DOI Artikel:
Szymański, Wojciech: Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara: Ryciny Hansa Sebalda Behama
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0139
byłaby jedną z redakcji nieprzyzwoitego, quasi-pornograficznego przedstawienia,
w którym kościsty satyr z klepsydrą i umieszczony w prawym dolnym rogu bon mot
pełnią jedynie rolę pseudomoralizatorskiego sztafażu, będącego alegorycznym alibi
dla ukazania nagiego, kobiecego ciała ułożonego w nieskromnej pozycji5. Jeśli zgo-
dzimy się, że wpływ przedstawień satyra i nimfy na rycinę Behama jest wyraźny, pra-
cę norymberskiego artysty można wówczas odczytać jako hybrydę dwóch tematów
ikonograficznych - śmierci i dziewczyny (klepsydra, personifikacja śmierci, młoda
kobieta) oraz satyra i nimfy (kompozycja, układ postaci, sen kobiety). Praca Behama
zawiera jednak jeszcze dwa elementy, których zastosowania nie tłumaczy połączenie
dwóch wyżej wymienionych tematów; te dwa elementy są naddatkiem narracyjnym
wobec nich. Innymi słowy, sądzę, że często praktykowany zarówno przez Hansa
3. Hans Baldung Grien,
Śmierć i dziewczyna, techni-
ka mieszana na desce, 1517,
Bazylea, Kunstmuseum.
Fot. ze zbiorów IHS UJ
4. Benedetto Bordone
(przypisywane), Satyr
i śpiąca Nimfa, ilustracja
do Hypnerotomachia Po-
liphili autorstwa Francesco
Colonna, drzeworyt, 1499,
Nowy Jork, The Metropoli-
tan Museum of Art. Fot ze
zbiorów autora
5 O stosowaniu przez Behama alegorycznych, wywodzących się z literatury i kultury motywów
jako pseudouczonych kontekstów, piszą Jurgen Muller i Kerstin Kuster (Der Prediger ais Porno-
graf? Konvention und Subversion in der Bildpoetik Sebald and Barthel Behams, w: Die gottlosen
Maler von Niirnberg [przyp. 2], s. 25-28), omawiając spokrewnioną tematycznie i ikonograficznie
z interesującą mnie grafiką pracę Noc. Rycina ta przedstawia nagą, śpiącą kobietę z ukazanym
w centralnej części kompozycji sromem. Nie ma żadnych wątpliwości co do erotycznej, czy
raczej pornograficznej, wymowy tej sceny. Pseudouczonym sztafażem jest tutaj podpisanie
nagiej kobiety rzeczownikiem die Nacht, co czyni z niej alegorię nocy. Dodatkowo na wezgłowiu
łóżka, na którym leży kobieta/Noc, widnieje łacińska sentencja zapożyczona z Owidiusza: NOX
ET AMOR VINUMQUE NIHIL MODERABILE SUADENT („Noc, Miłość, wino - trójca to
doradców srogich, / Bo noc - wstydu, a miłość z winem nie zna trwogi”, cyt. za: Owidiusz, Pieśni
miłosne, tłum. A. Świderkówna, w: Rzymska elegia miłosna (wybór), tłum. taż, oprać. G. Przy-
chocki, W. Strzelecki, Wrocław 2005, s. 100).
Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara. Ryciny Hansa Sebalda Behama
137
w którym kościsty satyr z klepsydrą i umieszczony w prawym dolnym rogu bon mot
pełnią jedynie rolę pseudomoralizatorskiego sztafażu, będącego alegorycznym alibi
dla ukazania nagiego, kobiecego ciała ułożonego w nieskromnej pozycji5. Jeśli zgo-
dzimy się, że wpływ przedstawień satyra i nimfy na rycinę Behama jest wyraźny, pra-
cę norymberskiego artysty można wówczas odczytać jako hybrydę dwóch tematów
ikonograficznych - śmierci i dziewczyny (klepsydra, personifikacja śmierci, młoda
kobieta) oraz satyra i nimfy (kompozycja, układ postaci, sen kobiety). Praca Behama
zawiera jednak jeszcze dwa elementy, których zastosowania nie tłumaczy połączenie
dwóch wyżej wymienionych tematów; te dwa elementy są naddatkiem narracyjnym
wobec nich. Innymi słowy, sądzę, że często praktykowany zarówno przez Hansa
3. Hans Baldung Grien,
Śmierć i dziewczyna, techni-
ka mieszana na desce, 1517,
Bazylea, Kunstmuseum.
Fot. ze zbiorów IHS UJ
4. Benedetto Bordone
(przypisywane), Satyr
i śpiąca Nimfa, ilustracja
do Hypnerotomachia Po-
liphili autorstwa Francesco
Colonna, drzeworyt, 1499,
Nowy Jork, The Metropoli-
tan Museum of Art. Fot ze
zbiorów autora
5 O stosowaniu przez Behama alegorycznych, wywodzących się z literatury i kultury motywów
jako pseudouczonych kontekstów, piszą Jurgen Muller i Kerstin Kuster (Der Prediger ais Porno-
graf? Konvention und Subversion in der Bildpoetik Sebald and Barthel Behams, w: Die gottlosen
Maler von Niirnberg [przyp. 2], s. 25-28), omawiając spokrewnioną tematycznie i ikonograficznie
z interesującą mnie grafiką pracę Noc. Rycina ta przedstawia nagą, śpiącą kobietę z ukazanym
w centralnej części kompozycji sromem. Nie ma żadnych wątpliwości co do erotycznej, czy
raczej pornograficznej, wymowy tej sceny. Pseudouczonym sztafażem jest tutaj podpisanie
nagiej kobiety rzeczownikiem die Nacht, co czyni z niej alegorię nocy. Dodatkowo na wezgłowiu
łóżka, na którym leży kobieta/Noc, widnieje łacińska sentencja zapożyczona z Owidiusza: NOX
ET AMOR VINUMQUE NIHIL MODERABILE SUADENT („Noc, Miłość, wino - trójca to
doradców srogich, / Bo noc - wstydu, a miłość z winem nie zna trwogi”, cyt. za: Owidiusz, Pieśni
miłosne, tłum. A. Świderkówna, w: Rzymska elegia miłosna (wybór), tłum. taż, oprać. G. Przy-
chocki, W. Strzelecki, Wrocław 2005, s. 100).
Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara. Ryciny Hansa Sebalda Behama
137