DOI Artikel:
Ziarkowski, Dominik: Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Jerzmanowicach - przykład recepcji jednego z projektów typowych Hilarego Szpilowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0102
zachować, podobne jak w projekcie typowym, proporcje, co w prowincjonalnych
budowlach sakralnych nie było regułą, gdyż budowniczy traktowali tę kwestię
jako zupełnie drugorzędną28.
Mamy zatem w kościele w Jerzmanowicach prostokątną, wydłużoną nawę
z charakterystycznymi ściętymi narożami oraz regularnym rozmieszczeniem
okien (po trzy) w bocznych ścianach. Nawa jest poprzedzona rodzajem przed-
sionka flankowanego przez dwa niewielkie eliptyczne pomieszczenia, z których
jedno stanowi kruchtę, a w drugim umieszczono klatkę schodową, wiodącą na
chór muzyczny. Bardzo wyraźnie do projektu Szpilowskiego nawiązuje także
rozwiązanie zastosowane w części prezbiterialnej. Półkolista absyda jest obu-
dowana przez skomunikowane z nią dwa pomieszczenia: zakrystię oraz rodzaj
przedsionka, w którym wprowadzono klatkę schodową, wiodącą do znajdującego
się nad zakrystią skarbczyka. Warto zwrócić uwagę, że również rozmieszczenie
otworów drzwiowych i okiennych w tej część kościoła dokładnie powtarza wska-
zany pierwowzór, jedyna różnica polega na tym, że w Jerzmanowicach wykonano
dodatkowe wejście z przedsionka do zakrystii (wejście to nie zostało zaznaczone
w projekcie Szpilowskiego, choć rozwiązanie takie wydaje się zupełnie logiczne).
Ponadto uproszczono formę samej absydy, która w projekcie Szpilowskiego ma
wykrój zbliżony do kształtu nerki.
Również fasada kościoła w Jerzmanowicach bardzo wiernie powtarza schemat
omawianego projektu z wzornika Szpilowskiego (por. ii. 4 i 5). Rozmieszcze-
nie i formy pilastrów oraz płycin, kształt zdobionego ząbkowaniem przyczółka
z półokrągłym oknem w jego polu oraz charakterystyczny wykrój attyki zostały
drobiazgowo powtórzone za projektem numer 3. Uproszczono jedynie samo
zwieńczenie attyki z krzyżem, a także zrezygnowano z sugerowanej przez Szpi-
lowskiego płaskorzeźbionej dekoracji w płycinach. Są to jednak detale nawet nie
drugo-, lecz trzeciorzędne, które w żaden sposób nie zmieniają faktu, że fasada
kościoła w Jerzmanowicach stanowi najwierniejsze - spośród dotychczas roz-
poznanych - powtórzenie typowego projektu zawartego we Wzorach Kościołów
Parafialnych Szpilowskiego.
Warto podjąć próbę odtworzenia okoliczności budowy świątyni, opierając się
na zachowanych źródłach. W bardzo sumarycznym inwentarzu sporządzonym
w 1802 r. przez ówczesnego proboszcza parafii Jerzmanowice, ks. Jana Tymiń-
skiego, jest odnotowany drewniany kościół, lecz brakuje informacji o stanie
jego zachowania29. Znacznie więcej wiadomości przynosi oficjalny protokół,
sporządzony w 1818 r. przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego, zawierający m.in. zdanie, iż kościół jest „w takim stanie, że repero-
wany bydź nie może, ale zupełnie nowo wystawiony bydź musi”30. W aktach pa-
rafialnych pochodzących z kolejnych lat zachowało się sporo źródeł zawierających
informacje o planach wzniesienia nowego kościoła, a potem o jego budowie oraz
wyposażaniu. Są to głównie listy proboszcza ks. Marcina Talarskiego kierowane
do konsystorza krakowskiego, a także różne urzędowe pisma. Z archiwaliów
wynika, że już w drugiej połowie 1823 r. (a zatem przed ukazaniem się wzornika
28 Jaroszewski, Kwiatkowski (przyp. 23), s. 85.
29 Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, sygn. Ecc. Crac. 90/1, Inwentarz kościoła para-
fialnego w Jerzmanowicach z 1802 r.
30 Archiwum Kurii Diecezjalnej w Sosnowcu, sygn. PJ-4/1, Protokół Spisów Funduszów Ducho-
wych Plebanii Jerzmanowice w 1818 r.
