DOI Artikel:
Szczerbak, Hanna: Pałac w Kakowie-Prokocimiu - nieznane założenie z rotundą w narożu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0116
zaniedbanie, czego wyrazem były pisma z i sierpnia 1938 r., nakazujące naprawę
niewykończonego i niewprawionego parkanu oraz zniszczonego lica budynków,
pałacu i oficyn73. W czasie drugiej wojny światowej od 1941 r. w pałacu stacjono-
wały oddziały niemieckiego Baudienstu, a na terenie majątku władze Ostbahn
rozpoczęły budowę węzła kolejowego Kraków-Płaszów74. Rozporządzeniem Ge-
neralnego Gubernatora z 28 maja 1941 r. włączono do miasta dwadzieścia osiem
gmin i dwa obszary gminne, w tym także Prokocim75.
Wkrótce po wyzwoleniu Krakowa spod okupacji niemieckiej, 24 lutego 1945 r.,
pojawiła się propozycja wynajmu przez delegaturę Polskiego Komitetu Opieki
w Prokocimiu kilku sal w pałacu na ochronkę dla dzieci76. Niestety, brak infor-
macji, czy została ona zrealizowana. Na pewno do kwietnia 1947 r. znajdował się
tam Dom Dziecka Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, gdyż dopiero na
wiosnę tego roku klasztor odzyskał swoją własność77. W gmachu dawnego pałacu
Jerzmanowskich urządzono koedukacyjne liceum na prawach publicznych (o sta-
tucie opartym na przepisach państwowych), które jednak jeszcze tego samego roku
zostało zlikwidowane78. W latach pięćdziesiątych XX w. dobra augustianów zostały
skonfiskowane jako tzw. dobra martwej ręki. Do lutego 2003 r. w pałacu znajdo-
wał się dom dziecka. Obecnie majątek został odzyskany przez zakon i budynek
pałacowy jest użytkowany przez zakonników. W sierpniu 2002 r. rozpoczęto prace
konserwatorskie. Wówczas dokonano pomiarów metodą odkrywkową górnej sali
w rotundzie. Do września 2003 r. ukończono jednak tylko badania architektoniczne
znajdującej się w parku wieży ciśnień z końca XIX stulecia. Obecnie trwają prace
przy rekonstrukcji dachu rotundy i prace zabezpieczające.
Rekonstrukcja pierwotnego wyglądu pałacu
W trakcie poszukiwań archiwalnych udało się odnaleźć dwa, jak dotąd jedyne,
przedstawienia pierwotnego wyglądu pałacu. Na karcie listu Karoliny z Wodzickich
Mycielskiej do Anny Jaworskiej z 30 listopada 1846 r. u szczytu strony pojawia się
rycina z widokiem elewacji frontowej pałacu w Prokocimiu z dokładnie widoczną
rotundą (il. 1)79. Identyczne ujęcie umieszczono również w korespondencji z 9 listo-
pada 1861 r. do Anny ze Zborowskich Dzwonkowskiej, prowadzonej przez Kazimie-
rza Wodzickiego po śmierci jego córki Emilii z Wodzickich Zborowskiej80. Kolejne
przedstawienie pałacu, pochodzące prawdopodobnie z roku około 1870, zostało
wykonane w zakładzie graficznym czasopisma „Czas” w związku z planowaną
sprzedażą majątku (il. 2). Litografia, podpisana „M. Salba”, poza widokiem pałacu
posiada również następujący opis: „Majątek ziemski Prokocim z przyległościami
Baranówka i Zalipie 3/4 mili od Krakowa na szosie do Wieliczki prowadzącej po-
łożony obejmuje 135 morgów pruskich dworskiego gruntu inclusive 230 morgów
łąk. Wspaniała aleja ze starożytnych lip prowadzi od szosy do pałacu zbudowanego
73 Tamże, s. 77.
74 ANK, AA, sygn. Aug. 123.
75 Kraków. Studia nad rozwojem miasta, red. J. Dąbrowski, Kraków 1957, s. 336.
76 ANK, AA, sygn. Aug. 124, s. 405.
77 Tamże, s. 423-427.
78 W. Kolak, Katalog Archiwum O.O. Augustianów w Krakowie 1299-1950 (w Państwowym Archiwum
w Krakowie), Kraków 1996, s. 18.
