DOI Artikel:
Lebensztejn, Anna: U źródeł malarstwa pejzażowego: Krajobrazy w rzymskim malarstwie ściennym sprzed Sacco di Roma
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0076
XVII w. w warsztacie Annibale Carracciego i stanowiące odmienną propozycję
w stosunku do widoków malowanych dotychczas przez Włochów i Flamandów,
doprowadziło do ugruntowania jego znaczenia w malarstwie, a w konsekwencji
do jego rozkwitu. W ciągu kilkudziesięciu lat Italia stała się stolicą malarstwa
pejzażowego, wydając na świat twórców tej rangi, co Francesco Albani, Dome-
nichino, Filippo Napoletano i Salvator Rosa, a także przyciągając wybitnych ar-
tystów, takich jak Holendrzy Cornelis van Poelenburgh i Herman van Svanewelt
czy Francuzi Nicolas Poussin, Claude Lorrain i Gaspard Dughet3.
U źródeł owego rozkwitu malarstwa pejzażowego w siedemnastowiecznej Italii
tkwią doświadczenia środowiska rzymskiego z okresu Cinąuecenta, w którym
obok siebie działali artyści włoscy, pochodzący najczęściej z terenów Lombardii
i Veneto, oraz malarze przybyli do Rzymu z Flandrii. Renesans nie znał właściwie
przykładów antycznego malarstwa pejzażowego, dlatego artyści, opierając się na
wskazówkach zawartych w pismach Witruwiusza (O architekturze ksiąg dziesięć),
Pliniusza Starszego (Historia naturalna) czy Filostrata (Obrazy), mogli na nowo
odkrywać sztukę malowania rozległych widoków, łącząc inspiracje pochodzą-
ce zarówno z kultury antycznej, jak i z dotychczasowych osiągnięć malarstwa
włoskiego oraz z tradycji północnoeuropejskich mistrzów. Pierwsze zwiastuny
owego nowego ujęcia pejzażu pojawiły się w sztuce rzymskiej pierwszych trzech
dziesięcioleci XVI w., kiedy to wśród zamożnych warstw rzymskiego społe-
czeństwa pojawiło się zainteresowanie sielankowym wiejskim życiem na łonie
przyrody, potwierdzone budowaniem nowych podmiejskich willi, a wywołane
m.in. powolnym przekształcaniem się Rzymu w prawdziwą metropolię4. Natura
i jej przejawy stawały się ponownie - podobnie jak w czasach antycznych - sy-
nonimem otium, spokoju o genezie horacjańskiej, któremu przeciwstawiano
negotium, czyli zajęcia miejskie5. Docenienie wartości natury wiązało się również
z lekturą starożytnych pisarzy, takich jak Cyceron, którzy opisywali przyjemności
związane z pobytem poza miastem, oraz opiewających piękno przyrody poetów,
do których można zaliczyć m.in. Teokryta, Wergiliusza czy Owidiusza6. W tych
okolicznościach powstały jedne z pierwszych pejzaży niebędące jedynie tłem dla
scen figuralnych, lecz potraktowane jako główny temat obrazu. Wykonywano je
zazwyczaj w technice malarstwa ściennego, zwłaszcza fresku, dzięki czemu mogły
stanowić substytut wymagających większych nakładów finansowych gobelinów
czy arrasów7, bądź pozwalały na wywołanie iluzji prawdziwego widoku8. Ów
pierwszy okres rozwoju malarstwa pejzażowego w Rzymie był stosunkowo krótki,
został bowiem przerwany w 1527 r. przez tragiczne w skutkach Sacco di Roma.
Czas rozkwitu rzymskiego renesansu, a zwłaszcza lata około 1513-1527, miał jed-
nak kluczowe znaczenie dla późniejszego rozkwitu malarstwa krajobrazowego,
3 Na temat włoskiego malarstwa pejzażowego w XVII w. zob. m.in.: La pittura di paesaggio
(przyp. 2) oraz monumentalną, trzytomową pracę L. Salerno, Pittori di paesaggio nel Seicento
a Roma, Roma 1977-1980.
4 Zob. R Cavazzini, Verso il paesaggio puro, w: Caravaggio. II genio di Roma. 1592-1623, Roma-
-Milano 2001, s. 211.
5 Tamże.
6 Tamże.
7 Zob. B.R Davidson, The Landscapes from the Vatican Logge from the Reign of Pope Julius III,
„The Art Bulletin” 64,1983, s. 599.