100
ARTYKUŁY
Dominik Ziarkowski
budowlach sakralnych nie było regułą, gdyż budowniczy traktowali tę kwestię
jako zupełnie drugorzędną28.
Mamy zatem w kościele w Jerzmanowicach prostokątną, wydłużoną nawę
z charakterystycznymi ściętymi narożami oraz regularnym rozmieszczeniem
okien (po trzy) w bocznych ścianach. Nawa jest poprzedzona rodzajem przed-
sionka flankowanego przez dwa niewielkie eliptyczne pomieszczenia, z których
jedno stanowi kruchtę, a w drugim umieszczono klatkę schodową, wiodącą na
chór muzyczny. Bardzo wyraźnie do projektu Szpilowskiego nawiązuje także
rozwiązanie zastosowane w części prezbiterialnej. Półkolista absyda jest obu-
dowana przez skomunikowane z nią dwa pomieszczenia: zakrystię oraz rodzaj
przedsionka, w którym wprowadzono klatkę schodową, wiodącą do znajdującego
się nad zakrystią skarbczyka. Warto zwrócić uwagę, że również rozmieszczenie
otworów drzwiowych i okiennych w tej część kościoła dokładnie powtarza wska-
zany pierwowzór, jedyna różnica polega na tym, że w Jerzmanowicach wykonano
dodatkowe wejście z przedsionka do zakrystii (wejście to nie zostało zaznaczone
w projekcie Szpilowskiego, choć rozwiązanie takie wydaje się zupełnie logiczne).
Ponadto uproszczono formę samej absydy, która w projekcie Szpilowskiego ma
wykrój zbliżony do kształtu nerki.
Również fasada kościoła w Jerzmanowicach bardzo wiernie powtarza schemat
omawianego projektu z wzornika Szpilowskiego (por. ii. 4 i 5). Rozmieszcze-
nie i formy pilastrów oraz płycin, kształt zdobionego ząbkowaniem przyczółka
z półokrągłym oknem w jego polu oraz charakterystyczny wykrój attyki zostały
drobiazgowo powtórzone za projektem numer 3. Uproszczono jedynie samo
zwieńczenie attyki z krzyżem, a także zrezygnowano z sugerowanej przez Szpi-
lowskiego płaskorzeźbionej dekoracji w płycinach. Są to jednak detale nawet nie
drugo-, lecz trzeciorzędne, które w żaden sposób nie zmieniają faktu, że fasada
kościoła w Jerzmanowicach stanowi najwierniejsze - spośród dotychczas roz-
poznanych - powtórzenie typowego projektu zawartego we Wzorach Kościołów
Parafialnych Szpilowskiego.
Warto podjąć próbę odtworzenia okoliczności budowy świątyni, opierając się
na zachowanych źródłach. W bardzo sumarycznym inwentarzu sporządzonym
w 1802 r. przez ówczesnego proboszcza parafii Jerzmanowice, ks. Jana Tymiń-
skiego, jest odnotowany drewniany kościół, lecz brakuje informacji o stanie
jego zachowania29. Znacznie więcej wiadomości przynosi oficjalny protokół,
sporządzony w 1818 r. przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego, zawierający m.in. zdanie, iż kościół jest „w takim stanie, że repero-
wany bydź nie może, ale zupełnie nowo wystawiony bydź musi”30. W aktach pa-
rafialnych pochodzących z kolejnych lat zachowało się sporo źródeł zawierających
informacje o planach wzniesienia nowego kościoła, a potem o jego budowie oraz
wyposażaniu. Są to głównie listy proboszcza ks. Marcina Talarskiego kierowane
do konsystorza krakowskiego, a także różne urzędowe pisma. Z archiwaliów
wynika, że już w drugiej połowie 1823 r. (a zatem przed ukazaniem się wzornika
28 Jaroszewski, Kwiatkowski (przyp. 23), s. 85.
29 Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, sygn. Ecc. Crac. 90/1, Inwentarz kościoła para-
fialnego w Jerzmanowicach z 1802 r.
30 Archiwum Kurii Diecezjalnej w Sosnowcu, sygn. PJ-4/1, Protokół Spisów Funduszów Ducho-
wych Plebanii Jerzmanowice w 1818 r.
100
ARTYKUŁY
Dominik Ziarkowski