisława Cerchów, t. 1, Kraków 1904, s. 154;
Bochnak, Pagaczewski (przyp. 47), s. 202; P. Rabiej, Stanisław Roj - nieznany przedstawiciel rodu
Toporów, w: Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowo-
żytnych, 1.1, red. W. Bukowski, T. Jurek, Kraków 2012, s. 162-165.
Bizantyńskie malowidła w prezbiterium katedry pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny...
69
osobnionym, znamy bowiem od dawna jeszcze kilka jego przedstawień: na berle
rektorskim zwanym berłem królowej Jadwigi (Muzeum Uniwersytetu Jagielloń-
skiego), datowanym na początek XV w.47, na wsporniku służki sklepiennej w koś-
ciele św. Andrzeja w Gosławicach48 oraz na chrzcielnicy w kościele św. Szczepana
w Krakowie49. Z pewnością jednak wyróżnia się ideowym kontekstem monu-
mentalnego programu królewskiego w tej części świątyni, tym samym narzucając
pytanie o udział królowej Anny w fundacji sandomierskich malowideł.
Herby ziemskie w takim zespołowym ujęciu unaoczniają zakres królewskiej
władzy, jej zasięg terytorialny, ale zarazem są wyrazem doktryny prawno-ustrojo-
wej zawartej w centralnym usytuowaniu Orła Królestwa (Corona Regni Poloniae)
z litewską Pogonią obok.
Podążając śladem badawczych
ustaleń Marka Walczaka dotyczą-
cych programów heraldycznych
w budowlach Kazimierza Wiel-
kiego, można wysunąć domysł,
że Jagiełło pragnął w ten sposób
nawiązać do ideowej manifestacji
władzy ostatniego z Piastów na
tronie Polski. Wszak jego mał-
żonka, królowa Anna, była w li-
nii prostej wnuczką Kazimierza
Wielkiego. Jej herb stawał się
widomym znakiem kontynuacji
piastowskiej tradycji.
Tę królewską oprawę progra-
mu dopełniały dwie znacznych
rozmiarów malowane tablice in-
skrypcyjne na północnej i połu-
dniowej ścianie łuku tęczowego,
niegdyś znakomicie widoczne dla każdego wkraczającego w przestrzeń prezbi-
terium (il. 15,16). Nie wiadomo, kiedy zostały ostatecznie zniszczone. Najpewniej
podczas montażu dwóch marmurowych epitafiów: ks. Sebastiana Kokwińskiego
w roku 1650 oraz ks. S. Żuchowskiego (zm. 1715). Z kilku zaledwie ocalałych liter
16. Sandomierz, katedra
pw. Narodzenia Najświętszej
Maryi Panny, inskrypcja fun-
dacyjna cyrylicą (?), ściana
południowa łuku tęczowego.
Fot. autorka
47 Zob. A. Bochnak, J. Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959, s. 89,
il. 64; tu łączone z królową Jadwigą z uwagi na obecność - jak to interpretują autorzy - herbu
Andegawenów. Por. S.M. Kuczyński, Jeszcze o najstarszym berle Uniwersytetu Jagiellońskiego,
„Wiadomości Numizmatyczne” 13,1969, z. 4, s. 193-210.
48 A. Grzybkowski, Kościół w Gosławicach. Zagadnienie genezy, „Kwartalnik Architektury i Urba-
nistyki” 16,1971, s. 301-303; J. Łojko, Idea fundacji kościoła w Gosławicach a dyplomacja polska
na początku XV wieku, „Rocznik Koniński” 16, 1976, s. 14-17; B. Rogalski, Jeszcze o wystroju
heraldycznym kościoła św. Andrzeja Apostoła w Gosławicach, „Rocznik Polskiego Towarzystwa
Heraldycznego”, Seria Nowa 4, 1999, s. 203-217; A. Grzybkowski, Dyskusja nad Gosławicami,
„Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, Seria Nowa 4,1999, s. 238-240.
49 R Kopera, Pomniki Krakowa Maksymiliana i Stanisława Cerchów, t. 1, Kraków 1904, s. 154;
Bochnak, Pagaczewski (przyp. 47), s. 202; P. Rabiej, Stanisław Roj - nieznany przedstawiciel rodu
Toporów, w: Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowo-
żytnych, 1.1, red. W. Bukowski, T. Jurek, Kraków 2012, s. 162-165.
Bizantyńskie malowidła w prezbiterium katedry pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny...
69