8 Zob. M. Hall, After Raphael. Painting in Central Italy in the Sixteenth Century, Cambridge 1999,
s. 43.
74
ARTYKUŁY
Anna Lebensztejn
w stosunku do widoków malowanych dotychczas przez Włochów i Flamandów,
doprowadziło do ugruntowania jego znaczenia w malarstwie, a w konsekwencji
do jego rozkwitu. W ciągu kilkudziesięciu lat Italia stała się stolicą malarstwa
pejzażowego, wydając na świat twórców tej rangi, co Francesco Albani, Dome-
nichino, Filippo Napoletano i Salvator Rosa, a także przyciągając wybitnych ar-
tystów, takich jak Holendrzy Cornelis van Poelenburgh i Herman van Svanewelt
czy Francuzi Nicolas Poussin, Claude Lorrain i Gaspard Dughet3.
U źródeł owego rozkwitu malarstwa pejzażowego w siedemnastowiecznej Italii
tkwią doświadczenia środowiska rzymskiego z okresu Cinąuecenta, w którym
obok siebie działali artyści włoscy, pochodzący najczęściej z terenów Lombardii
i Veneto, oraz malarze przybyli do Rzymu z Flandrii. Renesans nie znał właściwie
przykładów antycznego malarstwa pejzażowego, dlatego artyści, opierając się na
wskazówkach zawartych w pismach Witruwiusza (O architekturze ksiąg dziesięć),
Pliniusza Starszego (Historia naturalna) czy Filostrata (Obrazy), mogli na nowo
odkrywać sztukę malowania rozległych widoków, łącząc inspiracje pochodzą-
ce zarówno z kultury antycznej, jak i z dotychczasowych osiągnięć malarstwa
włoskiego oraz z tradycji północnoeuropejskich mistrzów. Pierwsze zwiastuny
owego nowego ujęcia pejzażu pojawiły się w sztuce rzymskiej pierwszych trzech
dziesięcioleci XVI w., kiedy to wśród zamożnych warstw rzymskiego społe-
czeństwa pojawiło się zainteresowanie sielankowym wiejskim życiem na łonie
przyrody, potwierdzone budowaniem nowych podmiejskich willi, a wywołane
m.in. powolnym przekształcaniem się Rzymu w prawdziwą metropolię4. Natura
i jej przejawy stawały się ponownie - podobnie jak w czasach antycznych - sy-
nonimem otium, spokoju o genezie horacjańskiej, któremu przeciwstawiano
negotium, czyli zajęcia miejskie5. Docenienie wartości natury wiązało się również
z lekturą starożytnych pisarzy, takich jak Cyceron, którzy opisywali przyjemności
związane z pobytem poza miastem, oraz opiewających piękno przyrody poetów,
do których można zaliczyć m.in. Teokryta, Wergiliusza czy Owidiusza6. W tych
okolicznościach powstały jedne z pierwszych pejzaży niebędące jedynie tłem dla
scen figuralnych, lecz potraktowane jako główny temat obrazu. Wykonywano je
zazwyczaj w technice malarstwa ściennego, zwłaszcza fresku, dzięki czemu mogły
stanowić substytut wymagających większych nakładów finansowych gobelinów
czy arrasów7, bądź pozwalały na wywołanie iluzji prawdziwego widoku8. Ów
pierwszy okres rozwoju malarstwa pejzażowego w Rzymie był stosunkowo krótki,
został bowiem przerwany w 1527 r. przez tragiczne w skutkach Sacco di Roma.
Czas rozkwitu rzymskiego renesansu, a zwłaszcza lata około 1513-1527, miał jed-
nak kluczowe znaczenie dla późniejszego rozkwitu malarstwa krajobrazowego,
3 Na temat włoskiego malarstwa pejzażowego w XVII w. zob. m.in.: La pittura di paesaggio
(przyp. 2) oraz monumentalną, trzytomową pracę L. Salerno, Pittori di paesaggio nel Seicento
a Roma, Roma 1977-1980.
4 Zob. R Cavazzini, Verso il paesaggio puro, w: Caravaggio. II genio di Roma. 1592-1623, Roma-
-Milano 2001, s. 211.
5 Tamże.
6 Tamże.
7 Zob. B.R Davidson, The Landscapes from the Vatican Logge from the Reign of Pope Julius III,
„The Art Bulletin” 64,1983, s. 599.
8 Zob. M. Hall, After Raphael. Painting in Central Italy in the Sixteenth Century, Cambridge 1999,
s. 43.
74
ARTYKUŁY
Anna Lebensztejn