79 Ossolineum, Korespondencja Anny Jaworskiej, sygn. 11793/II, s. 235.
80 Ossolineum, Korespondencja Zborowskich, sygn. 12209/I, s. 135.
114
ARTYKUŁY
Hanna Szczerbak
niewykończonego i niewprawionego parkanu oraz zniszczonego lica budynków,
pałacu i oficyn73. W czasie drugiej wojny światowej od 1941 r. w pałacu stacjono-
wały oddziały niemieckiego Baudienstu, a na terenie majątku władze Ostbahn
rozpoczęły budowę węzła kolejowego Kraków-Płaszów74. Rozporządzeniem Ge-
neralnego Gubernatora z 28 maja 1941 r. włączono do miasta dwadzieścia osiem
gmin i dwa obszary gminne, w tym także Prokocim75.
Wkrótce po wyzwoleniu Krakowa spod okupacji niemieckiej, 24 lutego 1945 r.,
pojawiła się propozycja wynajmu przez delegaturę Polskiego Komitetu Opieki
w Prokocimiu kilku sal w pałacu na ochronkę dla dzieci76. Niestety, brak infor-
macji, czy została ona zrealizowana. Na pewno do kwietnia 1947 r. znajdował się
tam Dom Dziecka Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, gdyż dopiero na
wiosnę tego roku klasztor odzyskał swoją własność77. W gmachu dawnego pałacu
Jerzmanowskich urządzono koedukacyjne liceum na prawach publicznych (o sta-
tucie opartym na przepisach państwowych), które jednak jeszcze tego samego roku
zostało zlikwidowane78. W latach pięćdziesiątych XX w. dobra augustianów zostały
skonfiskowane jako tzw. dobra martwej ręki. Do lutego 2003 r. w pałacu znajdo-
wał się dom dziecka. Obecnie majątek został odzyskany przez zakon i budynek
pałacowy jest użytkowany przez zakonników. W sierpniu 2002 r. rozpoczęto prace
konserwatorskie. Wówczas dokonano pomiarów metodą odkrywkową górnej sali
w rotundzie. Do września 2003 r. ukończono jednak tylko badania architektoniczne
znajdującej się w parku wieży ciśnień z końca XIX stulecia. Obecnie trwają prace
przy rekonstrukcji dachu rotundy i prace zabezpieczające.
Rekonstrukcja pierwotnego wyglądu pałacu
W trakcie poszukiwań archiwalnych udało się odnaleźć dwa, jak dotąd jedyne,
przedstawienia pierwotnego wyglądu pałacu. Na karcie listu Karoliny z Wodzickich
Mycielskiej do Anny Jaworskiej z 30 listopada 1846 r. u szczytu strony pojawia się
rycina z widokiem elewacji frontowej pałacu w Prokocimiu z dokładnie widoczną
rotundą (il. 1)79. Identyczne ujęcie umieszczono również w korespondencji z 9 listo-
pada 1861 r. do Anny ze Zborowskich Dzwonkowskiej, prowadzonej przez Kazimie-
rza Wodzickiego po śmierci jego córki Emilii z Wodzickich Zborowskiej80. Kolejne
przedstawienie pałacu, pochodzące prawdopodobnie z roku około 1870, zostało
wykonane w zakładzie graficznym czasopisma „Czas” w związku z planowaną
sprzedażą majątku (il. 2). Litografia, podpisana „M. Salba”, poza widokiem pałacu
posiada również następujący opis: „Majątek ziemski Prokocim z przyległościami
Baranówka i Zalipie 3/4 mili od Krakowa na szosie do Wieliczki prowadzącej po-
łożony obejmuje 135 morgów pruskich dworskiego gruntu inclusive 230 morgów
łąk. Wspaniała aleja ze starożytnych lip prowadzi od szosy do pałacu zbudowanego
73 Tamże, s. 77.
74 ANK, AA, sygn. Aug. 123.
75 Kraków. Studia nad rozwojem miasta, red. J. Dąbrowski, Kraków 1957, s. 336.
76 ANK, AA, sygn. Aug. 124, s. 405.
77 Tamże, s. 423-427.
78 W. Kolak, Katalog Archiwum O.O. Augustianów w Krakowie 1299-1950 (w Państwowym Archiwum
w Krakowie), Kraków 1996, s. 18.
79 Ossolineum, Korespondencja Anny Jaworskiej, sygn. 11793/II, s. 235.
80 Ossolineum, Korespondencja Zborowskich, sygn. 12209/I, s. 135.
114
ARTYKUŁY
Hanna Szczerbak