DOI Artikel:
Szymański, Wojciech: Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara: Ryciny Hansa Sebalda Behama
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0138
niemiecki tytuł można tłumaczyć jako Śpiąca kobieta zaskoczona przez śmierć
(Schlafende vom Tod iiberrascht)2, została opisana w katalogu The British Museum
pod numerem 1848,0708.120 jako miedzioryt z 1548 r. wzorowany na wcześniej-
szej redakcji tego tematu autorstwa Barthela Behama, brata Hansa Sebalda, a jej
temat/tytuł został określony jako Śmierć i śpiąca kobieta (Death and the sleeping
woman)3. Artysta wykorzystał tu wszelkie typowe dla dzieła o tematyce wanita-
tywnej przedmioty. Poza młodą dziewczyną i - wyobrażoną pod postacią szkieletu
z anielskimi skrzydłami - personifikacją śmierci odnajdujemy w przedstawieniu
zupełnie konwencjonalną klepsydrę, zwyczajowy symbol upływu czasu i krót-
kości życia ludzkiego. W prawym dolnym rogu natomiast umieszczone zostało
motto: O. DIE STUND IST AUS („Godzina
wybiła”). Także zamknięte oczy dziewczyny
można - pozostając w konwencji odczytania
wanitatywnego - zinterpretować jako prefigu-
rację nieuchronnej śmierci lub sen; popularny
w następnym stuleciu motyw literacki, a za
sprawą Kartezjusza także i filozoficzny, uka-
zujący słabą pod względem ontologicznym
i epistemologicznym kondycję ludzką. W ta-
kim odczytaniu horyzontalna kompozycja
omawianego dzieła byłaby tylko konsekwen-
cją zastosowania motywu snu przez artystę.
Horyzontalizm przedstawienia jest jed-
nak na tyle nietypowy, że zasługuje, aby
przyjrzeć mu się bliżej. W innej wersji tego
samego tematu z 1547 r. (il. 2) Beham wyko-
rzystał kompozycję wertykalną, typową dla
tego motywu. Oprócz znanej już klepsydry,
pojawiła się łacińska sentencja wyryta w ob-
robionym kamieniu: OMNEM IN HOMINE
VENUSTATEM MORS ABOLET („Wszystko,
co piękne w człowieku, śmierć kończy”). Po-
nadto tylko w wersji wertykalnej temat „śmierć
i dziewczyna” nie traci ważnego motywu iko-
nograficznego, jakim jest - widoczny także
na obrazie autorstwa Hansa Baldunga Griena
(1517) (il. 3) - śmiertelny uścisk i zupełnie do-
słowne objęcie dziewczyny przez personifika-
cję śmierci. Wydaje się zatem, że istniały poważniejsze powody, dla których Beham
zrezygnował z typowego wertykalizmu na rzecz nietypowego horyzontalizmu.
Horyzontalna kompozycja ryciny jest tak nietypowa, że piszący o niej ostatnio
nie łączą jej z motywem śmierci i dziewczyny, zwracając uwagę raczej na podo-
bieństwo grafiki do przedstawień satyra i nimfy (il. ą)4. W takim odczytaniu grafika
2. Hans Sebald Beham,
Śmierć i dziewczyna, mie-
dzioryt, 1547, Norymberga,
Museen der Stadt Nurnberg.
Wg Die gottlosen Maler von
Nurnberg (przyp. 2), s. 248
2 Die gottlosen Maler von Nurnberg. Konvention und Subversion in der Druckgrafik der Beham-
-Briżder. Katalog zur Ausstellung, red. J. Muller, T. Schauerte, Nurnberg 2011, s. 245.
3 Zob. <www.britishmuseum.org>.
4 Zob. Die gottlosen Maler von Nurnberg (przyp. 2), s. 245.
136
ARTYKUŁY
Wojciech Szymański
(Schlafende vom Tod iiberrascht)2, została opisana w katalogu The British Museum
pod numerem 1848,0708.120 jako miedzioryt z 1548 r. wzorowany na wcześniej-
szej redakcji tego tematu autorstwa Barthela Behama, brata Hansa Sebalda, a jej
temat/tytuł został określony jako Śmierć i śpiąca kobieta (Death and the sleeping
woman)3. Artysta wykorzystał tu wszelkie typowe dla dzieła o tematyce wanita-
tywnej przedmioty. Poza młodą dziewczyną i - wyobrażoną pod postacią szkieletu
z anielskimi skrzydłami - personifikacją śmierci odnajdujemy w przedstawieniu
zupełnie konwencjonalną klepsydrę, zwyczajowy symbol upływu czasu i krót-
kości życia ludzkiego. W prawym dolnym rogu natomiast umieszczone zostało
motto: O. DIE STUND IST AUS („Godzina
wybiła”). Także zamknięte oczy dziewczyny
można - pozostając w konwencji odczytania
wanitatywnego - zinterpretować jako prefigu-
rację nieuchronnej śmierci lub sen; popularny
w następnym stuleciu motyw literacki, a za
sprawą Kartezjusza także i filozoficzny, uka-
zujący słabą pod względem ontologicznym
i epistemologicznym kondycję ludzką. W ta-
kim odczytaniu horyzontalna kompozycja
omawianego dzieła byłaby tylko konsekwen-
cją zastosowania motywu snu przez artystę.
Horyzontalizm przedstawienia jest jed-
nak na tyle nietypowy, że zasługuje, aby
przyjrzeć mu się bliżej. W innej wersji tego
samego tematu z 1547 r. (il. 2) Beham wyko-
rzystał kompozycję wertykalną, typową dla
tego motywu. Oprócz znanej już klepsydry,
pojawiła się łacińska sentencja wyryta w ob-
robionym kamieniu: OMNEM IN HOMINE
VENUSTATEM MORS ABOLET („Wszystko,
co piękne w człowieku, śmierć kończy”). Po-
nadto tylko w wersji wertykalnej temat „śmierć
i dziewczyna” nie traci ważnego motywu iko-
nograficznego, jakim jest - widoczny także
na obrazie autorstwa Hansa Baldunga Griena
(1517) (il. 3) - śmiertelny uścisk i zupełnie do-
słowne objęcie dziewczyny przez personifika-
cję śmierci. Wydaje się zatem, że istniały poważniejsze powody, dla których Beham
zrezygnował z typowego wertykalizmu na rzecz nietypowego horyzontalizmu.
Horyzontalna kompozycja ryciny jest tak nietypowa, że piszący o niej ostatnio
nie łączą jej z motywem śmierci i dziewczyny, zwracając uwagę raczej na podo-
bieństwo grafiki do przedstawień satyra i nimfy (il. ą)4. W takim odczytaniu grafika
2. Hans Sebald Beham,
Śmierć i dziewczyna, mie-
dzioryt, 1547, Norymberga,
Museen der Stadt Nurnberg.
Wg Die gottlosen Maler von
Nurnberg (przyp. 2), s. 248
2 Die gottlosen Maler von Nurnberg. Konvention und Subversion in der Druckgrafik der Beham-
-Briżder. Katalog zur Ausstellung, red. J. Muller, T. Schauerte, Nurnberg 2011, s. 245.
3 Zob. <www.britishmuseum.org>.
4 Zob. Die gottlosen Maler von Nurnberg (przyp. 2), s. 245.
136
ARTYKUŁY
Wojciech Szymański